Het was een belangrijke dag voor alle betrokkenen van de treinkaping bij De Punt in 1977. De rechter besloot dat er nieuw onderzoek komt naar de dood van twee Molukse kapers bij de beëindiging van de kaping.

Nabestaanden van de twee gijzelnemers spanden de zaak aan omdat ze de waarheid willen weten over de gebeurenissen destijds. Ze beweren dat deze kapers zijn geëxecuteerd door de mariniers nadat ze zich al hadden overgegeven. De betrokken mariniers ontkennen dat. In de Telegraaf stond afgelopen week een interview met drie anonieme mariniers die bij de acties in de gekaapte trein betrokken waren. Ze vegen de vloer aan met eerdere anonieme getuigen die verklaard hebben dat de mariniers buiten hun boekje zouden zijn gegaan.

Eerder maakte EenVandaag een reportage over de beschuldigingen aan het adres van de mariniers die de kaping beëindigden.

Met de uitspraak van de rechter dat er meer onderzoek nodig is, blijft de zaak voortduren. Wel is duidelijk dat de zaak dus niet verjaard is. In EenVandaag de reactie van Liesbeth Zegveld, advocaat van de nabestaanden van de treinkapers. Ook op Radio 1 en op TV een gesprek met advocaat Geert Jan Knoops. Eerder verdedigde hij Eric O., een marinier die ervan werd beschuldigd buitenproportioneel te hebben gehandeld. Knoops is goed ingevoerd in geweldsinstructies, die in de rechtzaak van de nabestaanden een grote rol spelen. 

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."

Twee derde van de ouders vindt het goed dat de basisschool van hun kind deze week meedoet met de Week van de Lentekriebels. Toch leidt de themaweek ook tot boze reacties: een kwart wil dat de school van hun kind niet meedoet.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 1.400 ouders in het Opiniepanel, die een kind hebben op de basisschool. Tijdens de Week van de Lentekriebels wordt aandacht besteed aan voorlichting over weerbaarheid, relaties en seksualiteit. Basisscholen kunnen zich vrijwillig aanmelden om mee te doen aan deze themaweek.

'Laten we het bespreekbaar houden'

Van ouders van wie de basisschool van hun kind meedoet aan de themaweek, is bijna twee derde (63 procent) daar positief over. Zij vinden het bijvoorbeeld goed dat kinderen leren hun grenzen aan te geven, en daarmee weerbaarder worden. Ook vinden veel ouders dat die voorlichting op school 'er gewoon bijhoort'. "Laten we niet zo moeilijk doen over dit onderwerp en het gewoon bespreekbaar houden", vindt een ouder.

Bovendien vindt 70 procent van alle deelnemers het belangrijk dat ook basisscholen aandacht besteden aan relationele en seksuele voorlichting. Vaak omdat zij vermoeden dat niet ieder kind daar thuis een goede basis van meekrijgt. "De opvoeding ligt vooral bij ouders, maar er zijn ook kinderen die nooit iets meekrijgen over seksualiteit of leren dat homo's vies zijn. Dus ook de school is belangrijk hierin", schrijft een deelnemer.

'Week niet naar school'

Tegelijkertijd zou een kwart (26 procent) van de ouders met een kind op een deelnemende basisschool liever zien dat die school niet meedoet aan de Week van de Lentekriebels. Sommigen vinden de basisschool 'te vroeg' om met voorlichting te beginnen. Anderen vinden het een taak die vooral bij ouders hoort te liggen.

Maar er klinken ook fellere geluiden. Sommige ouders omschrijven de themaweek als 'woke onzin', hebben moeite met aandacht voor lhbtqi+-onderwerpen, of denken dat het programma 'een ideologie probeert op te dringen'. Enkele ouders verbieden hun kind om die reden zelfs om naar school te komen. "Mijn kind is daar niet bij, ze heeft 'de griep'", vertelt een ouder.

'Reacties heftiger geworden'

Die geluiden herkennen ook de ruim 300 basisschoolleraren en -directeuren die deelnamen aan het onderzoek. Meer dan de helft van hen kreeg ook weleens reacties van ouders naar aanleiding van deze week. Sommigen van hen merken op dat die de laatste jaren 'veel heftiger' zijn geworden, in enkele gevallen met agressie of bedreigingen als gevolg.

"Negatieve reacties komen vrijwel altijd door desinformatie op social media", merkt een leraar op. "Ouders horen de meest idiote verhalen en lijken dat helaas ook nog te geloven." Enkele scholen voegen daaraan toe dat eerdere deelnames tot zoveel verzet onder ouders leidden, dat ze er inmiddels mee gestopt zijn of de lessen op een ander moment inplannen.

In gesprek gaan

Andere leraren laten weten dat veel weerstand ook kan worden weggenomen door met de ouders in gesprek te gaan, of vooraf inzicht te geven in de inhoud van het lesprogramma. Toch doen in de praktijk niet alle scholen dat. Bij de deelnemende scholen, kregen 6 op de 10 ouders (59 procent) vooraf te horen hoe de school invulling geeft aan de themaweek.

3 op de 10 (31 procent) geven aan daar geen informatie over te hebben ontvangen. "Ik had graag geweten of en hoe er aandacht aan wordt besteed, omdat ik er positief over ben", vertelt een ouder. "Maar ik begrijp ook dat de school terughoudend is gezien de reacties die het kan oproepen."