Op 28 oktober gaat de klok weer een uur achteruit. De wintertijd begint. Dat zou weleens de laatste keer kunnen zijn. Nederland en de andere EU-lidstaten moeten voor maart 2019 laten weten of ze willen overschakelen op een permanente zomer- of wintertijd. Na zijn eerdere pleidooi voor het permanent invoeren van de zomertijd deed de voorzitter van de Europese Commissie deze week een nieuwe oproep: lidstaten, kiest u zelf. 

We vroegen drie Nederlandse wetenschappers om een duit in het zakje te doen. In welke tijd willen we leven? 

Optie 1: Permanente wintertijd

Archeoloog en sterrenkundige Marco Langbroek begon een discussie op Twitter. Hij hield een poll waarin een meerderheid van de meer dan zevenhonderd deelnemers voorstander bleek van een permanente wintertijd. Dat is hij zelf ook. "Nadeel van zomertijd in de winter is dat de dag laat begint", zegt Langbroek. ,,En de werkdag is dan voor veel mensen heel vroeg, eigenlijk nog in de nacht. Dat zorgt aantoonbaar voor gezondheidsklachten en depressie. Ik heb bijvoorbeeld echt de tijd nodig om rustig wakker te worden in het daglicht. Het zou echt hel zijn als ik in de winter in het donker op zou moeten staan."

"In principe zouden we in Nederland de Engelse tijd moeten hebben. Als EU-landen zelf mogen kiezen dan vrees ik dat onze regering Duitsland zal volgen, omdat het onze belangrijkste handelspartner is. Die zullen kiezen voor permanente zomertijd omdat ze in die tijdszone liggen, die van midden-Europa." 

De klok verzetten is slecht voor onze gezondheid

Bert van der Horst, bijzonder hoogleraar Chronobiologie en Gezondheid aan Erasmus MC, vindt het verzetten van de klok slecht voor onze gezondheid. ,,Onze biologische klok raakt daardoor verward’, zegt Van der Horst. "We hebben met z'n allen last van een sociale jetlag. De maatschappij vraagt van ons dat we eerder wakker moeten worden dan ons lichaam wil. Dat bevordert hart- en vaatziekten en zelfs kanker."

Hij is een voorstander van een permanente wintertijd. "Tijdens de zomertijd staan we een uur eerder op, maar we gaan niet eerder slapen omdat onze biologische klok niet helemaal mee schuift. Daardoor ontstaat een slaaptekort. Je leeft niet met je natuurlijke klok", zegt Van der Horst uit. Ochtendmensen, die graag vroeg naar bed gaan, hebben daar weinig last van, maar avondmensen ervaren veel last.

Optie 2: permanent zomertijd

Marten van Garderen, senior econoom bij ING: "Het verzetten van de klok kost geld en levert niks op, al is het moeilijk te becijferen." Van Garderen is voorstander van een permanente zomertijd. "Dan wordt het minder snel donker en ook pas later koud. En bespaar je dus op gas en licht." Hij tekent erbij aan dat de besparingen minder zijn dan in de jaren zeventig toen de maatregel werd ingevoerd om op energie te bezuinigen. "Met het verdwijnen van de gloeilamp en de opkomst van energiezuinige lampen nemen de kosten van verlichting af."

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.