Afval dumpen, brandstichten, schade aan het wegdek: uit de hand gelopen protesten kunnen flinke schade opleveren. Politie en het OM willen harder optreden tegen actievoerders die de wet overtreden. Maar wie draait er op voor de kosten?

De Hengelose burgemeester Sander Schelberg zei tegen RTV Oost dat boeren die de samenleving ontwrichten en strafbare feiten plegen, moeten worden opgespoord. Ze moeten volgens hem opdraaien voor de rekening. Begin deze week ontstond op meerdere plekken schade door de protesten.

Belastingbetaler betaalt

Onder andere platen met asbest erin werden in brand gestoken. Juist bij asbest is er natuurlijk de speciale procedure om dat af te voeren, dat dump je niet zomaar even bij het grofvuil.

"En als je die mensen die dat gedaan hebben niet kunt vinden, zal uiteindelijk de belastingbetaler daarvoor opdraaien", legt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder van de Vrije Universiteit van Amsterdam uit.

Het kan, maar is niet eenvoudig

De kosten van schade verhalen op de actievoerders is zo makkelijk nog niet, legt Schilder uit. "Technisch gesproken is het mogelijk dat de politie mensen arresteert, vasthoudt en dat er strafvervolging komt", vertelt hij.

Maar op lokaal niveau heeft de burgemeester het voor het zeggen. "Burgemeesters bepalen zelf wat ze doen, die heb je natuurlijk niet in de hand, om het zo maar te zeggen."

Veel factoren die meespelen

Er zijn veel individuele factoren die meespelen bij hoe er wordt opgetreden. De politiek, burgemeester, maar ook hoe de agent op straat naar een situatie kijkt, kan verschillen. "Dus het is zeker niet eenvoudig."

Schilder ziet dat er in gemeenten verschillend wordt opgetreden. "Bij Kick Out Zwarte Piet zag je dat er wat minder snel werd opgetreden dan bij klimaatactivisten."

Onderbezetting

Demissionair minister Dilan Yeşilgöz van Veiligheid en Justitie zegt dat dit een groot probleem is. Maar wat ook meespeelt, is de ondercapaciteit bij het Openbaar Ministerie en bij de rechterlijke macht.

Als iemand wordt opgepakt, is het maar de vraag of diegene ook wordt vervolgd. "Het is voor een officier van justitie heel erg moeilijk om iemand überhaupt bij de rechter te krijgen", zegt Schilder. "En als het zover komt duurt het soms een jaar, 1,5 jaar of zelfs 2 jaar."

Acties niet over één kam scheren

Schilder denkt dat de politie misschien wel anders gaat reageren op de protesten, als de druk vanuit het ministerie toeneemt. Maar er moet wel onderscheid worden gemaakt tussen de verschillende acties die plaatsvinden bij demonstraties.

"Het blokkeren van de snelweg veroorzaak overlast, maar wordt niet als ernstig misdrijf beschouwd. Maar als er langs de snelweg platen in brand worden gestoken, waarbij asbest vrijkomt en de veiligheid van mensen in het geding is, dan is het dat wel."

Minister Agema van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) kondigt aan 165 miljoen euro te bezuinigen op wijkverpleegkundige zorg. Maar volgens de branche komt daarmee de wijkzorg onder verdere druk te staan.

Je kunt er van alles van betalen - zoals salarissen of opleidingen voor mensen in de wijkverpleging - maar omdat er onvoldoende personeel is, wordt een bedrag van 165 miljoen euro al jaren niet 'opgemaakt' door de wijkzorg. Nu zorgminister Agema op zoek is naar geld om een eerdere bezuiniging op de ziekenhuiszorg ongedaan te maken, is ze uitgekomen bij de wijkzorg. Maar of dit verstandig is daar wordt verschillend over gedacht.

Verpleegkundigen sluitpost

Volgens vakbond Nu'91 zijn wijkverpleegkundigen hiervan de dupe. Voorzitter van de vakbond Femke Merel van Kooten zegt: "De minister draait een eerdere bezuiniging op verpleegkundigen in ziekenhuizen terug, maar legt nu de rekening neer bij zorgprofessionals in de wijk. Hiermee worden verpleegkundigen opnieuw de sluitpost van de begroting en verlegt ze het probleem."

Wat Van Kooten zegt, klopt: minister Agema wil namelijk per se een eerder aangekondigde bezuiniging op opleidingen van verpleegkundig personeel in de ziekenhuizen terugdraaien. En inderdaad gaat de oplossing ten koste van opleidingen voor wijkverpleegkundig personeel, waar deze 165 miljoen voor bedoeld is.

'Veel mensen zijn boos'

Van Kooten gaat verder: "De minister heeft gezegd dat ze niet weer een nieuwe groep in de zorg boos wil maken, maar ik denk dat dat niet gelukt is, dat er veel mensen boos zijn."

"In het recente akkoord over de zorg is juist afgesproken om dit geld wel te besteden aan wijkzorg en ook echt uit te geven, dat het geld dat op de plank blijft liggen komt bij de mensen in de wijkverpleging en ten goede komt aan de mensen die zorg krijgen", legt ze uit.

