Ruim twintig partijen overlegden maandenlang intensief over de toekomst van de ouderenzorg. Het resultaat? Een conceptdocument dat geen concrete plannen bevat. En: vier zorgpartijen die meepraatten staan nog niet achter het document.

Ad en Riny van Gellekom zijn al 60 jaar samen. De zeventigers trouwden toen ze negentien waren. Inmiddels wonen ze in het Limburgse Born, op de derde etage van een appartementencomplex. Ze zijn gelukkig, maar hebben het soms moeilijk. Riny heeft onder meer reuma, waardoor Ad al ruim 20 jaar voor haar zorgt. Die zorg wordt steeds intensiever.

Meeste zelf doen

En Ad wordt ouder. Hij had een hernia en vorig jaar prostaatkanker, waardoor hij een aantal dagen in het ziekenhuis lag. "Toen moest onze fysiotherapeut, die woont twee straten verderop, 4 dagen op Riny letten. Voor het geval ze thuis viel", zegt hij.

Hun kinderen wonen ver weg, ze krijgen wel wat hulp vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), dus het meeste moeten ze zelf doen. Er zijn geen bejaardentehuizen meer, anders hadden ze daar samen heen gewild, geven ze aan. In een verpleeghuis kunnen ze waarschijnlijk niet samen terecht en dat willen ze niet.

Vergrijzing

Nederland vergrijst, en hoe. In 2040 zal een kwart van de bevolking ouder zijn dan 65. En zo'n 2,5 miljoen mensen zullen ouder dan 75 zijn. De ouderenzorg moet daarom anders worden ingericht, zodat alle Ads en Riny's van deze wereld passende zorg kan worden geboden.

Ouderenzorg moet niet langer slechts een kwestie voor de zorgsector zijn, maar moet worden gezien als een maatschappelijk vraagstuk, zo klinkt het.

Polderen

Daarom onderhandelden 24 partijen over hoe kwaliteit van ouderenzorg in de toekomst gewaarborgd kan blijven. Het resultaat was een document, het zogenaamde 'Generiek Kompas'. Daarin moet een visie worden geschetst, en antwoord worden gegeven op vragen als: wat is goede ouderenzorg in de toekomst? Vind zorg thuis of in een verpleeghuis plaats? Hoe meet je kwaliteit van zorg? Wat kan je verwachten van de zorg als oudere?

Eerst het goede nieuws: alle partijen zijn het eens met de algemene visie die in het Kompas staat beschreven. Al kan dat ook bijna niet anders, zegt hoogleraar ouderenzorg Jan Hamers van Maastricht University. "Het is een algemeen, bijeen gepolderd document. Het zijn mooie plannen waar je het eigenlijk niet mee oneens kan zijn."

Nog geen concrete aanpak

Dan het slechte nieuws: vier zorgpartijen die meededen aan de gesprekken (V&VN, Verenso, Patiëntenfederatie, Zorgverzekeraars Nederland) staan niet achter de inhoud van het document. Zij vinden het Kompas te vaag en niet concreet genoeg. De kwaliteit van ouderenzorg moet meetbaar zijn aan de hand van indicatoren. Die indicatoren zijn niet uitgewerkt, waardoor het niet duidelijk is wát met kwaliteit wordt bedoeld in het Kompas, of hoe dat meetbaar is.

Ondanks de bezwaren werd het Kompas wel ingediend ter beoordeling bij het Zorginstituut, de overheidsorganisatie die de plannen moet goedkeuren. Op woensdag 26 april kwam het Zorginstituut met een reactie op de plannen: de ingeslagen weg en onderliggende visie zijn prima, maar er moet 'een concretiseringsslag' worden gemaakt. Want 'de concrete aanpak en afspraken ontbreken nog'.

