Nu de oorlog woedt in Oekraïne wordt de roep om versterking van het Nederlandse leger harder. Tegelijkertijd is er een groot personeelstekort. Het ministerie zoekt naar oplossingen en kijkt ook naar de invoering van een dienstplicht naar Zweeds model.

Nederland heeft een groot tekort aan militairen. Bijna 9000 militaire functies zijn niet ingevuld, een kwart van het totaal. Een Kamermeerderheid voelt nu voor een dienstplicht naar Zweeds voorbeeld. Ook Tweede Kamerlid Derk Boswijk (CDA) is voor.

Laagdrempeliger

"In Zweden bestaat een soort lichtere variant van de dienstplicht. Iedereen wordt opgeroepen, maar daarna volgt een selectie: alleen de echt gemotiveerde jongens en meisjes stromen binnen. Zij krijgen een militaire basisopleiding voor ongeveer een jaar", vertelt Kamerlid Boswijk.

Hij pleit voor de invoering van het Zweedse model. "Ik wil geen herinvoering van de dienstplicht zoals we die vroeger hadden. Maar ik wil het wel laagdrempeliger maken voor jongeren om voor een korte periode in de krijgsmacht mee te lopen."

Dreiging Rusland

Zweden voerde in 2018 de aangepaste dienstplicht in. De belangrijkste reden was de toenemende dreiging van Rusland in de Baltische regio. Door die spanningen achtte Zweden het noodzakelijk om het aantal manschappen weer op peil te brengen.

Dienstplicht maakt de krijgsmacht niet beter

Oud-commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp vindt het Zweedse model geen goed idee voor Nederland. Middendorp was leider van verschillende grote missies van het Nederlandse leger in Afghanistan, Mali, Soedan, Irak en Somalië. In 2017 trad hij af na een mortierongeluk in Mali, en gaf toen stevige kritiek op de slechte staat van de krijgsmacht.

Voor Middendorp begint een betere krijgsmacht bij betere randvoorwaarden. Dan komen de mensen vanzelf wel, is zijn gedachte. "Oorlogsvoering is steeds meer high-tech geworden. Daarvoor heb je gespecialiseerd personeel nodig. Dat krijg je niet door jongeren een korte periode in dienst te nemen."

Kanonnenvoer

Ook Arjen Rozendal van defensievakbond AFMP ziet niet zoveel in het Zweedse model. "In Nederland werkt dat niet. We hebben de capaciteit niet om die jongeren 1 of 2 jaar op te leiden, en ze daarna ook nog zinnig aan het werk te houden. En bovendien: die jongeren weten na een basisopleiding alleen hoe je moet marcheren en hoe je een schot moet lossen."

"Maar de krijgsmacht van 20 jaar geleden is niet dezelfde als die van vandaag," vervolgt Rozendal. "Het gevecht win je niet meer met manschappen, dat kanonnenvoer, wat je bijvoorbeeld bij de russen nog steeds ziet. Je wint met hoogopgeleid personeel en met betere spullen."

Succesvol in Zweden

Toch is de dienstplicht in Zweden erg succesvol. Johan Österberg van de Zweedse Defensie Universiteit, licht dat toe: "Voor Zweden is de dienstplicht een goede manier om het leger van personeel te voorzien. Aan vrijwillige aanmeldingen alleen zouden we niet genoeg hebben. We rekruteren nu 6000 mensen per jaar, waar dat er anders 4500 zouden zijn. En 40 tot 45 procent van deze mensen blijft na hun dienstplicht werkzaam bij defensie. Daar zijn we niet ontevreden over."

Österberg heeft onderzoek gedaan naar de dienstplicht in verschillende landen. Voor kleine landen zoals Zweden en Nederland werkt een aangepaste dienstplicht goed. "Maar dan moet je wel je randvoorwaarden op orde hebben, zoals goed materieel en een passend salaris."

Personeelstekort

Met hun 'dienstplicht' bestrijden de Zweden de personeelstekorten bij de krijgsmacht. CDA-er Derk Boswijk vindt het noodzakelijk dat ook het Nederlandse tekort wordt aangepakt: "Voor de directe paraatheid, maar ook omdat eventuele lange missies met zo weinig militairen moeilijk vol te houden zouden zijn."

De Nederlandse Defensie kampt al sinds de eeuwwisseling met personeelstekorten. In 1997 werd de opkomstplicht afgeschaft: 17-jarigen worden nu nog wel geregistreerd voor de dienstplicht, maar hoeven niet per se het leger in. Sinds deze verandering is Defensie een 'gewone' werkgever die moet opereren op de arbeidsmarkt - en kampt het met personeelstekorten.

'Zweeds model kan helpen'

Van alle militaire functies werd de afgelopen jaren telkens zo'n 20 procent niet vervuld, blijkt uit cijfers over de jaren 2019-2021 van de Rijksoverheid. De dreiging in Oekraïne maakt het personeelstekort nu extra prangend.

"Maar er kunnen altijd dreigingen komen," zegt Boswijk. "Dus ook als Oekraïne achter ons ligt, is het echt van belang dat de organisatie goed gevuld wordt. Het Zweedse model kan hier bij helpen."