Transgenderjongeren moeten vaak jarenlang wachten op een behandeling. Jaren waarin hun lichaam zich snel en ingrijpend de 'verkeerde kant' op ontwikkelt. Kinderartsen willen nu helpen om die lange wachttijden te verminderen.

In heel Nederland zijn er maar twee zogenoemde genderpoli's die transgenders behandelen: één bevindt zich al jaren in het Amsterdam UMC, recent is er een tweede bijgekomen in het Radboudumc. Verder zijn er door het land verspreid een aantal ziekenhuizen en GGZ-instellingen die behandelingen aanbieden. Maar de wachtlijsten blijven lang: gemiddeld wacht een patiënt 2 jaar voordat het traject gestart kan worden.

'Jongeren vallen tussen wal en schip'

Voor volwassen transgenders valt het lange wachten al niet mee, maar bij jongeren kan de impact ervan helemaal enorm zijn. Nu komt er misschien hulp uit onverwachte hoek. De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) wil helpen de wachtlijsten voor jonge transgenders af te bouwen. "Deze jongeren hebben geen tijd om jaren te wachten, terwijl hun lichaam in hoog tempo verandert in een richting die ze niet willen", zegt NVK-voorzitter Károly Illy.

"Als Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde krijgen wij steeds sterkere signalen dat er meer jongeren tussen wal en schip vallen. En met het toenemen van de wachttijden neemt dit probleem ook toe. Daar willen we aandacht voor vragen."

'Ik wil zo graag verder als jongen'

Iemand die goed weet hoe moeilijk het is, is Sem van Loon. "Bijna 2 jaar geleden heb ik me aangemeld bij de transgenderpoli. Inmiddels ben ik 18 en is mijn lichaam volledig vrouwelijk ontwikkeld", vertelt Sem. "En dat is voor mijn gevoel de verkeerde kant op."

Sem wil als man door het leven gaan, maar is nu te laat voor een hormoonbehandeling die zijn puberteit had kunnen remmen. "Soms verlies ik echt de hoop, dan denk ik dat ze me gewoon vergeten zijn. We zijn nu 2 jaar verder, bellen ze ooit nog wel? Ik kan er zo verdrietig van worden. Het is alsof mijn hele leven on hold staat. En ik wil zó graag verder, maar dan als jongen."

Psychische problemen

Sem speelde voetbal op topniveau, maar daar is hij mee gestopt. "Ik zou dolgraag weer willen voetballen, maar dan wel bij de jongens. Alleen kan ik moeilijk samen met hen de kleedkamer in en onder de douches gaan, met borsten en al." Dus voetballen zit er tot verdriet van Sem, en ondanks zijn talent, voorlopig niet in. Het leidt tot depressieve gedachten bij hem.

Het langdurige wachten totdat de transitie van vrouw naar man of andersom ingezet kan worden, leidt bij veel transgenders tot psychische problemen. 21 procent van de Nederlandse transgenders heeft ooit een zelfmoordpoging gedaan en bijna 70 procent heeft er wel eens over nagedacht. Als redenen worden onder meer vooroordelen en vijandig gedrag van anderen genoemd, maar ook het lange wachten op medische behandeling.

Meer aanmeldingen door acceptatie

Volgens voorzitter Lisa van Ginneken van belangenvereniging Transvisie zijn de wachtlijsten lang omdat de maatschappelijke acceptatie rond transgenders groter is geworden. Meer mensen, waaronder bekende rolmodellen, durven ervoor uit te komen. Er melden zich dus simpelweg meer mensen bij de genderpoli dan vroeger, alleen al in het afgelopen jaar was er sprake van een stijging van 42 procent.

Op dit moment krijgen zo'n 10.000 transgenders een hormoonbehandeling. Nog eens 3551 mensen staan op de wachtlijst, 40 procent daarvan zijn jongeren. De opmerkelijke groei aan patiënten is met de bestaande voorzieningen nauwelijks bij te benen.

'2 jaar wachten is onverteerbaar'

Van Ginneken vindt het erg goed dat in Nederland niet over één nacht ijs wordt gegaan waar het een transgenderbehandeling betreft, maar denkt dat het psychologische onderzoek dat aan een behandeling vooraf gaat nu veel te lang duurt.

"2 jaar moeten wachten voordat er überhaupt een eerste intakegesprek voor de daadwerkelijke plaatsvindt, dat is onverteerbaar als je diep ongelukkig en ten einde raad bent."

Gesprek aangaan met bestaande genderpoli's

De NVK wil het gesprek aangaan met de twee bestaande genderpoli's om te kijken wat nodig is om de capaciteit uit te breiden en hoe kinderartsen hieraan kunnen bijdragen. "Het is nu Amsterdam of Nijmegen", zegt Illy.

"Er is niks op tegen om ook centra in steden als Rotterdam, Utrecht en Groningen op te richten, zodat jongeren sneller de juiste hulp krijgen, met name in de uitermate gevoelige periode waarin ze hun lichaam rap zien veranderen in een voor hen verkeerde richting."

Patiënten beter verdelen

Lisa van Ginneken van Transvisie is blij met het pleidooi van de NVK: "Het zou enorm helpen als er meer locaties met de juiste expertise zouden bijkomen door het land. Patiënten kunnen dan veel beter worden verdeeld en zo zullen de wachtlijsten hopelijk krimpen."

