Een vaccin tegen vogelgriep voor vogels bestond al. Maar nu is er ook een vaccin dat mensen tegen de vogelgriep kan beschermen. Wat kunnen we daarvan verwachten? Volgens een viroloog is het vaccin er vooral uit voorzorg.

Demissionair minister Pia Dijkstra voor Medische Zorg plaatste dinsdag een opmerkelijk bericht op X. ''Er is inmiddels een goedgekeurd vogelgriepvaccin voor mensen'', klinkt het. ''Voor nu niet nodig, maar ik vind het belangrijk om overal goed op voorbereid te zijn. Daarom leggen we een beperkte voorraad aan in Nederland, die in Europees verband is aangekocht.'' Wij vroegen een viroloog wat de komst van het vaccin precies betekent.

Pre-pandemisch

Een vaccin tegen vogelgriep bestaat al langer voor vogels, maar voor mensen is het nieuw. Het lijkt er plots te zijn, maar volgens Marc van Ranst, viroloog verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven, is het dat niet. Het vaccin is er uit voorzorg, legt de viroloog uit.

Het is een 'pre-pandemisch vaccin': een vaccin voor iets wat mogelijk een pandemie kan veroorzaken. ''Zo kan je vermijden dat het vogelgriepvirus (H5N1, red.) zich verder verspreidt en kan je meteen in actie komen als dat nodig is.''

Vaccinatiecampagne nog ver weg

Dat het vaccin is goedgekeurd, maakt het makkelijker om het op de markt te brengen, vertelt de viroloog. Maar dat wil niet zeggen het vaccin direct overal ingezet wordt. '''Oei, straks worden we allemaal gevaccineerd'. Nee, dat beeld is incorrect'', benadrukt Van Ranst.

De vaccinatie hangt volgens de viroloog af van waar een eventuele epidemie zich concentreert. Je kunt dan doelgericht vaccineren binnen risicogroepen. Maar scenario van een grootschalige vaccinatiecampagne onder mensen, is volgens de viroloog nog ver weg.

Ministerie VWS

Een woordvoerder van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport laat weten dat er in Nederland momenteel heel weinig besmettingen met vogelgriep zijn. Tot nu toe worden mensen met de zogenaamde H5N1-variant alleen besmet na intensief contact. ''Het vaccin is pas nodig als er besmettingen bij dieren worden gevonden met een vogelgriepvariant die makkelijker van dier op mens overgaat of bij mensen ernstige verschijnselen geeft.''

Er zijn momenteel 51.000 doses ingekocht, meldt het ministerie. ''Die contracten worden momenteel definitief afgehandeld, maar de verwachting is dat ruim de helft van de EU-lidstaten aan de gezamenlijke aankoop zal deelnemen. Er wordt ook productiecapaciteit gereserveerd als er meer vaccins nodig zouden zijn.''

Besmettingen tot nu toe

Er zijn besmettingen van vogelgriep vastgesteld onder zeeleeuwen, wasberen, vossen, beren en marters. In enkele gevallen komt het virus ook bij mensen voor. In de Verenigde Staten ging de vogelgriep over van besmette melkkoeien op een mens. Dat leidde 'slechts' tot een oogontsteking.

Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie, de WHO, raakten in de afgelopen 20 jaar in totaal 248 mensen besmet, van wie ongeveer de helft overleed. In februari 2023 bijvoorbeeld, overleed een Cambodjaans meisje na een besmetting met de vogelgriep. Haar vader raakte ook besmet, maar had geen fysieke klachten.

Blijven opletten

Volgens Van Ranst geven de cijfers niet direct reden tot zorgen. Maar waakzaamheid is wel nodig, vindt hij. ''We zien laatste paar jaar dat het vogelgriepvirus met gemak andere zoogdieren infecteert. Je kunt daarbij zelfs spreken van kleine epidemieën. Dat is een stapje dichterbij de mens.''

Het zijn signalen dat virus aan het experimenten is, vervolgt Van Ranst. ''Hoe gaat dat evolueren?'' Toch is het volgens de viroloog nog veel te vroeg om over de vogelgriep als pandemie te spreken. ''Wanneer mensen het doorgeven aan andere mensen, dan schakel je versnelling hoger.''

Geleerd van Covid-19

Vanwege de goedkeuring, kan het vaccin bij een eventuele uitbraak snel op de markt komen en direct worden toegediend. Dat is anders dan tijdens de Covid-19-pandemie, zegt Van Ranst.

''Toen ging het om noodrem-maatregelen, het was van een totaal andere orde. In die zin kan je zeggen dat we ervan hebben geleerd en nu beter voorbereid zijn.''

Het was lang een discussiepunt in Den Haag, maar nu komt het er hoogstwaarschijnlijk toch: een vuurwerkverbod. Voor vuurwerkhandelaren is het een grote klap, zo ook voor Hans Schram uit Castricum. "Ik dacht dat ik veilig zat voor de komende jaren."