Boeren, zuivelbedrijven en banken werken aan een eigen plan om de mestcrisis op te lossen. De kern van hun idee: het aantal koeien tijdelijk met 100.000 tot 150.000 verminderen om ervoor te zorgen dat de hoeveelheid mest drastisch vermindert.

Het plan is dat melkveehouders vrijwillig tussen 10 en 20 procent van hun koeien afstoten voor een periode van 3 jaar. Ook doen de boeren afstand van de bijbehorende fosfaatrechten, waarin is vastgesteld hoeveel fosfaat - dat in mest zit - ze mogen uitstoten.

'Een reddingsboei'

Voor het verlies aan inkomsten worden de boeren vervolgens gecompenseerd. De zuivelindustrie vergoedt dit, volgens het plan in samenwerking met de overheid. "Een reddingsboei, maar wel in een zee met gigantische golven", zegt oud-staatssecretaris Henk Bleker.

Bleker zegt 'ingeschakeld' te zijn door de boerenorganisaties en de zuivelindustrie als 'onafhankelijk adviseur'. In die rol praat hij met boerenorganisaties, banken en het ministerie. "Rond 1 maart moet de regeling open zijn voor boeren. Dat moet ons streven zijn, en dat is ook echt een oproep aan de politiek: werk eraan mee, want dan begint het mestseizoen weer."

Einde aan uitzondering

Met het plan hoopt de sector melkveehouders de komende jaren door de mestcrisis te loodsen. Die wordt namelijk begin volgend jaar acuut, omdat boeren vanaf dan veel minder mest mogen uitrijden over hun land.

Jarenlang waren boeren in Nederland uitgezonderd van Europese regels, wat ook wel 'derogatie' wordt genoemd. Hierdoor mochten ze meer mest uitrijden, maar omdat afspraken hierover niet werden nagekomen door ons land is deze uitzonderingspositie komen te vervallen.

'Boeren in de shit'

Het gevolg is dat het overschot aan mest moeten worden afgevoerd. En dat kost veel geld, vertelt de jonge boer Ruben Klein Teeselink. Samen met zijn ouders heeft hij een melkveebedrijf in het Overijsselse Holten.

Alleen al volgend jaar verwacht hij een gemiddeld jaarinkomen van zo'n 40.000 tot 45.000 euro kwijt te zijn aan het afvoeren van zijn overtollige mest. "De impact van het verlies aan derogatie is zo gigantisch groot. Er moet gewoon wat gebeuren, want anders dan zitten boeren straks diep in de shit."

'Compensatie onmisbaar'

Als bestuurslid van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) onderhandelt Klein Teeselink mee over de mogelijke oplossing voor de mestcrisis. Hij noemt het een plan 'om de donkere wolken die de komende jaren boven de sector hangen, te overleven'.

Daarin is compensatieregeling volgens hem een onmisbaar onderdeel. "Voor een groot deel van de melkveehouders is dit nodig om het hoofd boven water te houden. Anders zullen er gewoon verplichte bedrijfsbeëindigingen komen", verwacht hij.

Honderden miljoenen euro's

Aan het plan zit wel een fors prijskaartje: 100.000 tot 150.000 minder koeien levert boeren namelijk al snel honderden miljoenen euro's minder op. Wie dat verlies aan inkomsten gaat compenseren, is dan ook de grote vraag.

Regeringspartijen VVD en NSC juichen het plan toe, maar vinden wel dat de kosten in principe door de sector zelf opgehoest moeten worden, dus door de zuivelbedrijven en de banken.

'Morele plicht van industrie'

Beide partijen vinden het een morele plicht dat de industrie de boeren nu te hulp schiet. "Ik zou zeer teleurgesteld zijn als zij hun verantwoordelijkheid nu niet nemen", benadrukt NSC-Kamerlid Harm Holman.

Ook VVD-Kamerlid Thom van Campen wijst naar de sector, die volgens hem samen met de politiek jarenlang heeft geroepen dat boeren meer moesten produceren. "Als dat altijd jarenlang je verhaal is geweest, moet je er nu ook staan, op het moment dat zij de plicht en de opdracht hebben om te zorgen voor minder mest."

Rol voor overheid?