Ook Sem vindt het een goed signaal. "Ik zal binnenkort over moeten naar een volwassenenpoli, omdat ik nu 18 ben. Voor mij heeft een behandeling met puberteitsremmers ook geen zin meer. Maar andere jongeren zouden hier zeker enorm mee geholpen zijn."

Inwoners van Hellevoetsluis en omgeving ruiken al 1,5 jaar lang wiet als ze de deur uitlopen, of de ramen open hebben. Dat komt door een fabriek voor staatswiet. Ze zijn het zat, maar er lijkt geen verandering in te komen.

Voor het experiment met staatswiet staat in Hellevoetsluis een legale wietfabriek. Een nare bijkomstigheid: een heftige wietgeur. Inwoners trekken al tijden aan de bel, maar tot nu toe met weinig resultaat. "Wij zijn gewoon slachtoffer van een experiment."

'Hoesten, hoofdpijn, prikkende ogen'

Staat de wind goed, dan kunnen Hellevoetsluisers Cora van Mook en Nettie van der Sar even rustig door de neus ademen. Maar dat is de rest van de tijd wel anders. En staat de wind gunstig voor hen, 'dan zijn er ongetwijfeld andere mensen in de omgeving die last ervaren', vertellen ze.

Al 1,5 jaar hebben ze te maken met de stank, en dat heeft invloed. "'s Nachts als je je raam open hebt, dan heb je een hele droge keel en hoest je raar, je ogen kunnen prikken. Er zijn ook mensen die er echt migraineaanvallen van hebben", vertelt Cora. "Het lijkt op de geur die je weleens op straat ruikt maar dan een stuk zwaarder en penetranter."

Veel meldingen

Ze zijn niet de enigen die last hebben van de stank. "Er wordt ook gemeld vanuit Oostvoorne, Rockanje en Brielle, dus niet alleen vanuit ons", vertelt Wil van Barendrecht die naast de kas woont.

"Op dit moment liggen er 1.338 meldingen bij de DCMR", weet Wil. Dat is de Milieudienst Rijnmond die het bedrijf op geuroverlast controleert.

Wel aandacht, geen actie

Daarnaast zijn de inwoners al op verschillende plekken geweest om iets aan de stank te doen. "Bij de gemeente, in de rechtbank." Maar tot nu toe met weinig resultaat.

Wil vertelt: "De aandacht van de gemeente hebben we wel, maar er gebeurt niks omdat die zich verschuilen achter allerlei ingewikkelde procedures, zoals onder dwangsom bepaalde maatwerkbesluiten. En daar hebben ze iedere keer lange termijnen voor, die elke keer totdat het uiterste worden gerekt voordat er eindelijk weer eens actie ondernomen wordt."

Vaststellen normeringen

Het enige wat er voorlopig op zit voor de inwoners, is afwachten. "Op dit moment worden bepaalde normeringen vastgesteld, waaronder de geuroverlast moet blijven. Want er zijn nog niet echt meetinstrumenten ontwikkeld om nou precies te kunnen aantonen wanneer de geuroverlast boven een bepaalde norm uitkomt."

Maar ook als die normering rond is, is het afwachten hoe er vanuit het bedrijf wordt gereageerd. "Tot nu toe verdedigt het bedrijf zich met: 'We zijn nog bezig met maatregelen te nemen, met koolstoffilters neer te zetten en allerlei andere dingen te doen. Dat heeft tijd nodig voordat wij dat allemaal ingeregeld hebben.'"

Geen verandering

"We zijn bezig vanaf augustus 2023 en zitten nog steeds in dezelfde stank", zegt Wil ontzet. "Het blijft maar."

En een nieuwe plek zoeken om te wonen, dat zit er volgens de omwonenden ook niet in. Zelfs al zouden ze dat willen. "Je kan geen kant op, want je huis is gewoon veel minder waard."

Langzamer dan gewenst

Gemeente Voorne aan Zee, waar Hellevoetsluis onder valt, vertelt in een schriftelijke reactie dat ze de zorgen van de omwonenden goed begrijpen en dat ze het belangrijk vinden dat de overlast zo snel mogelijk stopt. "De zorg van onze inwoners staat voorop en daar zetten we ons voor in. Wij voelen ons niet verantwoordelijk voor de productie van wiet ten behoeve van het experiment, iets wat we ook meerdere keren aan Den Haag hebben laten weten."

Daarbij laten ze weten dat er voor de overlast een juridische procedure loopt. "Vanwege wet- en regelgeving en de duur van juridische procedures gaat dat langzamer dan gewenst. Dit komt omdat er in eerste aanleg nauwelijks regelgeving was voor juridische handhaving op geuroverlast."

Inspecteurs aanwezig

"We zijn voor de handhaving ten aanzien van geuroverlast niet gebonden aan landelijke regelgeving voor het Wietexperiment", gaat het statement verder. "Er zijn wettelijke eisen en termijnen waar we ons als gemeente aan moeten houden. Zo zijn wij verantwoordelijk voor de handhaving op de milieuwetgeving."

Volgens de gemeente zijn inspecteurs van DCMR Milieudienst Rijnmond regelmatig aanwezig om vast te stellen of sprake is van geuroverlast. "Dit doen zij zowel op basis van meldingen van inwoners als op eigen initiatief. Bij overtredingen wordt hierop gehandhaafd."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.