Een groeiende groep Nederlanders wil niets meer met de overheid te maken hebben en noemt zich 'autonoom' of 'soeverein'. Sommigen van hen houden zich niet aan wetten en weigeren belasting en boetes te betalen. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door rechtendocent aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) Luuk de Boer, die ruim honderd rechtszaken rondom autonome en soevereine mensen onderzocht. En door specialist lokale belastingen Leendert Jan Boone, die publiceert over soevereine en autonome belastingweigeraars en daarover in gesprek gaat met gemeenten.

We hebben er bewust voor gekozen twee deskundigen aan het woord te laten en niet een 'autonoom' of 'soeverein' persoon, omdat er nogal wat individuele verschillen zijn tussen mensen die zichzelf zo identificeren.

1. Zijn autonome en soevereine mensen georganiseerd als groep?

"Het is een bonte verzameling aan mensen", begint Boone. "Er zijn wel overeenkomsten: veel mensen hebben financieel pech gehad of zijn in geldproblemen gekomen, en velen delen ook de principiële gedachte dat de overheid zich niet zo met ons moet bemoeien. Maar het is niet zo dat ze een groep vormen die al duizend jaar een gedeeld gedachtegoed heeft, vastgelegd in een heilig boek, of zoiets."

De Boer vult aan: "Het is geen gecentraliseerde organisatie met één of twee leiders. Maar er zijn wel lokale netwerken rondom zogenoemde 'goeroes'. Dat zijn mensen die vaak al jarenlang als autonoom/soeverein actief zijn en anderen hun wereld intrekken, op sociale media en tijdens fysieke bijeenkomsten waar ze bijvoorbeeld financieel advies geven."

"Zij spreken ook vaak als gemachtigde namens autonomen/soevereinen. In een derde van de zo'n 125 rechtszaken die ik heb geanalyseerd, was er zo'n gemachtigde."

2. Hebben mensen die zichzelf autonoom/soeverein noemen een 'doel' voor de samenleving, bijvoorbeeld een idee voor een alternatieve staatsvorm?

De Boer: "Wat we in de geschiedenis zagen, en soms nog steeds wel zien, is dat dit soort ideeën gedeeld worden met als doel om uiteindelijk een vrijstaat op te richten, die niet wordt geregeerd door een hogere macht. Er zijn Nederlandse autonomen die in 2015 een vrijstaat in Drenthe hebben opgericht, genaamd Wonderland, maar ik heb het idee dat de meesten in Nederland niet zo'n ideaal hebben. Zij willen gewoon dat hun eigen situatie beter wordt."

3. Willen deze mensen dan nog wel Nederlander zijn?

"Je hebt mensen die inderdaad niet meer Nederlander willen zijn, en die verhuizen naar het buitenland om daar bijvoorbeeld een autonome gemeenschap te starten", zegt Boone. "Maar die groep is vrij klein."

De Boer: "Je ziet vaak dat autonomen/soevereinen naar een rechtszaak komen met omgekeerde vlaggen. Ik zie dat niet als een afwijzing van Nederland op zich, maar van de manier waarop het nu geregeld is. Sommigen vinden zichzelf 'oer-Nederlanders', een beetje zoals sommige Trump-stemmers het idee hebben dat ze Amerika moeten terugwinnen."

4. Waarom keren zoveel mensen zich af van onze samenleving?

Vanuit individuele ervaringen is het goed te begrijpen dat meer mensen zich afkeren van onze samenleving, zeggen beide deskundigen. De Boer: "Als je alleen maar teleurgesteld wordt door de overheid, er uitsluitend negatieve ervaringen mee hebt en het gevoel krijgt dat je niet geholpen wordt, dan is het logisch dat je een alternatief aangrijpt."

"Vaak zien we dat alternatieven extra worden aangegrepen tijdens sociaaleconomische crises", vervolgt hij. "In Canada was bijvoorbeeld na de bankencrisis in 2008 een stijging zichtbaar in het aantal mensen dat soevereine gedachtes had. En in de Verenigde Staten was dat te zien na grootschalige onteigening van boeren."