Als het aan Holman ligt, zou de overheid alleen financieel wat kunnen bijdragen als het gaat om de fosfaatrechten. Als die worden opgekocht mogen boeren minder mest produceren wat ervoor zorgt dat er minder fosfaat in de bodem terechtkomt.

Van Campen ziet ook een rol over de overheid weggelegd als melkveehouders besluiten om hun veestapel definitief kleiner te houden: "Dan vind ik dat de overheid daar best een opkoopbedrag tegenover mag zetten."

Heet hangijzer

Toch zal het grootste deel dus door de industrie moeten worden betaald. En dat is direct ook het hete hangijzer, ziet Bleker, die erkent dat er nog flink onderhandeld moet worden. "Hoe geef je het precies vorm? Welke bedragen vraag je dan van de verschillende partijen? Welke risico's zitten eraan?"

Maar Bleker is hoopvol gestemd: "Ik ben heel blij dat de gesprekken tussen de boerenorganisaties onderling, maar ook met de industrie en met de banken, echt goed op gang komen."

'Plan is een illusie'

Er is ook kritiek op het plan om het aantal koeien in Nederland tijdelijk te verminderen. "Het is een illusie om te denken dat als je even tijdelijk stopt met mest produceren, dat je dan daarna weer volle bak verder kan gaan", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Laura Bromet.

Volgens haar wordt boeren een worst voorgehouden. "Ik denk dat het komt omdat er in het kabinet gedacht wordt dat de derogatie weer terugkomt, maar daar geloof ik niet in", vertelt ze. "Dus ik zou zeggen: 'Zorg voor regelingen die voor een definitieve afname van de veestapel zorgen."

Geen staatssteun

Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur laat in een reactie weten 'welwillend' te staan tegenover het plan van de melkveesector om de mestcrisis op te lossen.

Wel benadrukt het ministerie dat een belangrijke randvoorwaarde is dat de sector ook zelf moet bijdragen. 'Over de vormgeving en invulling zijn we met de sector in gesprek. Het is bijvoorbeeld ook belangrijk te kijken wat wel en niet kan in het kader van staatssteun,' aldus een woordvoerder.

Stank. In Brabant hebben duizenden mensen er last van. Het gaat om inwoners van gebieden met veel veehouderijen. Vandaag beslist het gerechtshof in Den Haag of de overheid deze inwoners beter moet beschermen.

"Ik zit middenin de stank", vertelt Piet Catsburg. Hij woont in het Brabantse dorp Zeeland. In zijn buurt staan zestien boerderijen, met meer dan honderdduizend beesten, waarvan veel varkens. "En het aantal veehouderijen neemt hier alleen maar toe."

Geur van varkens

"Het gaat me niet om de geur van mest", vervolgt Catsburg. "Dat vind ik niet eens zo erg. Het is de geur van varkens, die liggen in hun eigen drek, waar ik last van heb. Bij mist en weinig wind zijn we de klos. Ik ruik het dan soms in mijn slaapkamer."

Catsburg is een van de vele inwoners van Brabant die te maken heeft met stankoverlast. Het gaat om in totaal zestienduizend huishoudens, waarvan tweeduizend ernstige geurhinder ervaren.

Rechtszaak tegen stank

In 2022 spande het Brabantse Burger Platform, een netwerk van onder andere stichtingen in de provincie, daarom een rechtszaak aan. Het gerechtshof in Den Haag oordeelde dat de overheid te weinig heeft gedaan om de inwoners te beschermen. Die ging vervolgens in hoger beroep. De rechtszaak is vandaag.

Om de overlast vast te stellen, wordt de geureenheid 'odour units' (ou) gemeten. Het maximum verschilt per locatie, maar op sommige plekken in Brabant geldt een norm van 19,4 ou per kubieke meter. Gemeenten mogen, ondanks de landelijke grenzen, hun eigen normen bepalen. Volgens de rechtbank is een norm van 19,4 ou 'onacceptabel' en heerst er 'geen gezond woon- en leefklimaat'.

Fysieke klachten en stress

Naast dat stank onprettig is, kan het ook slecht zijn voor de gezondheid, vertelt milieu-arts Rob van Aalsburg van de GGD Noord-Brabant. "Sommige omwonenden hebben last van fysieke klachten, zoals hoofdpijn, misselijkheid en luchtwegklachten."

