Volgens Noors onderzoek heeft screenen op kanker weinig zin: mensen leven er namelijk niet langer door. Toch wordt wel fors ingezet op dit soort bevolkingsonderzoeken. Wat moet je geloven? Dit is waarom Nederland ermee doorgaat en er geloof in houdt.

In Nederland kun je je preventief laten screenen op borst-, baarmoeder- en darmkanker. Er wordt vooral gekeken naar groepen die het meeste risico lopen. Zo kunnen vrouwen tussen de 50 en 75 jaar iedere 2 tot 3 jaar hun borsten laten controleren, en vrouwen boven de 30 kunnen elke 5 jaar een uitstrijkje laten maken. Het ministerie van Volksgezondheid kijkt ook of het programma uitgebreid kan worden naar long- en prostaatkanker.

Een langer leven?

Toch heeft dit preventief screenen van mensen op kanker nauwelijks effect, schrijven onderzoekers deze week in het wetenschappelijke tijdschrift JAMA. Hoogleraar geneeskunde Michael Bretthauer van de Universiteit van Oslo leidde het onderzoek.

"Vaak hoor je de slogan dat kankerscreenings levens redden. Wij wilden weten of dat klopt", vertelt hij. "Ons onderzoek gaat niet over of dit soort screenings in het algemeen werken, dus of er kanker wordt ontdekt, maar of je er langer door leeft. Dat is dus niet zo, en zo wordt het wel vaak gepromoot."

Sommigen leven korter

Twee groepen werden in het onderzoek vergeleken: mensen die een kankerscreening ondergingen en mensen die dat niet deden. Uiteindelijk leefde die eerste groep gemiddeld niet langer dan de tweede. Alleen bij darmkankeronderzoek was er een lichte winst, van zo'n 3,5 maand.

Maar hoe kan dat? Bretthauer legt het uit: "Het betekent niet dat iedereen op hetzelfde moment overlijdt. Bij sommige mensen wordt op tijd kanker ontdekt, zij krijgen een goede behandeling en leven daardoor langer. Maar gemiddeld leeft de groep uiteindelijk niet langer. Dat betekent dus dat sommige mensen ook korter leven na een screening."

Bij welke groep hoor jij?

Volgens de onderzoeker is ook bekend dat dat gebeurt: bij kankerbehandelingen horen namelijk risico's. "Mensen kunnen overlijden aan complicaties door een operatie. Bestraling en chemotherapie zijn zware behandelingen die gevaarlijk kunnen zijn. Meestal gebeurt er niets, maar we zien dat zo'n 1 à 2 procent door de behandeling sterft."

"Dat heft dus het effect op van de mensen die langer leven. En het probleem is dat, als jij je laat screenen, je nooit weet bij welke groep je zal horen. Is dat de groep die langer leeft, of juist korter?"

Minister Kuipers: screenings gaan door

Na de publicatie van het Noorse onderzoek liet het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid al snel weten dat bevolkingsonderzoeken 'gewoon' doorgaan. Zorgminister Ernst Kuipers licht dat verder toe: "Wat de onderzoeker claimt, is dat als bij jou kanker wordt geconstateerd, je vroeg wordt behandeld en langer leeft, dat geen effect heeft op de bevolking als geheel."

En dat is ook zo, erkent de minister. "Als je de overlevingskans verbetert voor één individu, wat betekent dat voor alle andere mensen die geen kanker hebben? Het zal niet verbazen dat dat effect heel klein is."

'Maak je eigen overweging'

Toch vindt hij dat het belang per individu juist het belangrijkst is. "Als individu zul je zeggen: 'Ik ben blij dat dit bij mij gevonden is.' En wat dat doet op de levensverwachting van mensen bij jou in het dorp, dat is totaal irrelevant."

Volgens Kuipers kan het nieuwe onderzoek naar kankerscreenings 'verwarring zaaien'. "Ik wil mensen meegeven: als je een uitnodiging krijgt, maak je eigen overweging. Die maak je voor jezelf, je partner en voor jouw omgeving."

Sterfte aan specifieke kanker

Mireille Broeders is als hoogleraar Personalized Cancer Screening bij het Radboudumc in Nijmegen nauw betrokken bij bevolkingsonderzoeken naar kanker. Net als voor de minister staat het nut van de screenings voor haar niet ter discussie.

"Dit onderzoek maakt soms keuzes die ik niet gemaakt zou hebben", reageert ze. "Je moet kijken naar de sterfte aan de specifieke kanker waar je op screent en of dat wordt teruggedrongen. En als er kanker ontdekt wordt bij een screening, kun je dan bijvoorbeeld ook een minder intensieve behandeling bieden?"

Voor- en nadelen bevolkingsonderzoek

"Er zitten verschillende voordelen en verschillende nadelen aan bevolkingsonderzoek", zegt Broeders. "Ik denk dat het jammer is om er maar eentje uit te kiezen en te zeggen: 'Daar zie ik geen effect, dus kankerscreenings zijn nutteloos.'"

"We zoeken naar mensen die nog geen klachten, maar toch kanker hebben. Dat zijn er gelukkig niet zo heel erg veel, dus dat heeft weinig effect op de grote groep", vervolgt ze. "Maar het gaat juist om het verschil dat je binnen die groep kunt maken. Als jij die ene persoon bent bij wie kanker wordt ontdekt, ben je volgens mij heel blij dat je naar het onderzoek bent gegaan."

'Verder kijken dan deze cijfers'

"Ik zou hopen dat mensen niet op basis van deze studie gaan twijfelen over deelname", drukt Broeders mensen op het hart. "Er is heel veel informatie over deze onderzoeken bekend in Nederland. Ik hoop dat ze verder kijken dan deze cijfers over totale sterfte."

"Als jij meedoet en kanker blijkt te hebben, heb je echt vooral voordeel aan die screening." Toch benadrukt ze, net als de Noorse onderzoekers, dat er nadelen kúnnen zijn. "Heel veel mensen hebben die kanker niet en zij hebben natuurlijk ook kans op nadelen. Dat moet je wel meewegen."

Onderzoeker: 'Screenings hoeven niet te stoppen'

Ondanks zijn resultaten over langer leven, vindt ook onderzoeker Michael Bretthauer niet dat kankerscreenings helemaal moeten stoppen. "Dat zeg ik niet. Er kunnen meer voordelen zijn dan alleen langer leven. Als door een screening kanker eerder wordt ontdekt, heb je misschien een betere kwaliteit van leven in de tijd die je hebt, bijvoorbeeld."

"Maar je kunt dus niet verwachten dat je er ook langer door leeft. Waarschijnlijk overlijdt je ongeveer op hetzelfde moment aan iets anders."

Aandacht voor de risico's

"De slogan 'kankerscreening redt levens' is dus misleidend. Want sommige mensen leven er korter door. Ik vind dus niet dat je dat zou moeten zeggen." Volgens Bretthauer kunnen betere andere voordelen worden gepromoot, zoals die betere kwaliteit van leven.

"Maar ook de risico's moeten duidelijk zijn. Geef duidelijke cijfers over de mogelijke negatieve gevolgen van een behandeling." Nu gebeurt dat volgens hem niet, of te weinig. "Pas als mensen alle informatie hebben, kunnen ze voor zichzelf een onderbouwde keuze maken of ze zich willen laten screenen of niet."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."