Afval dumpen, brandstichten, schade aan het wegdek: uit de hand gelopen protesten kunnen flinke schade opleveren. Politie en het OM willen harder optreden tegen actievoerders die de wet overtreden. Maar wie draait er op voor de kosten?

De Hengelose burgemeester Sander Schelberg zei tegen RTV Oost dat boeren die de samenleving ontwrichten en strafbare feiten plegen, moeten worden opgespoord. Ze moeten volgens hem opdraaien voor de rekening. Begin deze week ontstond op meerdere plekken schade door de protesten.

Belastingbetaler betaalt

Onder andere platen met asbest erin werden in brand gestoken. Juist bij asbest is er natuurlijk de speciale procedure om dat af te voeren, dat dump je niet zomaar even bij het grofvuil.

"En als je die mensen die dat gedaan hebben niet kunt vinden, zal uiteindelijk de belastingbetaler daarvoor opdraaien", legt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder van de Vrije Universiteit van Amsterdam uit.

Het kan, maar is niet eenvoudig

De kosten van schade verhalen op de actievoerders is zo makkelijk nog niet, legt Schilder uit. "Technisch gesproken is het mogelijk dat de politie mensen arresteert, vasthoudt en dat er strafvervolging komt", vertelt hij.

Maar op lokaal niveau heeft de burgemeester het voor het zeggen. "Burgemeesters bepalen zelf wat ze doen, die heb je natuurlijk niet in de hand, om het zo maar te zeggen."

Veel factoren die meespelen

Er zijn veel individuele factoren die meespelen bij hoe er wordt opgetreden. De politiek, burgemeester, maar ook hoe de agent op straat naar een situatie kijkt, kan verschillen. "Dus het is zeker niet eenvoudig."

Schilder ziet dat er in gemeenten verschillend wordt opgetreden. "Bij Kick Out Zwarte Piet zag je dat er wat minder snel werd opgetreden dan bij klimaatactivisten."

Onderbezetting

Demissionair minister Dilan Yeşilgöz van Veiligheid en Justitie zegt dat dit een groot probleem is. Maar wat ook meespeelt, is de ondercapaciteit bij het Openbaar Ministerie en bij de rechterlijke macht.

Als iemand wordt opgepakt, is het maar de vraag of diegene ook wordt vervolgd. "Het is voor een officier van justitie heel erg moeilijk om iemand überhaupt bij de rechter te krijgen", zegt Schilder. "En als het zover komt duurt het soms een jaar, 1,5 jaar of zelfs 2 jaar."

Acties niet over één kam scheren

Schilder denkt dat de politie misschien wel anders gaat reageren op de protesten, als de druk vanuit het ministerie toeneemt. Maar er moet wel onderscheid worden gemaakt tussen de verschillende acties die plaatsvinden bij demonstraties.

"Het blokkeren van de snelweg veroorzaak overlast, maar wordt niet als ernstig misdrijf beschouwd. Maar als er langs de snelweg platen in brand worden gestoken, waarbij asbest vrijkomt en de veiligheid van mensen in het geding is, dan is het dat wel."

Inwoners van Hellevoetsluis en omgeving ruiken al 1,5 jaar lang wiet als ze de deur uitlopen, of de ramen open hebben. Dat komt door een fabriek voor staatswiet. Ze zijn het zat, maar er lijkt geen verandering in te komen.

Voor het experiment met staatswiet staat in Hellevoetsluis een legale wietfabriek. Een nare bijkomstigheid: een heftige wietgeur. Inwoners trekken al tijden aan de bel, maar tot nu toe met weinig resultaat. "Wij zijn gewoon slachtoffer van een experiment."

'Hoesten, hoofdpijn, prikkende ogen'

Staat de wind goed, dan kunnen Hellevoetsluisers Cora van Mook en Nettie van der Sar even rustig door de neus ademen. Maar dat is de rest van de tijd wel anders. En staat de wind gunstig voor hen, 'dan zijn er ongetwijfeld andere mensen in de omgeving die last ervaren', vertellen ze.

