Rotterdam zoekt een nieuwe burgemeester en roept daarbij de hulp in van inwoners. Maar waarom zouden die moeite doen als uiteindelijk de gemeenteraad beslist? Tijd om het idee van een gekozen burgemeester weer af te stoffen? "Geeft gevoel van inspraak."

Over een half jaar vertrekt Ahmed Aboutaleb als burgemeester. De Rotterdammers mogen zich in beperkte mate bemoeien met zijn opvolger: op dit moment loopt er een online enquête over de eigenschappen die de nieuwe burgemeester moet hebben. De uitkomsten hiervan worden meegewogen bij het opstellen van het functieprofiel.

Op 'burgemeesterstoer'

Maar alleen een enquête over de nieuwe burgemeester gaat Leefbaar Rotterdam, de grootste partij in de stad, niet ver genoeg. "Je neemt je inwoners niet serieus", vindt fractievoorzitter Ingrid Coenradie. "Ik denk dat wij heel veel mensen in Rotterdam hebben, van zuid tot noord en van oost tot west, die daar echt over zouden kunnen meepraten."

Om inwoners meer inspraak te geven organiseert de lokale partij daarom een eigen 'burgemeesterstoer'. In alle uithoeken van de gemeente, van Hoek van Holland tot Rotterdam-Zuid, haalt de partij op wat welk soort bestuurder de Rotterdammers straks als burgemeester willen hebben.

Bron: EenVandaag

Direct of indirect?

Uit haar gesprekken op straat concludeert Coenradie dat het belangrijk is om burgers mee te laten praten. Ze zou het liefst nóg een stap verder gaan: een door het volk gekozen burgemeester. "Dat geeft toch het gevoel van nog meer inspraak. En nog meer: dit is echt ook mijn beslissing. Dit wordt ónze burgemeester."

Maar is een benoemde burgemeester daarmee automatisch 'ondemocratisch'? Dat is te kort door de bocht, denkt universitair hoofddocent aan Tilburg University Niels Karsten. Hij deed meerdere onderzoeken naar de rol van burgemeester. Indirect is de stem van het volk namelijk bepalend, benadrukt hij. "Iedereen in Nederland kan solliciteren. En dan is het de gemeenteraad, de representatie van de bevolking, die de burgemeester kiest."

Referenda in acht plaatsen

Hoewel burgemeesters in Nederland officieel door de Kroon benoemd worden, zijn er in het verleden wel proeven geweest met gekozen burgemeesters. Tussen 2002 en 2008 werden er in acht plaatsen raadgevende referenda gehouden, waarbij inwoners konden kiezen tussen twee kandidaten. Onder meer in Leiden, Zoetermeer en Eindhoven mochten mensen naar de stembus.

"Dat was eigenlijk geen succes. De opkomst was daar steeds heel laag", blikt Karsten terug. Dieptepunt was de burgemeestersverkiezing in Utrecht in 2007. Aleid Wolfsen kreeg een meerderheid van de stemmen, maar de uitslag werd ongeldig verklaard vanwege de lage opkomst van slechts 9 procent, terwijl 30 procent als minimum was gesteld. Desondanks werd Wolfsen uiteindelijk toch burgemeester van Utrecht.

Eerste gekozen burgemeester

Succesvoller was de eerste proef: bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2002 mochten inwoners in Best en Vlaardingen tegelijkertijd ook voor een nieuwe burgemeester stemmen. Toen werd de minimumopkomst wél gehaald. In Vlaardingen profileerde kandidaat Tjerk Bruinsma zich als 'de fietsende burgemeester' en won het referendum.

Uiteindelijk bleef Bruinsma na zijn uitverkiezing 11 jaar burgemeester van de Zuid-Hollandse stad. Toch is hij geen fan van een gekozen burgemeester: "Op het moment dat je de burgemeester rechtstreeks laat kiezen, dan denken de inwoners dat ze de baas kiezen van de gemeente. En dat geeft heel veel onduidelijkheid."

