Nu de energierekening voor steeds meer huishoudens onbetaalbaar wordt, vragen sommigen zich af of de overheid de energiemarkt niet weer moet nationaliseren. Een terugkeer naar de nutsbedrijven dus, maar is dat wel de oplossing? "Dat moeten we niet doen."

De energiemarkt in Nederland werd in 2004 geliberaliseerd. Tot die tijd konden consumenten niet kiezen bij welk bedrijf ze gas en stroom wilden afnemen, 18 jaar later is de keuze reuze. In theorie althans, want door de hoge prijzen is het aanbod momenteel juist erg beperkt. Werkt het huidige systeem eigenlijk nog wel in deze uitzonderlijke tijden?

'We lopen tegen grenzen van energiemarkt'

"Het is crisis. Er moet gehandeld worden, daar is iedereen het over eens", zegt energie-expert Remco de Boer. Hij ziet dat we door de hoge gas- en elektriciteitsprijzen op dit moment 'tegen de grenzen van de vrije energiemarkt aanlopen' en vindt daarom dat de overheid in actie moet komen.

Veel mensen denken dat een vrije markt betekent dat de overheid helemaal niet ingrijpt op die markt, maar dat is volgens hem niet zo. "De overheid grijpt nu al voortdurend in op de energiemarkt, omdat ze bepaalde doelen heeft." Zo worden er bijvoorbeeld geen subsidies uitgetrokken voor kernenergie, maar wel voor zonne- en windenergie.

Betaalbaarheid, leveringszekerheid en duurzaamheid

En daar is het de afgelopen jaren misschien ook wel misgegaan, zegt De Boer. Het is volgens hem de kerntaak van de overheid om te zorgen voor drie dingen: betaalbaarheid, leveringszekerheid en duurzaamheid. "We hebben volop ingezet op duurzaamheid - en dat is ook goed - maar betaalbaarheid en leveringszekerheid hebben we verwaarloosd."

"Die bal hebben ze echt laten vallen en dat zien ze in Den Haag nu ook wel", legt de energie-expert uit. "Wat de overheid moet doen, is die drie peilers weer in balans brengen. Dat is de grote opdracht voor het kabinet." Maar hoe ze dat moeten gaan doen, dat is de grote vraag.

'Kind niet met het badwater weggooien'

Een idee dat vaak geopperd wordt, is het nationaliseren van de energiemaatschappijen, een terugkeer naar de oude nutsbedrijven dus. De Boer ziet dat echter niet zitten: "Dan gooi je het kind met het badwater weg eigenlijk. Dat moeten we niet doen."

De kenner wijst erop dat de hoge prijzen worden veroorzaakt door een schaarste aan energie. "Het grote voordeel dat we hebben van de liberalisering hebben gehad is dat er concurrentie is gekomen en daardoor de prijzen omlaag zijn gegaan. Om de hoge prijzen van nu aan dat model te hangen is onterecht", stelt hij.

Probleem bij kern oplossen: schaarste

Dat de overheid wel moet ingrijpen tegen de hoge energieprijzen is volgens hem daarentegen meer dan duidelijk. "Het is crisis, er moeten maatregelen genomen worden. En daarbij moet het probleem bij de kern worden opgelost: de schaarste. De overheid moet zorgen voor een robuust energiesysteem, dus niet net op het randje."

Overheidsbemoeienis dus, maar niet een energiemarkt die volledig in handen van de staat is, wat De Boer betreft. "De overheid moet de randvoorwaarden opstellen en daarbinnen moet concurrentie zijn. Het zal dus een mengvorm worden: een vrije markt, maar met een overheid die kaders stelt en garanties geeft."

'Het is een hele lastige puzzel'

Tegelijkertijd moet het kabinet ook kijken hoe mensen die door de hoge rekeningen in geldnood komen geholpen kunnen worden, vindt hij. "Het is ook een herverdelingsvraagstuk", legt de expert uit. "Als de prijzen zo hoog blijven als ze nu zijn, betalen we uiteindelijk met z'n allen samen die prijs. Dat gaat dan via de staatskas."

De perfecte oplossing voor de huidige crisis is er dan ook niet, benadrukt De Boer. "Je moet heel goed kijken naar wat je doet. Geen enkele oplossing heeft alleen maar voordelen, alles heeft ook nadelen, en die moet je proberen te beperken. Het is een hele lastige puzzel om te leggen."