De onderzoeker vindt het te vroeg om te zeggen dat de stikstofcrisis en boerenprotesten in Nederland ertoe leiden dat boeren zich en masse aansluiten bij autonome bewegingen. "Dat is nog wat koffiedik kijken."

"Wat we wel weten", vervolgt hij, "is dat de daling van het vertrouwen in de overheid in een stroomversnelling is gekomen tijdens en na de toeslagenaffaire en de coronacrisis. Je ziet dan ook dat het aantal rechtszaken met autonomen/soevereinen vanaf 2021 exponentieel omhoog schiet."

Bron: EenVandaag

5. In hoeverre maken soevereine Nederlanders nog gebruik van sociale voorzieningen en hoe ver gaan zij met het niet betalen van belasting?

Beide onderzoekers zeggen dat het heel lastig is om in Nederland niet gebruik te maken van voorzieningen. "Als je over straat loopt, je afval weggooit, maak je er al gebruik van", zegt Boone.

Een volledig beeld geven is moeilijk: sommigen betalen geen boetes, maar wel belasting. Anderen betalen ook geen belasting, maar wel nog hun huur. Weer anderen betalen ook die niet: "Het idee dat je een soeverein/autonoom bent en daarom geen huur hoeft te betalen kan dan een geldig argument zijn voor sommigen. Maar dit lijkt ook voort te komen uit financiële problemen."

Het is een misvatting dat alle autonomen en soevereinen uitkeringsgerechtigden zijn. De Boer: "Er zitten ook ondernemers bij die belasting willen ontwijken. Daar zit dan de gedachte achter dat ze het niet terecht vinden dat ze belasting moeten betalen. Sommigen zien belasting als een gift aan de overheid die ze terug kunnen vragen."

Sommige autonome en soevereine mensen ontvangen nog wel toeslagen of een uitkering, gaat hij verder. "Dat wekt bij het grote publiek weerstand op: jij wil niet betalen maar wel profiteren? Maar hiermee help je het gesprek niet verder."

6. Wat doet de overheid met mensen die zichzelf zo verklaren?

Het recht maakt geen onderscheid tussen autonomen, soevereinen of wanbetalers. "In de wet staat dat we belasting betalen. Doe je dit niet, dan grijpt de overheid in en wordt er keihard gehandhaafd", zegt Boone. Als je niet betaalt krijg je binnen een paar weken een dwangbevel. De overheid kan bij je werkgever je loon in beslag nemen of je uitkering niet uitbetalen.

"Wat je relatief vaak ziet gebeuren zijn aanmaningsbrieven die telkens worden teruggestuurd. Op deze manier raken mensen verder in de schulden tot op een gegeven moment een deurwaarder langskomt om beslag te nemen op hun bezittingen", legt hij uit.

Volgens De Boer hebben belastingkantoren wel een beeld van wanbetalers die vanuit een soeverein gedachtegoed handelen. "Er zijn voorbeelden van mensen die daar net zo lang mee doorgaan dat ze op den duur hun huis uit worden gezet."

7. Wat zijn oplossingen om hierop te reageren?

Boone ziet dat gemeenten proberen in gesprek te gaan met autonome en soevereine mensen. "Dat kan heel moeilijk zijn, omdat sterk overtuigde soevereinen bijna een andere juridische taal spreken. Maar toch moeten overheden het proberen."

Ook de Boer gelooft dat we het oprechte gesprek aan moeten gaan. "Het helpt niet om mensen weg te schuiven als complotdenkers of wappies, want daardoor voelen ze zich nog minder begrepen." Het gesprek aangaan kan werken, denkt hij. "Dat zag je laatst ook met de advocatenbroers Anker. Zij gingen in gesprek met vooraanstaande autonomen, en die bleken dat heel fijn te vinden."

Tot slot zou het goed zijn als de overheid het gedrag van autonomen/soevereinen gebruikt als spiegel, denkt De Boer: "Wat doen wij nou verkeerd? En hoe kunnen we het systeem zo inrichten dat mensen niet meer de behoefte voelen om een uitvlucht te zoeken in dit gedachtegoed?"

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."