Nieuwe indicatoren

Ook hoogleraar Hamers vindt de plannen niet concreet genoeg. Hij vindt dat het duidelijk moet zijn wat goede ouderenzorg inhoudt, en dat er heldere, eenduidige indicatoren moeten worden opgesteld. Anders loop je het risico dat er meerdere interpretaties over de kwaliteit van zorg kunnen ontstaan na het lezen van het Kompas.

In het document wordt bijvoorbeeld veel geschreven over mantelzorgers. In het leven van ouderen spelen mantelzorgers al een grote rol, maar wie het Kompas leest kan de indruk krijgen dat mantelzorgers nóg meer zorgtaken op zich moeten nemen.

"Dan kan er bijvoorbeeld verwacht worden dat mantelzorgers taakjes in het verpleeghuis moeten uitvoeren, terwijl dat echt niet de bedoeling is. Als een mantelzorger klusjes wil doen mag dat, maar het moet geen verplichting worden."

Overbelaste mantelzorger

Is dat mogelijk? Ad van Gellekom betwijfelt het. Mantelzorgen voor een naaste geeft een gevoel van voldoening, weet Hamers, en Ad bevestigt dat. Hij zorgt graag voor zijn vrouw Riny, maar het punt waarop hijzelf de benodigde zorg kan bieden komt steeds dichterbij. Zo mag Ad vanwege zijn hernia niet meer dan 15 kilo tillen en verplaatst hij boodschappen met een steekwagen.

"Zodra een mantelzorger overbelast is, gaat het snel", zegt Hamers. Dan moet de zorgbehoevende haast noodgedwongen naar het verpleeghuis, terwijl dat nog niet de wens is. Hamers benadrukt: hij denkt niet dat het Kompas daadwerkelijk meer van mantelzorgers gaat vragen. Hij vindt het juist goed dat er aandacht aan mantelzorgers wordt besteed.

Terug naar de tekentafel

Daarom is het belangrijk dat het Kompas concreet wordt uitgewerkt, zegt Hamers. De tekst moet niet op meerdere manieren op te vatten zijn en het moet duidelijk zijn wat kwaliteit is. Op 1 december 2023 moeten de zorgpartijen een concreter Kompas inleveren bij het Zorginstituut, inclusief indicatoren. Is dat haalbaar? Hamers twijfelt. "Als ze helemaal nieuwe indicatoren gaan ontwikkelen niet. Als ze deels oude indicatoren gebruiken, dan misschien wel."

Als het aan het Zorginstituut ligt gaat het Kompas dan een maand later, op 1 januari 2024, in. De zorgpartijen zullen onder leiding van voorzitter Lea Bouwmeester nu het Kompas gaan concretiseren, in de hoop tot een document te komen waar iedereen achterstaat.

Niet genoeg tijd

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), een van de 24 partijen, laat weten dat het 'de zorgvuldigheid om vanuit gedeeld draagvlak tot het toetsingsproces te komen' onderschrijft. VWS geeft aan dat er door het hoge tempo niet genoeg tijd was 'voor de partijen om dit met elkaar te doorleven' op zo'n manier dat alle partijen het konden ondertekenen. Het ministerie denkt dat de huidige deadline voor een concreter Kompas wel haalbaar is.

Gespreksvoorzitter Lea Bouwmeester laat in een reactie aan EenVandaag weten dat ze vertrouwen heeft in de gesprekken die zullen volgen. De 24 zorgpartijen zijn de afgelopen maanden al nader tot elkaar gekomen, vindt Bouwmeester. Ze verwacht dat verschillen overbrugd worden en dat het Kompas op tijd zal ingaan.

De bezuiniging van 335 miljoen euro op het openbaar vervoer, die het kabinet volgend jaar wil doorvoeren, heeft mogelijk ingrijpende gevolgen voor het busvervoer. Dat zegt reizigersvereniging Rover.

Rover bracht voor het busvervoer in kaart wat de bezuinigingen voor gevolgen kunnen hebben. De scenario's die daaruit volgen, kun je 'extreem' noemen. Samengevat: of de prijzen gaan flink omhoog, of er wordt een grote hap uit de dienstregeling genomen, of het wordt een combinatie van beide.

