Maken 'autonomen' en 'soevereinen' wel gebruik van voorzieningen? En andere vragen beantwoord

Een groeiende groep Nederlanders wil niets meer met de overheid te maken hebben en noemt zich 'autonoom' of 'soeverein'. Sommigen van hen houden zich niet aan wetten en weigeren belasting en boetes te betalen. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door rechtendocent aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) Luuk de Boer, die ruim honderd rechtszaken rondom autonome en soevereine mensen onderzocht. En door specialist lokale belastingen Leendert Jan Boone, die publiceert over soevereine en autonome belastingweigeraars en daarover in gesprek gaat met gemeenten.

We hebben er bewust voor gekozen twee deskundigen aan het woord te laten en niet een 'autonoom' of 'soeverein' persoon, omdat er nogal wat individuele verschillen zijn tussen mensen die zichzelf zo identificeren.

1. Zijn autonome en soevereine mensen georganiseerd als groep?

"Het is een bonte verzameling aan mensen", begint Boone. "Er zijn wel overeenkomsten: veel mensen hebben financieel pech gehad of zijn in geldproblemen gekomen, en velen delen ook de principiële gedachte dat de overheid zich niet zo met ons moet bemoeien. Maar het is niet zo dat ze een groep vormen die al duizend jaar een gedeeld gedachtegoed heeft, vastgelegd in een heilig boek, of zoiets."

De Boer vult aan: "Het is geen gecentraliseerde organisatie met één of twee leiders. Maar er zijn wel lokale netwerken rondom zogenoemde 'goeroes'. Dat zijn mensen die vaak al jarenlang als autonoom/soeverein actief zijn en anderen hun wereld intrekken, op sociale media en tijdens fysieke bijeenkomsten waar ze bijvoorbeeld financieel advies geven."

"Zij spreken ook vaak als gemachtigde namens autonomen/soevereinen. In een derde van de zo'n 125 rechtszaken die ik heb geanalyseerd, was er zo'n gemachtigde."

2. Hebben mensen die zichzelf autonoom/soeverein noemen een 'doel' voor de samenleving, bijvoorbeeld een idee voor een alternatieve staatsvorm?

De Boer: "Wat we in de geschiedenis zagen, en soms nog steeds wel zien, is dat dit soort ideeën gedeeld worden met als doel om uiteindelijk een vrijstaat op te richten, die niet wordt geregeerd door een hogere macht. Er zijn Nederlandse autonomen die in 2015 een vrijstaat in Drenthe hebben opgericht, genaamd Wonderland, maar ik heb het idee dat de meesten in Nederland niet zo'n ideaal hebben. Zij willen gewoon dat hun eigen situatie beter wordt."

3. Willen deze mensen dan nog wel Nederlander zijn?

"Je hebt mensen die inderdaad niet meer Nederlander willen zijn, en die verhuizen naar het buitenland om daar bijvoorbeeld een autonome gemeenschap te starten", zegt Boone. "Maar die groep is vrij klein."

De Boer: "Je ziet vaak dat autonomen/soevereinen naar een rechtszaak komen met omgekeerde vlaggen. Ik zie dat niet als een afwijzing van Nederland op zich, maar van de manier waarop het nu geregeld is. Sommigen vinden zichzelf 'oer-Nederlanders', een beetje zoals sommige Trump-stemmers het idee hebben dat ze Amerika moeten terugwinnen."

4. Waarom keren zoveel mensen zich af van onze samenleving?

Vanuit individuele ervaringen is het goed te begrijpen dat meer mensen zich afkeren van onze samenleving, zeggen beide deskundigen. De Boer: "Als je alleen maar teleurgesteld wordt door de overheid, er uitsluitend negatieve ervaringen mee hebt en het gevoel krijgt dat je niet geholpen wordt, dan is het logisch dat je een alternatief aangrijpt."

"Vaak zien we dat alternatieven extra worden aangegrepen tijdens sociaaleconomische crises", vervolgt hij. "In Canada was bijvoorbeeld na de bankencrisis in 2008 een stijging zichtbaar in het aantal mensen dat soevereine gedachtes had. En in de Verenigde Staten was dat te zien na grootschalige onteigening van boeren."