'Spoedeisende Hulp loopt vol'

Het ministerie van VWS zegt dat het schrappen van de 165 miljoen kan omdat het bedrag al jaren blijft liggen. Het is speciaal bestemd voor wijkzorg, specifiek voor het opleiden van wijkverpleegkundigen, maar wordt niet opgemaakt. De minister laat bij Nu.nl weten dat dat vooral te maken heeft met personeelstekort.

Maar dat betekent volgens Nu'91 niet dat je het zomaar kunt schrappen. "Ook onder minister De Jonge werd al gezegd: het geld blijft liggen want er is te weinig personeel om het aan uit te geven. Maar in het zorgakkoord dat pas is gesloten was juist afgesproken dat het eindelijk uitgegeven zou worden. En dat is ook belangrijk want je krijgt met dat geld betere wijkverpleegkundigen en meer valpreventietraining voor ouderen. Dat moet je gewoon gaan doen, anders loopt ook de Spoedeisende Hulp vol."

'Wereld op zijn kop'

Niet iedereen is tegen het plan, zo steunt zorgondernemer Jos de Blok het wel. Hij is voor minister Agema dan ook een sparringspartner geweest. Volgens De Blok is het heel goed mogelijk om dezelfde zorg te leveren met minder uren en laat zijn bedrijf Buurtzorg dat al jaren zien. Buurtzorg gaat uit van zelfstandig werkende teams van verpleegkundigen en ziekenverzorgenden en weinig managers.

Maar zo'n organisatievorm is niet overal mogelijk, zegt voorzitter Van Kooten. Ze benadrukt: "Al jaren stellen we vast dat salarissen in de wijkverpleging flink achterlopen op vergelijkbare publieke sectoren. Zorgprofessionals in de wijk verdienen beter, maar krijgen minder. En nu beweert de minister dat er geld over zou zijn. Dat is de wereld op zijn kop."

Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde gisteren tegen een verbod op vochtige doekjes met kunststof erin. Volgens tegenstanders van de motie is het te kort door de bocht om te zeggen dat ze verstoppingen veroorzaken. Afvalwaterbedrijven beweren anders.

Doekjes met plastic erin zijn niet of nauwelijks afbreekbaar en zorgen daarmee voor problemen in het riool. Staatssecretaris Chris Jansen van Infrastructuur en Waterstaat wil daarom een Europees verbod op vochtige doekjes met plastic.

Vochtig toiletpapier geen probleem

"Van vochtig toiletpapier is al Europees bepaald dat het geen plastics mag bevatten", vertelt directeur bij Stichting Rioned Hilde Niezen. Maar het probleem zit juist in andersoortige vochtige doekjes, weet zij.

Voor andere witte wegwerpdoekjes, zoals babydoekjes en schoonmaakdoekjes, zijn die regels er niet. Mensen spoelen juist ook deze doekjes door het toilet. En het zijn deze doekjes die voor verstopping zorgen.

Handmatig verwijderen

"Tussen alle rioolbuizen zitten gemalen, een soort pompen. Die doekjes blijven daarin hangen. Ze vormen een soort klont, een prop. Die moet er handmatig uitgetrokken worden", licht Niezen toe. "Dat is niet alleen een vies klusje, het kost ook een hoop geld."

Rioned becijfert de jaarlijkse kosten daarvan op 26 miljoen euro per jaar. "En dat zijn alleen nog maar de kosten van het verhelpen van storingen door vochtige doekjes in de pompen." De doekjes die wel door de pompen heen komen, moeten ook nog uit het water gezuiverd worden bij de afvalwaterzuiveringsbedrijven. Daar komen ook kosten bij kijken.

Helft van de verstoppingen

De Unie van Waterschappen hield een enquête onder gemeenten en waterschappen om het probleem met de vochtige doekjes te inventariseren. "Gemiddeld genomen wordt ruim 50 procent van de verstoppingen bij pompen veroorzaakt door vochtige doekjes", vertelt Michael Bentvelsen. Ze schatten de kosten op 17 tot 28 miljoen euro per jaar.

En volgens Van Bentvelsen klopt er nog meer niet aan de motie. PVV en VVD stellen namelijk dat Nederland met een verbod strenger zou zijn dan Europese wetgeving, "maar de minister pleit voor een Europees verbod. Dus dat is helemaal niet aan de orde. Andere Europese landen kampen namelijk met dezelfde problemen in het riool."

Niet zaligmakend

Wouter van Aggelen is directeur bij Remondis, dat onder andere afvalwaterbeheer doet. Hij beaamt dat vochtige doekjes veelal het probleem zijn bij verstoppingen. "Maar," waarschuwt hij, "een verbod op doekjes met plastic erin gaat niet alles oplossen."

De varianten zonder plastics erin lossen wellicht wel op in water, maar ook niet meteen. "Dat duurt soms wel een week. In die tijd kunnen ze nog steeds voor verstoppingen zorgen. Het is vooral belangrijk dat mensen deze doekjes gewoon niet meer door het toilet spoelen." Desalniettemin ziet Van Aggelen wel heil in het verbod.