Volgens neuroloog Bas Bloem is het bewijs duidelijk: er is een relatie tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en hersenziekte Parkinson. Toch ziet hij maar weinig urgentie om het probleem aan te pakken, met grote gevolgen: "We zijn veel te passief."

Al langer zijn er aanwijzingen dat het ontstaan van Parkinson en het gebruik van chemische (bestrijdings)middelen een relatie met elkaar hebben. Onderzoeksprogramma Zembla zette het onderwerp in 2019 op de kaart en vele publicaties volgden daarna. Toch is in Nederland het verband nog niet erkend, terwijl Parkinson in Frankrijk wel een erkende beroepsziekte onder boeren is.

Tachtig meldingen

"Het is tijd om in te grijpen en daar is activisme op z'n plaats", vindt Neuroloog Bas Bloem. Hij doet al jarenlang onderzoek naar Parkinson bij het Radboud UMC in Nijmegen en heeft veel internationale publicaties op zijn naam. Volgens hem is het verband tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen (en andere chemische stoffen) en Parkinson overduidelijk. "Bij elkaar opgeteld zijn de bewijzen overtuigend."

Bij een meldpunt van Parkinsonvereniging Nederland hebben zich inmiddels tachtig mensen gemeld met vergelijkbare verhalen, namelijk dat zij Parkinson hebben en in het verleden met bestrijdingsmiddelen werkten.

'Kloteziekte'

Ger Geurts uit het Limburgse Velden is een van hen. "Parkinson is een kloteziekte. Je hebt er de hele dag last van en je weet dat je naar de verdommenis gaat." Hij werkte jarenlang als rozenteler en gebruikte in die tijd een hele waslijst aan bestrijdingsmiddelen, waarvan er inmiddels velen verboden zijn. Hij vermoedt dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen hem ziek heeft gemaakt.

Al veel langer symptomen

Ger is inmiddels 60, maar de verschijnselen van Parkinson begonnen al veel langer geleden. "10, 15 jaar geleden was ik mijn reuk al kwijt. Achteraf was dat het eerste teken. Daarna kreeg ik darmproblemen en werd ik depressief. Ook dat hoort erbij, omdat je niet weet wat je hebt. Toen ging ik houterig lopen en keek ik star uit mijn ogen. Dat zag mijn vrouw, ik had het zelf niet door."

Pas in 2018 werd de diagnose definitief gesteld. "Het zou kunnen dat ik zonder die middelen niet ziek was geworden. Dat is klote." Er wordt volgens hem in Nederland nog steeds met middelen gewerkt die milieubelastend zijn, maar wel veel minder. "Het is de uitdaging om het zonder te kunnen."

Bewijs niet overtuigend

Toch is het bewijs voor een verband volgens diverse overheidsinstanties nog niet zo overtuigend als Bloem zegt. De Gezondheidsraad pleitte in juni 2020 in een advies aan minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor meer onderzoek.

"Nederlands onderzoek van de laatste jaren geeft geen duidelijke aanwijzingen voor gezondheidseffecten, maar neemt de ongerustheid ook niet weg." De raad adviseert wel de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen terug te dringen en schrijft dat internationale onderzoeken wel degelijk stevige aanwijzingen voor een verband bevatten.

Meer onderzoek

Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), dat beoordeelt of middelen veilig zijn voor mens en natuur, onderschrijft dat er eerst nog meer onderzoek gedaan moet worden.

"De causale relatie tussen Parkinson en bestrijdingsmiddelen zal sterker onderbouwd moeten worden." De Europese autoriteit op voedselveiligheid Efsa is daarmee bezig, maar dat onderzoek duurt volgens het Ctgb eerder jaren dan maanden.

Streng toelatingsbeleid

Neuroloog Bas Bloem vindt dat veel te lang duren en ziet dat de lobby van de industrie daarin een rol speelt. "De discussie is of je meer onderzoek moet doen of het zekere voor het onzekere moet nemen." Hij wil dat er bij de toelating van nieuwe bestrijdingsmiddelen eerst onderzocht wordt of er mogelijke Parkinsonbijwerkingen kunnen plaatsvinden.

"In het verleden zijn middelen verboden en nu worden broertjes en zusjes wel gebruikt zonder dat ze getest zijn. Er moet een streng toelatingsbeleid komen. Boeren verwijt ik niks, want zij moeten in een internationaal veld producten op de markt brengen en zijn afhankelijk van die bestrijdingsmiddelen."

Hopen dat het goedkomt is niet voldoende

Daarnaast roept hij het iedereen op om de politiek tot actie te bewegen. "Ik trek de vergelijking met de aidsepidemie. Patiënten hebben zich destijds aan de voordeur van de farmaceut geketend. Achterover leunen en hopen dat het goedkomt is niet voldoende."

Bloem wijst ook naar Frankrijk, waar Parkinson een erkende beroepsziekte onder boeren is. Eind december 2020 oordeelde een Franse rechter ook in het voordeel van meerdere landbouwmedewerkers, die claimden ziek te zijn geworden door het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Minister nalatig

Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot van D66 vindt ook dat er veel sneller moet worden ingegrepen. "Wat je veel ziet bij bestrijdingsmiddelen is dat ze achteraf gevaarlijker zijn dan we dachten." Hij verwijt minister Schouten dat ze zich teveel verschuilt achter regels die uit Europa komen.

"Ze diskwalificeert zichzelf ermee. De minister heeft een zware verantwoordelijkheid. Gezondheid en het milieu spelen een rol. De minister weigert haar bevoegdheden te gebruiken en is politiek nalatig. Ik vind dat er vanuit de politiek absoluut meer actie nodig is."

Minister Schouten: 'Verbod ingewikkeld'

"Het is ingewikkeld om werkzame stoffen die Europees zijn toegelaten nationaal te verbieden", zo schrijft minister Carola Schouten van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit in antwoord op vragen van EenVandaag. "Ingrijpen kan als uit nieuwe wetenschappelijke inzichten blijkt dat niet meer voldaan wordt aan de goedkeurings- en toelatingsvoorwaarden."

Schouten heeft naar eigen zeggen wel de Europese Commissie gevraagd om 'neurotoxische effecten voortaan standaard op te nemen bij goedkeuring van werkzame stoffen' en ook een werkgroep van de Efsa kijkt naar de aanscherping van de beoordeling op neurotoxiciteit. Wanneer de resultaten daarvan te verwachten zijn, blijft onbeantwoord.

Opnemen als beroepsziekte 'niet nodig'

Parkinson opnemen als beroepsziekte is volgens haar in Nederland niet nodig, omdat er altijd een financieel vangnet en het aantal meldingen nihil is. "Bedrijfsartsen hebben de afgelopen 20 jaar slechts éénmaal gemeld dat er sprake was van Parkinson als beroepsziekte, in de bouwnijverheidssector."

De minister richt zich ondertussen op overleg met de boeren om, zoals zij in de reactie schrijft, 'naar een andere wijze van gewasbescherming te gaan door bijvoorbeeld mechanische onkruidbestrijding of het inzetten van laag-risicomiddelen'.

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."