Daarnaast kan de geur leiden tot chronische stress, vervolgt de arts. "Zo passen sommige omwonenden hun leefstijl aan, omdat ze last hebben van de stank. Ramen en deuren blijven dicht en bezoek ontvangen ze liever niet. Hoe meer geurhinder, hoe slechter de mentale gezondheid."

Structurele stank

Toch doen de boeren op papier niets verkeerd. Ze overtreden de geurnorm niet. Maar dat ligt genuanceerder, volgens voorzitter Geert Verstegen van het Brabantse Burger Platform.

"Het kan best eens stinken, maar dit is structureel. Het gaat erom dat de overheid zijn eigen burgers moet beschermen. We hopen dat we vandaag kunnen bewijzen dat de geurnorm van 19,4 ou te hoog is. De norm zou daarmee bijgesteld kunnen worden. Maar de oplossing is simpel: de helft van de beesten moet eruit."

Opnieuw was er massaal protest op de straten van Istanbul tegen de arrestatie van burgemeester İmamoğlu. Hij zit vast op verdenking van corruptie. "Erdogan heeft de wereld waar hij de wereld hebben wil."

De protesten ontstonden na de arrestatie van de burgemeester van Istanbul, Ekrem İmamoğlu. Hij werd op 19 maart gearresteerd op verdenking van corruptie. Of dat waar is, is onduidelijk. Er zijn inmiddels zo'n 1.100 personen opgepakt, demonstranten maar ook zeker 8 journalisten.

Belangrijke concurrent

İmamoğlu is de voorkeurskandidaat van de Turkse oppositie en een grote politieke bedreiging voor president Erdogan, legt publicist en NRC columniste Aylin Bilic uit. Hij haalde in 2019 in Istanbul zo'n 11 procent meer stemmen dan de AKP-partij. "Na 25 jaar hebben ze Erdogan voor het eerst opzij kunnen zetten in Istanbul."

Erdogan zocht, zeker in het begin, samenwerking met Europa. Maar hij bleek een wolf in schaapskleren, zegt Bilic. "Staatsmedia zijn in handen van hem, veel journalisten zijn op handen van de regering." De publiciste maakt zich zorgen. Ze ziet veel jongeren de straat op gaan maar ook ouderen, ondanks het verbod. "Kennelijk is de behoefte voor het alternatief zo groot."

'Erdogan heeft de wereld waar hij de wereld hebben wil"

Burgemeesters door heel Europa spraken zich uit, maar vanuit Europese leiders is het stil. "De EU heeft Turkije nodig, om bijvoorbeeld vluchtelingen tegen te houden. Hij zei ook dat hij bereid was om misschien troepen te sturen", zegt historicus Tayfun Balcik, journalist bij De Kanttekening. "Erdogan heeft de wereld waar hij de wereld hebben wil"

Dat Erdogan steun intrekt als hem iets niet zint, zagen we volgens hem ook al in het verleden. "Hij dreigde de poorten weer te openen en toen heeft de EU toch nog ingestemd met miljarden steun aan het Erdogan-regime." Daarnaast treft hij Amerika aan zijn zijde, vanwege de rol in Syrië. "Het is het enige land dat ook een opening heeft richting Rusland en Oekraïne, waar hij wél voorstander is van Oekraïne."

Grootste opponent uitschakelen

Turkije staat op een kantelpunt, stelt publicist Bilic. "Wat Erdogan zou kunnen doen is een grondwetswijziging, waarmee hij zijn eigen termijn opnieuw zou kunnen verlengen." Erdogan zit eigenlijk in zijn laatste termijn, nieuwe verkiezingen zijn pas in 2028.

"Ik denk dat hij die macht niet zal opgeven en dit nu gebruikt om zijn grootste opponent uit te schakelen", denkt ook Balcik. Of de protesten aanhouden? "Dat hangt echt af van de studentenprotesten en in hoeverre mensen in Turkije echt bereid zijn om de straten op te gaan", zegt de historicus. Maar je uitspreken is niet vanzelfsprekend. "Mensen die hun mond open trekken, kunnen opgepakt worden."