Nederland heeft samen met de rest van de Europese Unie ambitieuze plannen om te verduurzamen. Maar China heeft de controle over het grootste deel van de grondstoffen die daarvoor nodig zijn. De vraag is dus of dit een realistisch plan is.

Als je het Rutger van Raalten vraagt is dat heel realistisch. Met zijn bedrijf CarbonX heeft hij een manier ontwikkeld waarmee hij volledig onafhankelijk van China grafiet kan produceren. Wat begon als een afstudeerproject aan de TU Delft is nu een baanbrekend bedrijf.

Europa afhankelijk van China

Grafiet is namelijk een belangrijk onderdeel van batterijen, en daarmee belangrijk voor elektrische auto's, zonnepanelen en andere producten die bijdragen aan de verduurzaming van Europa. Het materiaal is dus een zeer gewild product in het westen.

Ondanks dat - of misschien juist wel daarom - heeft de Chinese overheid strenge regels opgesteld voor de uitvoer van het product. En als de Chinezen de kraan dicht draaien heeft bijvoorbeeld de autoindustrie een probleem. Volgens VVD-Europarlementarier Bart Groothuis is het daarom essentieel dat we onze afhankelijkheid van China terugdraaien.

Vrijvechten

Vanuit die gedachte is Van Raalten van CarbonX aan de slag gegaan met zijn bedrijf. "We zagen dat er op de markt voor grafiet problemen ontstonden, mede doordat China de markt domineert", legt hij uit."We hebben toen een product ontwikkeld waarmee wij de mogelijkheid hebben om grafiet te leveren, ook als China niet meer levert. De afhankelijkheid van China is de grootste drijver achter de groei van ons bedrijf op dit moment."

Voor Groothuis is CarbonX dan ook een van de beste voorbeelden van hoe Europa zich vrij kan vechten van Chinese grillen. Maar in een andere hub van technische kennis in Nederland, Eindhoven, staan ze daar wat sceptisch in.

Geen echte competitie

"Ook in de magneetindustrie zijn er pogingen om de afhankelijkheid van China te beperken", vertelt Maarten de Bekker van Bakker Magnetics. Het Eindhovense bedrijf is een van de grootste leveranciers van magneten in ons land, ook al zo'n product dat belangrijk is voor de duurzaamheidsdoelen. Elektrische auto's en windmolens kunnen niet bestaan zonder magneten zoals die van Bakker Magnetics.

"In Estland loopt een proef om een volledige onafhankelijke productielijn op te zetten en in het Verenigd Koninkrijk staat een fabriek die nieuwe magneten maakt met de resten van oude magneten. Maar die initiatieven zijn nog niet competitief", ze De Bekker.

'De enige die het aandurfde'

Hij legt uit dat China op dit moment zo'n 98 procent van alle magneten in de wereld produceert. En volgens hem heeft China die dominantie vooral te danken aan hun moedige houding. "Die dominantie is niet ontstaan omdat de grondstoffen alleen in China te vinden zijn. China was wel heel lang het enige land dat het aandurfde om die grondstoffen daadwerkelijk uit de grond te halen."

"Dat proces is extreem vervuilend, dus veel landen durfden dat niet aan", gaat hij verder. "En dat heeft ertoe geleid dat de kennis die nodig is voor het maken van magneten zich ook heeft geconcentreerd in China. Geen enkel ander land durfde het aan om magneten te maken, en nu kan geen ander land het."

Neodymium beperken

Onlangs nog kondigde China aan de export van neodymium, de basis van de sterkste magneten die er bestaan, te beperken. "Als je daar je vinger tussen krijgt is die weg", merkt De Bekker op. Er gaan kilo's neodymium in de magneten die in windmolens zitten. Een flink probleem voor Bakker Magnetics zou je denken, maar dat ziet De Bekker anders.

"Niemand importeert neodymium als grondstof, want niemand weet wat hij ermee moet. Dat weten alleen de Chinezen. En het is niet zo dat de uitvoer van neodymium-magneten als verwerkt product beperkt worden. Die gelden alleen voor het ruwe materiaal", zegt hij.

'China is net zo afhankelijk'

Volgens De Bekker is de afhankelijkheid van China dus nog niet zo makkelijk terug te draaien. Hier is een enorme inhaalslag voor nodig. En bovendien is in zijn ervaring het voor de markt niet zo belangrijk waar de magneten vandaan komen. "Die vraag wordt zelden gesteld."

"De Chinezen zijn net zo afhankelijk van de uitvoer van magneten als wij zijn van de invoer", sluit De Bekker af. Dus hoewel hij echt wel de risico's van de afhankelijkheid inziet, ziet hij dat niet zo snel veranderen.

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."