'Valse beloftes gedaan'

Zo voelde Bruinsma zich genoodzaakt om 6 weken lang campagne te voeren. Daarbij maakte hij zich ook schuldig aan valse beloftes, erkent hij: "Je laat je verleiden tot het doen van inhoudelijke uitspraken." Zo wilde hij graag een jeugdvoorziening creëren in Vlaardingen. "Dan doe je zo'n uitspraak, maar vervolgens gaat natuurlijk een wethouder over de jeugd en de jeugdvoorzieningen. En niet de burgemeester."

"Ik geloof dat er pas na 10 jaar een jeugdvoorziening is gekomen", blikt Bruinsma terug. "En de kranten kopten toen: 'Het heeft lang geduurd voordat de burgemeester zijn toezegging heeft kunnen waarmaken.' Maar dat heb ik natuurlijk niet gedaan."

Verbinding boven politiek?

Universitair hoofddocent Karsten denkt dat een verkiezing ervoor zorgt dat het ambt van burgemeester een té politieke functie wordt. "Het is een gevaar dat de burgemeester politiseert en bijvoorbeeld iets sneller in conflict komt met een gemeenteraad. En dan eigenlijk alleen komt te staan. Dat is wel een risico."

"Het liefst zijn ze wat onafhankelijker en wat verder van de partijpolitiek", legt Karsten uit. De onderzoeker zegt dat zorgen voor verbinding in de gemeenteraad en in de samenleving de voornaamste rol van een burgemeester is. "En dan is het niet handig als je een hele sterke politieke kleur hebt of met één groep in de samenleving wordt geassocieerd."

Rol van ambt veranderen

Hij voelt er daarom weinig voor om de benoemingsprocedure helemaal open te gooien. Dat past ook niet bij de huidige rol, vindt Karsten. "De burgemeester in Nederland is niet zo machtig. De gemeenteraad bepaalt de koers en de burgemeester voert uit. Alleen op het gebied van openbare orde en veiligheid heeft de burgemeester een grotere rol."

Oud-burgemeester Bruinsma vindt dat als burgemeesters direct gekozen worden, ook de rol van het ambt moet veranderen. "Als je zoiets zou willen doen, dan moet je denk ik veel veranderingen doorvoeren in de wetgeving, namelijk dat de burgemeester bijvoorbeeld zelf zijn of haar wethouders kiest."

Aboutaleb niet altijd populair

Hoe de procedure er in de toekomst ook precies uit komt te zien, in Rotterdam wordt voorlopig op traditionele wijze naar een opvolger voor Aboutaleb gezocht. De PvdA'er werd in 2009 benoemd tot burgemeester van de havenstad. 15 jaar later is populairder dan toen hij aantrad, constateert Karsten.

"Hij heeft het in het begin heel lastig gehad, ook vanwege zijn migratieachtergrond", vertelt hij. "Dat viel bij bepaalde partijen niet goed. Vervolgens volgden de strandrellen in Hoek van Holland waar een dode bij viel. Hij heeft echt in dat ambt moeten groeien."

'Behoefte stem te laten horen'

Was Aboutaleb destijds ook burgemeester van Rotterdam geworden als er een referendum was gehouden? Leefbaar-fractievoorzitter Coenradie denkt van niet. "Mensen hadden niet daarvoor gekozen", zegt ze stellig.

En ondanks de slechte ervaringen met de pilots, vindt ze dat het burgemeestersreferendum nog een kans verdient: "Ik denk dat je ziet bij elke verkiezing die er is, ook bij de meest recente verkiezingen, dat mensen heel duidelijk een behoefte hebben om hun stem te laten horen."

Op meedogenloze wijze beroven criminele bendes nepagenten door het hele land ouderen. Met alleen een telefoon, een script en een vlotte babbel laten ze gedupeerden totaal geruïneerd achter. "Vier jaar cel doet geen recht aan de slachtoffers."

