Op Urk kun je zien hoe artsen vroeger werkten, om te leren hoe het niet meer moet

Op een onverwachte plek in Nederland ligt de grootste verzameling historische medische literatuur, hulpstukken en instrumenten van ons land. Onderhouden door gepensioneerde artsen, bedoeld voor medisch studenten. Om te leren van het verleden.

Het Trefpunt voor de Medische Geschiedenis in Nederland (TMGN) vind je op een industriegebied op Urk. Emeritus hoogleraar medische geschiedenis Mart van Lieburg beheert er de collectie. "Studenten leren hier dat de kennis waar ze nu mee werken, gebaseerd is op kennis uit het verleden."

Tabaksrook voor drenkelingen

Als voorbeeld daarvan vertelt Van Lieburg over de manier waarop drenkelingen vroeger werden gereanimeerd. In plaats van hartmassage of mond-op-mondbeademing, werd er tabaksrook via een pijp of klysma-apparaat via de anus in de endeldarm gepompt. De gedachte daarachter? De ademhaling zou geprikkeld worden door de tabaksrook.

"Je ziet in de geschiedenis dat Nederlandse artsen vasthouden aan deze methode, terwijl begin 19de eeuw in het buitenland allang duidelijk is dat mond-op-mondbeademing veel beter werkt. Maar de artsen gruwelen daarvan. 'Stelt u zich voor, mijn mond op een vreemde mond, geen denken aan!'" Daardoor stierven in Nederland nog jarenlang mensen, omdat de reanimatie niet deugde.

Leren van vroeger

Het Trefpunt is geen museum, geen archief en geen bibliotheek, benadrukt Van Lieburg, terwijl hij een rondleiding geeft door de enorme collectie. Het gaat hem om het bewaren en ontsluiten van historische kennis. "Hier kunnen studenten alles beetpakken, en voelen hoe zwaar die instrumenten zijn geweest. Ze leren hier dat de kennis waar ze nu mee werken, gebaseerd is op kennis uit het verleden."

Van Lieburg stopt bij een stoel met leren riemen. "Dit alleen al. Daar heeft iedereen traumatische herinneringen aan." Vroeger werden kinderen vastgebonden op zo'n stoel als hun amandelen verwijderd werden. "Er loopt hier een arts rond, die heeft dat duizenden keren gedaan."

Gepensioneerde artsen op bezoek

In 2003 besluit de Erasmus Universiteit in Rotterdam haar medische bibliotheek te sluiten. Van Lieburg neemt de collectie over. Dat is het begin van wat is uitgegroeid tot de grootste verzameling medische boeken en instrumenten van Nederland. Vijf loodsen staan inmiddels vol.

Elke donderdag rijden tientallen gepensioneerde artsen, laboranten, apothekers en hoogleraren richting Urk. Op vrijwillige basis helpen ze Van Lieburg met het beheren van de collectie. Wekelijks komen er nieuwe boeken en spullen binnen. Alles wordt geselecteerd, op historische en informatieve waarde geschat en gearchiveerd.

Hier is informatie te vinden die nergens anders voor handen is

Unieke informatie

"Ze vinden het fantastisch om hier te komen en te neuzen tussen alle oude geschriften, atlassen en studies", vertelt Van Lieberg. Maar, zo verzekert hij, het is niet alleen liefhebberij. "Sommigen zijn hier ook op zoek omdat ze bezig zijn met eigen onderzoek. Ze vinden hier informatie die nergens anders voor handen is", vertelt Van Lieburg.

Van Lieburg benadrukt hoe fijn het is samen te werken met al die specialisten. "Die vakkennis heb ik zelf niet. Ik ben geen KNO-arts, of hartchirurg. Zij hebben jaren met de poten in de modder gestaan. Dat is natuurlijk een geweldige verrijking om toe te voegen aan de informatie die we in huis hebben."

'Deel van kennis nu deugt niet'

Naast oud-medici wordt Het Trefpunt wekelijks bezocht door medisch studenten met verschillende specialismen. Elk boek mogen ze vastpakken en ze mogen er ook in bladeren. Geen instrument staat achter glas. Alles mag worden aangeraakt.

"Die kennis van het verleden maakt nederig. Nu denken studenten vaak dat ze aan de top zitten van zeer geavanceerde kennis. Toch zal over 10 à 20 jaar blijken dat een groot deel van die kennis niet deugt." Precies daarom koestert Van Lieburg de kennis in Het Trefpunt, om te leren van het verleden. "Toen dacht een generatie: dit is het. Maar als ze zouden zien hoe het nu gaat, hadden ze vast gedacht: dit is volslagen onzin."

Fotograaf Maartje ter Horst raakte gefascineerd door de kleinste musea van Nederland én hun eigenaren. Wie zijn de mensen die deze bijzondere plekken mogelijk maken? Maartje licht er vijf uit.