273 scholen en ruim 600 locaties voor kinderopvang staan zo dicht op drukke wegen dat er volgens de GGD aanzienlijk risico is op gezondheidsschade bij kinderen. "Onderzoek na onderzoek heeft uitgewezen hoe schadelijk de stoffen in de uitstoot zijn."

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag en het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico. In totaal gaat het om 2.039 locaties waar 'kwetsbare groepen' als kinderen en ouderen verblijven, zoals scholen, kinderdagverblijven, buitenschoolse opvang, verzorgingstehuizen en sportvelden.

150 meter van snelweg

De GGD adviseert sinds 2010 via de richtlijn 'luchtkwaliteit en gezondheid' over 'gevoelige bestemmingen'. Daarin staat hoe ver een school, kinderopvang, sportlocatie of verzorgingstehuis minimaal van een drukke weg moet liggen omdat anders de luchtkwaliteit te slecht is en die voor gezondheidsproblemen kan zorgen.

In maart zijn de afstandseisen versoepeld omdat de uitstoot van verkeer in de afgelopen 15 jaar flink omlaag is gegaan. Eerder genoemde locaties moeten vanaf nu ten minste 150 meter van een snelweg liggen, dat was eerst minimaal 300 meter. Voor drukke wegen in steden is de grens verlegd van 50 naar 25 meter. De eis bij provinciale wegen is ongewijzigd en blijft 50 meter. Maar binnen de afstand is de uitstoot wel gevaarlijker dan gedacht.

Kinderen en ouderen

De GGD-richtlijn mag versoepeld zijn, ook onder de nieuwe afstandsregels zijn er nog altijd veel locaties die binnen de risicozones langs drukke wegen vallen. Platform Investico vroeg alle openbare data over waar de 'gevoelige' locaties precies zijn: in totaal blijkt het te gaan om 2.039 locaties waar vooral kinderen en ouderen verblijven.

Zo zijn er 273 basisscholen en middelbare scholen die volgens de richtlijnen te dicht bij een drukke weg liggen. Op die scholen zitten samen meer dan 95.000 leerlingen. Verder staan op de lijst ook ruim 600 locaties voor kinderopvang en meer dan 900 sportlocaties.

'Ze zijn extra kwetsbaar'

"Die scholen staan echt op de verkeerde plek", reageert kinderlongarts Ismé de Kleer van het Franciscus Gasthuis en Vlietland-ziekenhuis van Rotterdam. Zij maakt zich al jaren zorgen om luchtvervuiling en de gezondheidsschade die dat bij kinderen kan aanrichten. "Met name kinderen zijn extra kwetsbaar bij blootstelling."

Ze legt uit dat de longen bij (jonge) kinderen zich nog moeten ontwikkelen. Het inademen van stoffen in uitlaatgassen, zoals fijnstof en stikstofoxiden, kan leiden tot benauwdheid, hoesten of astma-aanvallen. "Onderzoek na onderzoek heeft uitgewezen hoe schadelijk die stoffen zijn", benadrukt De Kleer.

Astma door luchtvervuiling

Kinderen lopen meer risico als ze dicht bij een bron van luchtvervuiling zitten, zoals een drukke weg. "We weten hoe dichter bij de bron, hoe hoger de blootstelling. En kinderen die langere tijd dichter bij de bron verblijven hebben meer klachten, ook gezonde kinderen. Ook hebben ze een verhoogde kans op een longontsteking."

Luchtvervuiling is een belangrijke bedreiging voor de gezondheid, waarschuwt de kinderlongarts. "We weten dat 1 op de 5 kinderen met astma in Nederland, die astma te danken heeft aan luchtvervuiling." Bovendien worden de astmaklachten bij kinderen ook verergerd door blootstelling aan verontreinigde lucht.

'Krijgt er gewoon last van'

Daar weet moeder Samia El-Bighouti uit Schiedam alles van. Haar zoontjes Dien en Soulaiman hebben beiden astma. Ze voetballen op een sportveld dat pal naast de snelweg ligt. "Op het slechtste moment gaan ze hoesten, worden ze benauwd en moeten ze even gaan liggen. Dan hebben ze ook echt hun puffer nodig. Soms is het daarmee opgelost, maar soms moeten we naar het ziekenhuis."

Het verbaast Samia niet als ze naar de rand van het sportveld wijst: druk verkeer raast voorbij de voetbalclub. "Als je ziet hoeveel vrachtwagens er voorbij rijden, het is eigenlijk niet te doen." Ook de school van de twee jongens staat in de buurt van een drukke weg, zegt hun moeder. "Als het dan blijft hangen op een schoolplein en je ademt dat in, dan krijg je daar gewoon last van."

Richtlijn is onbekend

Uit een rondgang langs scholen, kinderdagverblijven, bso's en verpleeghuizen blijkt dat vrijwel geen enkele locatie op de hoogte is van de GGD-richtlijn voor luchtkwaliteit. Een schooldirecteur vertelt dat ze al eerder ventilatiesystemen hebben aangeschaft en CO2-meters in de klaslokalen hebben opgehangen. "Maar misschien moeten we ook fijnstof gaan meten."

Een van de scholen op de lijst is het Comenius in Naarden. "Luchtkwaliteit is enorm belangrijk, maar er wordt vaak weinig over gesproken", zegt schooldirecteur Roel Hoogendoorn. Hij ziet dat gemeenten onderwijslocaties aanwijzen en daarbij zelf beslissen of de richtlijn gevolgd wordt. Hoogendoorn weet uit ervaring dat het 'vaak echt lastig' is om een geschikte locatie te vinden.

Schadelijker dan gedacht

'Vieze lucht-expert' Marieke Dijkema van GGD Nederland zegt dat de afstandseisen zijn aangepast naar aanleiding van de laatste wetenschappelijke richtlijnen. Daaruit blijkt wel dat de uitstoot in gebieden die binnen de grenswaarde vallen schadelijker is dan eerst werd gedacht.

In Nederland lijden 1,2 miljoen mensen aan een longziekte, zoals astma, COPD of longkanker. Jaarlijks overlijden 11.000 mensen vroegtijdig door blootstelling aan vervuilde lucht. De GGD ziet dat er meer maatregelen nodig zijn om de luchtkwaliteit te verbeteren en zo gezondheidsschade te voorkomen en wil daarom dat er een landelijke aanpak komt.

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."