Veel onduidelijk

"Vooropgesteld: de werkelijke gevolgen weet nu nog niemand", zegt directeur Freek Bos van Rover. "Het zou bijvoorbeeld ook kunnen dat er geen enkele bus minder gaat rijden, maar dat de kaartjes 25 procent duurder worden."

Hij vervolgt: "Of de kaartjes worden 15 procent duurder en een relatief klein deel van de bussen en trams wordt geschrapt."

Helemaal geen bus meer

Rover maakte per provincie scenario's: welke hap moet er uit de dienstregeling worden genomen als er geen forse prijsstijgingen zouden komen om de bezuiniging mee te dekken? Het zijn minimale varianten, maar zelfs die zijn al 'zeer ingrijpend' te noemen. "Op zondag helemaal geen bus meer, bijvoorbeeld. En er zijn ook regio's waar je er rekening mee moet houden dat daar 's avonds geen bus meer rijdt", vervolgt Bos.

Rover gaat nu het publiek vragen welk scenario er in hun regio zeker niet gekozen mag worden. Op de website van de reizigersvereniging kun je je provincie kiezen en je mening geven over de toekomst van het openbaar vervoer daar.

Terugdraaien

Bos legt zich nog niet neer bij de zwarte scenario's, benadrukt hij. "Wij hebben de gevolgen in kaart gebracht, omdat het kabinet dat niet heeft gedaan. De bezuiniging is in principe al ingeboekt, maar in september is er gewoon weer een miljoenennota. En dan kunnen ze het weer terugdraaien."

Een vervoerregio die hard wordt geraakt door de plannen van het kabinet, is de Metropoolregio Rotterdam Den Haag: hier moet maar liefst 72 miljoen euro op het openbaar vervoer bezuinigd worden.

Administratieve fout

Een deel van de landelijke bezuinigingen zijn het gevolg van een 'administratieve fout', gaf het kabinet in april toe. Het gaat om 110 miljoen euro die wordt bezuinigd op de zogenoemde Brede Doelgroepuitkering Verkeer en Vervoer (BDU). Dat is een financiële bijdrage die provincies en stadsregio's jaarlijks ontvangen van het ministerie voor de uitvoering van verkeer en vervoer op lokaal en regionaal niveau.

Dat de bezuinigingen toch worden doorgevoerd, leidt tot boosheid bij Jeffrey Keus. Hij is wethouder in Leidschendam-Voorburg en portefeuillehouder ov-exploitatie van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag.

Desastreus

"Het kan gebeuren dat je een fout maakt. Maar dan ga je hem ook herstellen. De fout is wel erkend, maar hij is niet hersteld. En dat maakt dat wij nu behoorlijk veel problemen hebben in deze regio. Uiteindelijk moeten we het openbaar vervoer voor onze inwoners op een goede manier regelen. Zonder deze middelen gaat dat echt een stuk moeilijker."

Het schrappen van buslijnen vindt Keus niet wenselijk, maar uitsluiten kan hij het niet. "En ja, dat zou wel echt desastreus zijn, ook voor mensen die afhankelijk zijn van deze bussen."

Geen herstel van fout

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat verwijst in een reactie naar een Kamerbrief van 25 april. Daaruit bijkt dat staatssecretaris Chris Jansen de administratieve fout niet gaat herstellen. Hij wijst erop dat de coalitiepartijen daar in de Voorjaarsnota geen geld voor hebben vrijgemaakt.

"Helaas heb ik moeten concluderen dat er bij de Voorjaarsnotabesluitvorming geen middelen beschikbaar zijn gekomen voor het compenseren van het effect van de generieke korting op specifieke uitkeringen op de BDU. Ik blijf hierover in gesprek met de regio om te bezien op welke wijze kan worden gezorgd dat het openbaar vervoer in de vervoerregio's betrouwbaar, comfortabel en betaalbaar blijft."

