'Niet te nationalistisch brullen': besluit nieuwe onderzeeërs gaat niet alleen om de industrie, zegt expert

Het kabinet besluit zeer waarschijnlijk dat de Franse Naval Group vier nieuwe onderzeeërs voor ons gaat bouwen. Er is veel gedoe over het behouden van de maritieme industrie in Nederland, maar dat is volgens deze specialist niet het belangrijkste.

De Tweede Kamer debatteert vanavond over de onderzeeërs, hoewel er eigenlijk nog geen officieel besluit is. Maar de zorgen zijn wel groot. Is de samenwerking van die buitenlandse bedrijven met de Nederlandse maritieme industrie wel voldoende? Of moeten we dat vergeten en kijken naar een groter Europees belang als het aankomt op onze veiligheid?

Alle opties niet Nederlands

Over de vervanging van vier oude Walrus-onderzeeboten, die op de werf in Rotterdam werden gebouwd, wordt nu al 10 jaar gesproken. Het gaat om 4 tot 6 miljard euro. Officieel zijn er nog drie partijen in de race: de Zweeds-Nederlandse combinatie Saab Damen, het Duitse ThyssenKrupp en Naval uit Frankrijk, dat samenwerkt met de Nederlandse scheepswerf IHC uit Kinderdijk.

Volgens Frederik Mertens van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS) zijn alle drie de opties niet echt Nederlands. "Wij gaan überhaupt niet voor een Nederlandse boot. Laten we eerlijk zijn, buitenlandse bedrijven zijn bij alle aanbieders cruciaal. Met de teloorgang van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij in 1996, is eigenlijk gewoon het verhaal van de Nederlandse onderzeeboot verdwenen."

Dringend nodig

De tijd dringt volgens de onderzeeboot-expert van HCCS, want ondertussen zijn we de huidige onderzeeboten aan het 'kanabaliseren'.

"Onze onderzeedienst had vier boten, dat zijn er nu nog maar drie omdat we één aan de kant hebben gelegd voor onderdelen voor de andere drie. En binnenkort wordt een tweede boot aan de kant gelegd, omdat onze onderzeeboten langzamerhand 'oldtimers' zijn geworden."

Te weinig boten

En dat is volgens Mertens een groot probleem, omdat Nederland zich in NAVO-verband niet aan de afspraken houdt: "We hebben beloofd dat wij een capabele onderzeedienst hebben, dus nu hebben wij te weinig boten om dat te leveren."

"Stel dat er één in onderhoud is, en dat er op één boot getraind wordt, en de NAVO vraagt of Nederland een boot beschikbaar heeft, dan moeten wij nul op het rekest geven", legt hij uit.

Goed personeel

Volgens Mertens zijn het ook niet de onderzeeboten die Nederland de specialist maken op de onderzeedienst, maar het personeel. En om dat zo te houden is continuïteit nodig.

"Deze jongens en meisjes die daar werken, die moeten ook gewoon weten dat dit boten zijn waar zij op kunnen varen. Ze moeten carrière kunnen maken op goede boten. En als je dat met oude schepen moet gaan doen, en te weinig oude schepen, dan wordt dat heel erg lastig."

Offensief in plaats van defensief

De onderzeeboten zijn hard nodig, zegt Mertens. "Het zijn jagers. Ze zien andere schepen als prooi en ze zijn gebouwd om schepen naar de bodem van de zee jagen. En de Nederlandse onderzeeboten zijn dan weer bedoeld om op andere onderzeeboten te jagen. Dat kunnen ze ook gewoon ongelooflijk goed."

Alle andere schepen van de marine zijn verdedigingsvaartuigen. "Die zijn het schild. De onderzeeboten zijn ons offensieve wapen waarmee wij ook een aanval kunnen uitvoeren. Dus als een marine volwaardig wil zijn, heeft het naast die defensieve capaciteiten ook serieuze offensieve capaciteiten nodig."

Ongeluk kan dodelijk zijn

In theorie zouden alledrie de partijen volgens Mertens goede schepen moeten kunnen leveren. "Maar ik denk dat van de drie mogelijke boten, de Franse boot voor de Nederlandse maritieme maakindustrie de minst interessante kans is." De Naval Groep werkt wel samen met een Nederlandse scheepswerf, maar die is volgens Mertens onervaren in het maken van onderzeeërs. "IHC is natuurlijk wel een topwerf als je baggerschepen wil gaan bouwen en dat is hun specialiteit."

De werf maakt boten die gebouwd zijn voor burgerdoeleinden. "Oorlogsschepen moeten toch op heel andere specificaties gebouwd worden. En onderzeeboten zijn dan nog een trapje complexer. Die moeten helemaal perfect gebouwd worden. Want waar een ongeluk bij een oppervlakte schip gênant en vervelend is, kan dat bij een onderzeeboot al heel snel dodelijk zijn."

Weinig kennisopbouw

Daarnaast zijn de ervaringen van Nederland met de Franse Naval Group niet altijd even prettig. Er wordt nu namelijk al samengewerkt bij de bouw van mijnenjagers. "En daar vindt vrij weinig kennisopbouw plaats aan de Nederlandse kant. Dus puur ervaring uit het verleden biedt geen heel goed beeld."

Maar dat betekent niet dat de Zweeds/Nederlandse combinatie Saab Damen de ideale kandidaat is. "Damen heeft Saab in de handen moeten nemen omdat een groot gedeelte van de Nederlandse expertise verloren is gegaan met het faillissement van RDM. En Damen is vooral zeer goed in het bouwen van oppervlakteschepen. Dus dat verhaal dat het allemaal naar Nederland gaat, klopt niet. Het Zweedse Saab Kockums zal een heel groot deel van dit werk krijgen. En bij de Duitse boten is het dan ook weer de vraag wie krijgt wat."

Breder plaatje

Volgens Mertens moet Nederland zich niet blindstaren op het behouden van de kennis van het maken van onderzeeërs, maar het in het bredere plaatje zien van een Europese defensie-industrie.

"We moeten ook niet allemaal verschillende tanks gaan bouwen, we moeten niet allemaal verschillende kanonnen gaan bouwen. Idealiter is er enige standaardisatie, maar dan moet je tegelijkertijd wel voldoende capaciteit hebben om te kunnen bouwen."

'Niet dom nationalistisch brullen'

En dat heeft Nederland nu niet. Dat een deel van de Tweede Kamer zich daar zorgen over maakt, snapt Mertens. "De maritieme maakindustrie heeft voor Nederland absoluut een strategisch belang, zowel voor onze militaire capaciteiten als gewoon voor onze economische kracht."

"Maar uiteindelijk gaat het om meer dan alleen het industriële verhaal, waar het nu om lijkt te gaan. Dus niet te dom nationalistisch brullen: 'het moet Nederlands zijn'. Maar gewoon ook binnen een Europese context denken hoe belangrijk het is dat Nederland ook in staat is om zijn steentje bij te dragen aan een Europese defensie industrie."