Ze spreken over slachtoffers als 'lekkere dikke vis', moedigen elkaar aan om complete woonplaatsen te ruïneren en willen zoveel mogelijk geld verdienen. De politie heeft verschillende bendes in het vizier die op grote schaal ouderen beroven met nepagenten, zegt cyberspecialist bij de Politie Oost-Nederland Yoanne Spoormans, die onderzoek doet naar het fenomeen.

Babbeltruc

"Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", ziet ze. Afgelopen zomer kwam een zaak aan het rollen na een melding van een slachtoffer die gebeld was door nep-politiemensen.

"De mevrouw vertelde dat ze wilden langskomen om waardevolle spullen veilig te stellen, omdat er inbrekers actief zouden zijn in de omgeving", vertelt Spoormans.

Bende opgerold

De vrouw vertrouwde het terecht niet. Het telefoontje werd het startpunt voor de zoektocht naar de personen achter deze belletjes. "Uiteindelijk hebben we bij een nieuw slachtoffer twee nepagenten kunnen onderscheppen."

Tegelijkertijd werd op een andere plek in het land een woning binnengevallen waar mensen op dat moment met het slachtoffer aan de telefoon hingen. De politie wist de hele bende op te rollen.

Telefoon, simkaart en een paar mensen

Ze vermoeden dat de groep misschien wel 50 belletjes per dag pleegde. "En dit is nog maar één groepering die zich hiermee bezighoudt. We weten dat het er veel meer zijn", zegt Spoormans. Op het moment lopen er verschillende onderzoeken naar nepagenten. "Hier zullen uiteindelijk meer aanhoudingen uit volgen."

Criminelen hebben niet veel nodig om dit misdrijf te plegen, schetst de specialist. "Je hebt alleen maar een telefoon, een simkaart en een paar mensen die de spullen ophalen nodig."

Volgens script

De nummers van potentiële slachtoffers worden van internet gehaald. Ze worden geselecteerd op kwetsbaarheid en of ze spullen van waarde hebben, maar: "Ze bellen soms ook gewoon op alfabetische volgorde", vertelt Spoormans.

De rollen binnen de groep zijn strak verdeeld. Iemand belt met het slachtoffer en praat op ze in, vrijwel altijd volgens hetzelfde script. "Er zijn inbrekers actief in uw buurt, we hebben er een paar aangehouden, maar een paar wisten te ontsnappen en we vonden een briefje met adressen en uw adres stond daarop, dus we vrezen dat de inbrekers die nog vrij rondlopen het op u gemunt hebben."

Strakke rolverdeling

Dat roept natuurlijk direct angst op bij mensen, stelt Spoormans. Als er beet is, moet de chauffeur direct op pad. Een coördinator stuurt de bende aan. "Die zorgt ervoor dat de mensen op straat, een chauffeur en een ophaler (degene die naar de deur gaat), weten waar ze moeten zijn, wanneer ze daar moeten zijn en ook wat ze moeten zeggen."

Daders gebruiken vaak de naam van de plaatselijke wijkagent. Dat wordt allemaal onderling afgesproken, net als wat de buit moet zijn. Als de chauffeur onderweg is, moet de beller aan de lijn blijven met het slachtoffer om de telefoonverbinding bezet te houden. Het slachtoffer moet alvast alle waardevolle spullen klaarleggen voor de nepagent.

Tasje vragen

Aan de deur komt soms iemand (gedeeltelijk) in uniform, maar soms ook in normale kleding. Dan zeggen ze bijvoorbeeld voor de recherche te werken, zegt Spoormans.

Eenmaal binnen willen ze ramen en deuren controleren op inbraakbeveiliging, om te kijken of er meer te halen is. "Vervolgens vragen ze dan een tasje aan het slachtoffer om al die spulletjes netjes in te doen en vertrekken ze met de buit."

Misbruik maken van vertrouwen

Deze werkwijze is helaas succesvol. In het afgelopen jaar registreerde de politie in totaal 8.329 incidenten met nepagenten. Dat zijn er vijftien keer meer dan het jaar ervoor. Er werden ruim 350 verdachten aangehouden. "We zien dit jaar dat de aantallen nog absoluut niet aflopen", zegt Spoormans.