De onderzoeker vindt het te vroeg om te zeggen dat de stikstofcrisis en boerenprotesten in Nederland ertoe leiden dat boeren zich en masse aansluiten bij autonome bewegingen. "Dat is nog wat koffiedik kijken."

"Wat we wel weten", vervolgt hij, "is dat de daling van het vertrouwen in de overheid in een stroomversnelling is gekomen tijdens en na de toeslagenaffaire en de coronacrisis. Je ziet dan ook dat het aantal rechtszaken met autonomen/soevereinen vanaf 2021 exponentieel omhoog schiet."

Bron: EenVandaag

5. In hoeverre maken soevereine Nederlanders nog gebruik van sociale voorzieningen en hoe ver gaan zij met het niet betalen van belasting?

Beide onderzoekers zeggen dat het heel lastig is om in Nederland niet gebruik te maken van voorzieningen. "Als je over straat loopt, je afval weggooit, maak je er al gebruik van", zegt Boone.

Een volledig beeld geven is moeilijk: sommigen betalen geen boetes, maar wel belasting. Anderen betalen ook geen belasting, maar wel nog hun huur. Weer anderen betalen ook die niet: "Het idee dat je een soeverein/autonoom bent en daarom geen huur hoeft te betalen kan dan een geldig argument zijn voor sommigen. Maar dit lijkt ook voort te komen uit financiële problemen."

Het is een misvatting dat alle autonomen en soevereinen uitkeringsgerechtigden zijn. De Boer: "Er zitten ook ondernemers bij die belasting willen ontwijken. Daar zit dan de gedachte achter dat ze het niet terecht vinden dat ze belasting moeten betalen. Sommigen zien belasting als een gift aan de overheid die ze terug kunnen vragen."

Sommige autonome en soevereine mensen ontvangen nog wel toeslagen of een uitkering, gaat hij verder. "Dat wekt bij het grote publiek weerstand op: jij wil niet betalen maar wel profiteren? Maar hiermee help je het gesprek niet verder."

Bekijk ook

• 

  Hoe dring je door tot 'autonomen' met diepgeworteld overheidswantrouwen? 'Wie er te diep in zit, wijst alle hulp af'

  • 09-04-2024

6. Wat doet de overheid met mensen die zichzelf zo verklaren?

Het recht maakt geen onderscheid tussen autonomen, soevereinen of wanbetalers. "In de wet staat dat we belasting betalen. Doe je dit niet, dan grijpt de overheid in en wordt er keihard gehandhaafd", zegt Boone. Als je niet betaalt krijg je binnen een paar weken een dwangbevel. De overheid kan bij je werkgever je loon in beslag nemen of je uitkering niet uitbetalen.

"Wat je relatief vaak ziet gebeuren zijn aanmaningsbrieven die telkens worden teruggestuurd. Op deze manier raken mensen verder in de schulden tot op een gegeven moment een deurwaarder langskomt om beslag te nemen op hun bezittingen", legt hij uit.

Volgens De Boer hebben belastingkantoren wel een beeld van wanbetalers die vanuit een soeverein gedachtegoed handelen. "Er zijn voorbeelden van mensen die daar net zo lang mee doorgaan dat ze op den duur hun huis uit worden gezet."

7. Wat zijn oplossingen om hierop te reageren?

Boone ziet dat gemeenten proberen in gesprek te gaan met autonome en soevereine mensen. "Dat kan heel moeilijk zijn, omdat sterk overtuigde soevereinen bijna een andere juridische taal spreken. Maar toch moeten overheden het proberen."

Ook de Boer gelooft dat we het oprechte gesprek aan moeten gaan. "Het helpt niet om mensen weg te schuiven als complotdenkers of wappies, want daardoor voelen ze zich nog minder begrepen." Het gesprek aangaan kan werken, denkt hij. "Dat zag je laatst ook met de advocatenbroers Anker. Zij gingen in gesprek met vooraanstaande autonomen, en die bleken dat heel fijn te vinden."

Tot slot zou het goed zijn als de overheid het gedrag van autonomen/soevereinen gebruikt als spiegel, denkt De Boer: "Wat doen wij nou verkeerd? En hoe kunnen we het systeem zo inrichten dat mensen niet meer de behoefte voelen om een uitvlucht te zoeken in dit gedachtegoed?"