Nederlandse kersentelers maken zich zorgen om hun oogst dit jaar. Ze zijn bang dat die ten onder gaat aan de 'suzuki-fruitvlieg'. De oogst is volgens de telers nog te redden, maar dan moet het gewilde bestrijdingsmiddel wel op tijd goedgekeurd worden.

De kersentelers wachten op een verlossend bericht van landbouwminister Femke Wiersma. Zij moet bepalen of gebruik van het bestrijdingsmiddel Tracer dit jaar wordt toegestaan, En dat wordt nog spannend, want toenmalig minister Piet Adema zei vorig jaar dat het toen de laatste keer was dat een uitzondering gemaakt werd voor het bestrijdingsmiddel.

Al 10 jaar uitzondering

Het bestrijdingsmiddel Tracer is namelijk nog altijd niet goedgekeurd door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Die instantie beoordeelt of een bestrijdingsmiddel gebruikt mag worden.

Zolang het Ctgb zijn oordeel nog niet heeft gegeven, kan de verantwoordelijk minister een vrijstelling voor gebruik geven. En dat gebeurt in dit geval al 10 jaar op rij.

Perfect jaar voor kersen

Kersenteler Arie Hakkert uit de Betuwe vertelt dat het tot nog toe een perfect jaar is voor de kersenteelt: "We hebben prachtig weer gehad in de bloeiperiode. Weinig nattigheid en de temperatuur was goed. Dus we verwachten een goede oogst dit jaar."

Volgens Arie is de ideale temperatuur voor de kers tussen de 20 en 25 graden. De kersen hangen er nu nog groen bij, maar uiteindelijk krijgen ze de bekende rode kleur. "We hopen half juni te beginnen met oogsten. De kersen zullen waarschijnlijk begin juni een gele kleur krijgen en gaan dan over naar rood."

Suzuki-fruitvlieg

Maar ondanks dat het zo'n goed jaar is voor de kers, is Arie bang voor zijn oogst. De Nederlandse kers heeft er sinds een jaar of 10 namelijk een nieuwe vijand bij: de suzuki-fruitvlieg. Een beestje dat oorspronkelijk afkomstig is uit Zuidoost-Azië en in 2008 voor het eerst werd opgemerkt in Europa.

Vooral kersentelers hebben last van de fruitvlieg. "Deze fruitvlieg kan door de schil van het fruit kruipen en legt daar eitjes onder. Daar komen larven uit die de vrucht van binnenuit opeten. Vervolgens gaat de vrucht rotten en is die onverkoopbaar", legt onderzoeker Herman Helsen uit.

Net niet voldoende

Kersenteler Arie gebruikt nu een speciaal net om de fruitvliegjes buiten te houden: "Het is een heel fijnmazig net waar in principe geen vliegjes doorheen kan komen. Het hele veld moet ermee worden ingepakt."

Maar alleen een net is niet voldoende, vertelt hij: "De suzuki-fruitvlieg is zo klein dat het 'm toch lukt om ergens binnen te komen. Bovendien moeten we nog steeds zelf bij de kersen kunnen. Dus als het net omhoog gaat of waait, gaat de fruitvlieg ook naar binnen."

Wesp tegen vlieg

In een lab van de Wageningen University & Research (WUR) wordt daarom gewerkt aan een andere oplossing, namelijk de sluipwesp. Dat is een natuurlijke vijand van de suzuki-fruitvlieg, vertelt onderzoeker Helsen. "De sluipwesp legt haar eieren in de larven van de suzuki-fruitvlieg en kan zo de enorme toename verminderen."

Toch is de sluipwesp vooralsnog geen vervanging voor het bestrijdingsmiddel. "We hebben er nu enkele honderden, daar kunnen we de oogst niet mee redden", zegt Helsen. En dus wacht kersenteler Arie in spanning af op het besluit van Landbouwminister Wiersma. "Als we het middel niet meer krijgen, dan is het einde kersenteelt. Het is echt twee voor twaalf."