Met name ouderen trappen in deze truc, omdat zij veel vertrouwen hebben in de politie, ziet ze. "Dat zorgt ervoor dat je direct al een voet tussen de deur hebt."

Vrijwillig overhandigen

En het is een eenvoudig misdrijf. "Mensen geven vrijwillig hun spullen weg, dus je hoeft er niet eens wapens voor mee te nemen of geweld te gebruiken: mensen doen zelf de deur open en geven al hun spullen aan je mee", ziet Spoormans. "Hoe mooi wil je het hebben als crimineel?"

De nepagenten halen ontzettend veel kostbaarheden op. "We hebben regelmatig mensen die meerdere duizenden euro's overhandigen." En dan gaat het niet alleen om contanten, maar ook om kostbare sieraden. "De oudere generatie heeft natuurlijk ook vaak juwelen, gouden sieraden, waar daders naar op zoek zijn."

Urn van de schoorsteenmantel

In sommige gevallen gaat het ook om spullen die ze gewoon mooi vinden. "We hebben zelfs een geval waarbij ze een urn van de schoorsteenmantel meenamen, gewoon omdat ze die er leuk uit vinden zien."

Het is een koelbloedige, geraffineerde vorm van criminaliteit. "Ik hoor soms mensen zeggen: daar trap je toch niet in? Dat wil ik echt uit de wereld halen, want dat is absoluut niet waar."

Schrijnende situaties

Spoormans noemt de situatie waarin de slachtoffers komen schrijnend. Ze moet denken aan een vrouw waarvan de partner net was overleden. "En dat zo'n oplichter dan zegt: god, wat erg voor u, maar dan zult u nu wel extra bang zijn voor inbrekers."

Er zijn slachtoffers waarbij oplichters met zeep de ringen van hun handen halen. "Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", vertelt ze. "Ze zijn alleen maar gericht op snel geld verdienen. En dat zie je ook in de manier waarop ze onderling met elkaar communiceren over dit soort criminaliteit: het is laatdunkend en kleinerend richting slachtoffers, echt verschrikkelijk."

Recht doen aan slachtofferschap

Nepagenten kunnen worden vervolgd voor oplichting. "Daarvoor staat in de basis maximaal vier jaar gevangenisstraf. Dat doet natuurlijk totaal geen recht aan het slachtofferschap wat dit veroorzaakt", vindt Spoormans. "We zouden eigenlijk die slachtoffers ook daarin veel meer genoegdoening willen geven."

Ze vergelijkt nepagenten liever met een woningoverval, waar negen tot twaalf jaar cel voor staat. "We zien ook dat slachtoffers vergelijkbare klachten melden." Om iemand te vervolgen voor een overval is het gebruik van of dreigen met geweld nodig. "En daar is hier geen sprake van, omdat die slachtoffers zo ingepalmd zijn dat ze zelf de spullen vrijwillig afgeven."

Oproep: praat erover en wees alert

Het fenomeen is lastig te bestrijden, vreest Spoormans. "Ik kan niet verbieden dat iemand een telefoon heeft."

De politievrouw wil waarschuwen. "Wees alert en praat hier ook over met je ouders, grootouders of misschien een buurvrouw op leeftijd. Vertel ze dat dit gebeurt en geef ook aan wat ze kunnen doen."

Omgeving beschermen

De politie hoort het graag als iets opvalt in de wijk. "Twee jonge mensen die aan de deur staan bij je seniore buurvrouw: ook voor dit soort situaties mag je 112 bellen als dit ongebruikelijk is."

Ze merkt dat niet iedereen een melding maakt en drukt mensen op het hart dat wel te doen. "Ook als je alleen maar gebeld bent en je zelf al opgehangen hebt. Laat het ons weten. We kunnen je omgeving helpen beschermen door waarschuwingsberichten te versturen."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.