Onrust en boosheid door lange wachttijd bij oorlogsarchief: 'Nabestaanden hebben slapeloze nachten'

Nabestaanden willen naar aanleiding van de gepubliceerde namenlijst weten of hun familieleden 'fout' zijn geweest in de oorlog. Maar stuiten op enorme wachttijd bij het Nationaal Archief. "Ik kan het niet mij van afzetten, ik wil weten hoe het zit."

Net als honderdduizenden Nederlanders tikte Bert Barink begin januari uit nieuwsgierigheid zijn achternaam in op de site van het Nationaal Archief. Hij schrikt zich rot als hij de naam van zijn vader tegenkomt. Barink: "Ik dacht, dit is mijn vader. Hier wist ik niks van, het voelde echt als een klap in mijn gezicht. Je bent verdoofd door wat je ziet."

Dossiers niet beschikbaar

Maar meer dan dat zijn vader kennelijk op de namenlijst voorkomt, weet Barink niet. Want iedere context ontbreekt verder. "Ik wilde weten hoe het precies zit, door te kijken in het dossier dat er onder hangt. Maar dat dossier blijkt online niet inzichtelijk te zijn."

Daar wringt de schoen op dit moment. Het Nationaal Archief publiceerde begin januari de namenlijst van alle mensen die onderzocht voor collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat zijn zo'n 425.000 namen. Alleen de bijbehorende dossiers zijn online niet te bekijken.

Slapeloze nachten

Deze papieren dossiers zijn alleen op aanvraag in te zien in het Nationaal Archief. En daar loopt de wachttijd om een afspraak te maken voor nabestaanden enorm op. Want per dag kunnen maar 61 mensen het archief in. Je kunt maar 39 dagen vooruit reserveren. De komende maanden zit het vol. Ook Barink probeert steeds om een afspraak in te plannen bij het Nationaal Archief, maar komt er maar niet tussen.

"Het lukt me niet om een plekje te reserveren, dit is een kansloze missie", zegt Barink. "Dat is heel erg frustrerend." En die onzekerheid bezorgt hem al vele slapeloze nachten."Ik kan het maar niet van me afzetten, het blijft maar ronddobberen in mijn hoofd. Ik weten hoe het zit. Ik ken mijn vader al een aimabele man, dit kan mijn hele wereldbeeld op zijn kop zetten. Ja, dat is heel erg heftig."

Vader, moeder of opa lijkt verdachte

Voorzitter van Stichting Herkenning Michiel Schuling , ziet hoeveel emotie de hele gang van zaken bij nabestaanden oproept. "Ineens lijkt vader, moeder of opa een verdachte te zijn geworden", zegt hij.

"Hoe fout was diegene dan? En mag ik dan niet meer van deze dierbaren houden? Het levert echt heel veel vragen op. Dit doet enorm veel bij mensen."

'Heel schadelijk voor veel mensen'

Historisch onderzoeker Pierre Hupperts noemt het 'onverantwoord' dat er op deze manier met de gevoelens van nabestaanden wordt omgegaan. Zeker omdat de naam van een persoon op de namenlijst staat, beslist niet hoeft te betekenen dat diegene ook fout was in de oorlog. Volgens Hupperts zijn van de 425.000 dossiers in totaal 300.000 dossiers geseponeerd of zijn mensen vrijgepleit.

"Had het Nationaal Archief die gevolgen niet kunnen overzien?", vraagt Hupperts zich af. "Men wist toch dat het om zeer diverse dossiers ging, waarom zet je die lijst er dan in zijn geheel op? Want in de volksmond wordt dit gewoon de lijst van collaborateurs genoemd. En dat is heel schadelijk voor veel mensen."

Minister niet blij met situatie

Ondertussen heeft ook het NIOD zich in de discussie gemengd. Het oorlogsinstituut vindt dat de minister moet ingrijpen. Want zonder onderliggende dossiers ontstaat het risico op valse beschuldigingen of verkeerde aannames.

Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Eppo Bruins stelt dat hij niet blij is met de ontstane situatie en dat het kabinet met een wet komt die het mogelijk maakt dossiers alsnog online in te zien. Maar dit kan voorlopig nog wel even duren.

'Plank volledig misgeslagen'

En tot die tijd duurt de knagende onzekerheid voort voor nabestaanden zoals Bert Barink. Iets wat er bij Barink maar moeilijk in gaat. "Ze hebben openheid betracht, maar wat mij betreft de plank volledig mis geslagen hiermee. Je blijft maar denken: waarom is het voor mij niet ter inzage."

Teammanager dienstverlening van het Nationaal Archief Eline Wildenbeest betreurt de ontstane ophef onder nabestaanden. "We vinden het heel vervelend dat mensen zo lang moeten wachten, mensen zijn echt op zoek naar antwoorden.Er wordt hier echt met man en macht gewerkt. Maar we hebben niet veel ruimte meer om op te plussen, dus die wachttijd is helaas een feit."

Oproep: maak bewust een afspraak

Wildenbeest stelt dat het extra vervelend is dat een behoorlijk groot aantal mensen niet komt opdagen als ze een afspraak hebben gemaakt. Ze wil dan ook graag een oproep doen. "Met name de eerste dagen was er best een grote groep mensen die niet op hun afspraak verschenen, zonder af te zeggen. Dat liep richting de 40 procent."

"Dat is heel vervelend, want dan kan er ook niet iemand anders op dat tijdstip terecht en we weten hoeveel mensen er willen komen. Dus mijn oproep zou zijn: maak heel bewust een afspraak. En mocht het zo zijn dat je onverhoopt niet meer kan of wilt komen, zeg je afspraak dan af. Dat helpt ons allemaal."