Al 1,5 jaar hebben ze te maken met de stank, en dat heeft invloed. "'s Nachts als je je raam open hebt, dan heb je een hele droge keel en hoest je raar, je ogen kunnen prikken. Er zijn ook mensen die er echt migraineaanvallen van hebben", vertelt Cora. "Het lijkt op de geur die je weleens op straat ruikt maar dan een stuk zwaarder en penetranter."

Veel meldingen

Ze zijn niet de enigen die last hebben van de stank. "Er wordt ook gemeld vanuit Oostvoorne, Rockanje en Brielle, dus niet alleen vanuit ons", vertelt Wil van Barendrecht die naast de kas woont.

"Op dit moment liggen er 1.338 meldingen bij de DCMR", weet Wil. Dat is de Milieudienst Rijnmond die het bedrijf op geuroverlast controleert.

Wel aandacht, geen actie

Daarnaast zijn de inwoners al op verschillende plekken geweest om iets aan de stank te doen. "Bij de gemeente, in de rechtbank." Maar tot nu toe met weinig resultaat.

Wil vertelt: "De aandacht van de gemeente hebben we wel, maar er gebeurt niks omdat die zich verschuilen achter allerlei ingewikkelde procedures, zoals onder dwangsom bepaalde maatwerkbesluiten. En daar hebben ze iedere keer lange termijnen voor, die elke keer totdat het uiterste worden gerekt voordat er eindelijk weer eens actie ondernomen wordt."

Vaststellen normeringen

Het enige wat er voorlopig op zit voor de inwoners, is afwachten. "Op dit moment worden bepaalde normeringen vastgesteld, waaronder de geuroverlast moet blijven. Want er zijn nog niet echt meetinstrumenten ontwikkeld om nou precies te kunnen aantonen wanneer de geuroverlast boven een bepaalde norm uitkomt."

Maar ook als die normering rond is, is het afwachten hoe er vanuit het bedrijf wordt gereageerd. "Tot nu toe verdedigt het bedrijf zich met: 'We zijn nog bezig met maatregelen te nemen, met koolstoffilters neer te zetten en allerlei andere dingen te doen. Dat heeft tijd nodig voordat wij dat allemaal ingeregeld hebben.'"

Geen verandering

"We zijn bezig vanaf augustus 2023 en zitten nog steeds in dezelfde stank", zegt Wil ontzet. "Het blijft maar."

En een nieuwe plek zoeken om te wonen, dat zit er volgens de omwonenden ook niet in. Zelfs al zouden ze dat willen. "Je kan geen kant op, want je huis is gewoon veel minder waard."

Langzamer dan gewenst

Gemeente Voorne aan Zee, waar Hellevoetsluis onder valt, vertelt in een schriftelijke reactie dat ze de zorgen van de omwonenden goed begrijpen en dat ze het belangrijk vinden dat de overlast zo snel mogelijk stopt. "De zorg van onze inwoners staat voorop en daar zetten we ons voor in. Wij voelen ons niet verantwoordelijk voor de productie van wiet ten behoeve van het experiment, iets wat we ook meerdere keren aan Den Haag hebben laten weten."

Daarbij laten ze weten dat er voor de overlast een juridische procedure loopt. "Vanwege wet- en regelgeving en de duur van juridische procedures gaat dat langzamer dan gewenst. Dit komt omdat er in eerste aanleg nauwelijks regelgeving was voor juridische handhaving op geuroverlast."

Inspecteurs aanwezig

"We zijn voor de handhaving ten aanzien van geuroverlast niet gebonden aan landelijke regelgeving voor het Wietexperiment", gaat het statement verder. "Er zijn wettelijke eisen en termijnen waar we ons als gemeente aan moeten houden. Zo zijn wij verantwoordelijk voor de handhaving op de milieuwetgeving."

Volgens de gemeente zijn inspecteurs van DCMR Milieudienst Rijnmond regelmatig aanwezig om vast te stellen of sprake is van geuroverlast. "Dit doen zij zowel op basis van meldingen van inwoners als op eigen initiatief. Bij overtredingen wordt hierop gehandhaafd."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.