Mede door een video die viraal ging over de lockdown in Shanghai, is er steeds meer kritiek op hoe China omgaat met corona. Normaal gesproken lukt het de overheid kritiek te censureren, maar de vraag is of dat nu ook lukt, zeggen Chinakenners.

The Voices of April, dat is de naam van de YouTube-video met geluidsopnamen van wanhopige inwoners van Shanghai, die onvrede uiten over de strenge lockdown daar. De video ging viraal, ook in het buitenland. Het lukte de Chinese overheid niet om dat tegen te houden. De vraag rijst daardoor of het systeem van Chinese censuur op internet faalt.

Anarchistische vrijplaats

Universitair Docent Rogier Creemers bestudeert al jaren de manier waarop China het internet gebruikt en dat is totaal anders dan we in het Westen doen, vertelt hij: "Bij ons is het internet begonnen als een anarchistische vrijplaats waar alles mag."

"Het ontstond toen iedereen dacht dat de hele wereld vroeg of laat een vrije markt met een liberale democratie zou worden. Het internet werd verwelkomd als een ontregelende factor die oude structuren zou vervangen door betere en transparantere modellen. Inmiddels weten we dat dat niet zo is."

Nuttig, maar wel met strenge beperkingen

De Chinezen hebben het internet vanaf het begin gezien als een technologie die nuttig kan zijn voor de overheid en de partij, mits het aan hele strenge beperkingen gebonden is. De techsector zelf regelt die beperkingen. De partij heeft namelijk een stevige vinger in de pap bij alle techbedrijven.

Daarnaast houden verschillende instanties de bedrijven in de gaten. Dat doen ze met Artificial Intelligence (AI): alles wordt gescreend op 'verdachte' woorden zoals 'Tienamen Plein' of 'Oeigoeren'. En dan zijn er nog speciale ambtenaren, die meer subtiele kritiek in de gaten houden. Zij kunnen bedrijven indien nodig op de vingers tikken.

Bekijk ook

Vage regels

"De regels voor internetgebruik zijn expres heel vaag", zegt Creemers. "Eigenlijk komt het neer op: maak geen problemen. Bedrijven weten daardoor niet precies waar de grens ligt, en zorgen ervoor dat ze daar ruim binnen blijven." Dat is heel slim, vindt de universitair docent, "want als de grens scherp wordt gedefineerd, dan kan je hem ook opzoeken."

"Ze zorgen er dus zelf voor dat er geen kritiek op de partij of 'het systeem' wordt gepubliceerd. Mocht dat toch een keer gebeuren, dan geeft iemand van het ministerie van Propaganda een waarschuwing. Op rustige dagen zullen dat er misschien enkele tientallen zijn. Maar op drukke dagen kan dat oplopen tot honderden of duizenden."

'Diverser dan je denkt'

Hoofdredacteur van nieuwssite Whats on Weibo?, Manya Koetse, bestudeert voor bedrijven en andere belangstellenden de trends en ontwikkelingen op Chinese social media. "Het wordt vaak voorgesteld als een soort kat-en-muisspel tussen een onderdrukkende overheid en opstandige burgers, maar het is veel diverser en dynamischer dan dat."

Zo zijn er enorm veel platforms en die reageren allemaal op elkaar, legt ze uit. "Bedrijven, staatsmedia, merken en NGO's hebben allemaal hun eigen belangen en strategieën. En die maken ook gebruik van elkaar."

Bekijk ook

Held

De staatsmedia kunnen uitingen op internet heel makkelijk op hun eigen manier spinnen en framen, weet Koetse. Volgens haar wordt een collectief gevoelde verontwaardiging vaker slim gebruikt.

"Toen de jonge arts Li Wenliang, die had gewaarschuwd voor het coronavirus, overleed, was er ook een enorme golf van protest. Die is toen handig omgebogen door een soort held van hem te maken."

Verontwaardiging verdwijnt

"Aan zo'n verhaal wordt dan nog iets toegevoegd over lokale incapabele bestuurders die bestraft worden. Beijing grijpt vervolgens in en zorgt dat de zaken worden rechtgezet. Meestal verdwijnt de verontwaardiging dan, net als de kritiek die het systeem ter discussie stelt."

Volgens Creemers is het de vraag of dit ook zal gebeuren met de kritiek op de aanpak van de lockdown in Shanghai: "Ongetwijfeld zullen er lokale bestuurders in Shanghai worden ontslagen. Maar een hele andere koers zal er niet komen. Daarvoor heeft de Chinese leider Xi Jinping zich te veel vereenzelvigd met het huidige beleid van extreem strenge lockdowns om het aantal besmettingen zo laag mogelijk te houden."

Bekijk ook

Gezichtsverlies

Maar voor dat beleid is met de omikronvariant veel minder begrip. In het Westen richtte omikron na massale vaccinaties en minder strenge lockdowns veel minder schade aan dan eerdere varianten. Die oude varianten verdwenen zelfs.

Het ergste lijkt in Europa en de Verenigde Staten achter de rug, terwijl Shanghai, de belangrijkste en grootste stad van China, op zijn gat ligt. Maar China kan het westerse beleid nu niet volgen: dat zou voor Xi Jinping gezichtsverlies zijn.

Spannende weken

Volgens Chinakenners Creemers en Koetse is het daarom zeer spannend hoe de komende 2 weken verlopen. "Weet Shanghai zich te herpakken, en worden niet nog meer steden zoals Beijing in lockdown gezet, dan kan het allemaal nog gemanaged worden", vermoedt Koetse.

"Misschien zullen ze straks - net als in Wuhan - met veel vuurwerk de 'overwinning op het virus' gaan vieren. Maar er zijn nu veel burgers direct in hun bestaan geraakt met hele schrijnende situaties als gevolg van de lockdown. Als deze onvrede ook in een stad als Beijing toeslaat weet je niet wat er gebeurt."

'Partij zal het overleven'

"Mocht de zaak verder uit de hand lopen, dan riskeert Xi Jinping op het komende partijcongres, waar hij zijn termijn nog eens wil verlengen, de nodige oppositie", denkt Creemers.

"Het zou voor Xi Jinping slecht kunnen uitpakken, maar de partij zelf zal het overleven. Die partij overleefde ook Mao. Die is in zoveel geledingen van de samenleving en dus ook op het internet genesteld in China. Die zal echt niet verdwijnen door het posten van een video, hoe vaak die ook wordt gedeeld. "

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.