Kunstmatige intelligentie: een vloek of een zegen?

Wanneer schrijft een computerprogramma betere romans dan de beste auteurs? En hoe lang duurt het nog voordat een computer rockmuziek componeert? De ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie gaan razendsnel. Voor velen is het een zegen, maar critici zien het juist als een vloek. Is de angst terecht dat de machine de mens gaat overheersen? Trendwatcher Jarno Duursma: “Kunstmatige intelligentie is de meest ontwrichtende technologie van de komende tien jaar”.

Een zoekopdracht in Google, het instellen van je navigatie of spreken tegen Siri, de slimme spraakassistent van Apple. Kunstmatige intelligentie (KI) of artificiële intelligentie (AI) zijn systemen die zelf-lerend zijn. Machines, software en apparaten imiteren het denkvermogen van een mens en kunnen zo zelfstandig problemen oplossen.

Computer versus mens

Slimme systemen hebben de afgelopen jaren grote sprongen vooruit gemaakt. Het was de computer Deep Blue die in 1996 schaakgrootmeester Gary Kasparov versloeg. Daarna nam de ontwikkeling van KI een grote vlucht: in 2011 namen de beste deelnemers van het Amerikaanse kennisspelprogramma Jeopardy het op tegen computer Watson. Het technologische computerwonder versloeg de twee menselijke deelnemers overtuigend.

In 2016 deed Google’s zelflerende software AlphaGo de wereld versteld staan door wereldkampioen Lee Sedol in het eeuwenoude bordspel Go te verslaan. Dat spel is dusdanig complex dat mensen dachten dat een computer er nooit een mens in kon verslaan. AlphaGo wordt gezien als dé doorbraak van kunstmatige intelligentie. Een documentaire over deze krachtmeting tussen mens en machine wordt vertoond tijdens het International Film Festival in Rotterdam. En de ontwikkelingen van kunstmatige intelligentie zijn in volle gang.

Comfort en tijdsbesparing….

Technologische innovaties op het gebied van robotica en KI bieden in de nabije toekomst veel mogelijkheden, bijvoorbeeld binnen de zorgsector. Een intelligente computer zou kleine afwijkingen bij de mens veel nauwkeuriger kunnen herkennen dan een arts van vlees en bloed. Gecompliceerde operaties worden dan minder risicovol. Demis Hassabis, de bedenker van Google’s  AlphaGo, ziet veel meer mogelijkheden voor kunstmatige intelligentie. “Het is uiteindelijk bedoeld om problemen in de maatschappij op te lossen, zoals het ontwikkelen van nieuwe medicijnen en oplossingen voor klimaatverandering.”

Ook Frank Smilda, sectorhoofd regionale informatievoorziening Noord-Nederland, ziet het belang van kunstmatige intelligentie voor zijn vakgebied.  Volgens hem zijn big data en KI niet meer weg te denken uit het politiewerk. “We kunnen dankzij data snel analyses maken en zelfs voorspellingen doen waar in grote steden bijvoorbeeld woninginbraken of straatroof zullen plaatsvinden.”

…Maar ook inbreuk op de privacy 

Maar ook dicht bij huis krijgen we al te maken met kunstmatige intelligentie. Websites als Bol.com analyseren het koopgedrag van klanten en geven op basis daarvan tips voor eventuele volgende aankopen. “KI-systemen gaan ons welvaart, tijdsbesparing, gemak, inzichten en comfort brengen”, ziet trendwatcher Jarno Duursma. “We gaan gewend raken aan een persoonlijke assistent die 24 uur per dag beschikbaar is en weet wat we nodig hebben voordat we het zelf weten.”

Duursma verdiept zich al langere tijd in kunstmatige intelligentie en schreef er een boek over: De Digitale Butler. In zijn boek schetst Duursma een toekomstbeeld waarin KI veel verder reikt dan tot nu toe het geval is. Kunstmatige intelligentie is over zo’n veertig jaar beter in alle menselijke taken dan mensen zijn, zegt hij. Zoals vertalen (in 2024), het schrijven van een bestseller (2049) en werken als een chirurg (2053).  

Wellicht handig, die kunstmatige intelligentie, maar daarin schuilt volgens Jarno Duursma ook het gevaar. Het is onmiskenbaar dat kunstmatige intelligentie de privacy beperkt. Iedereen die een mobiele telefoon bij zich heeft is traceerbaar. Zoekmachines weten wie je bent en hebben een oneindig geheugen. 

“Kunstmatige intelligentie biedt ons zeker zoete vruchten die voor de mens onhaalbaar zijn”, aldus Duursma. “Maar slimme software-systemen snappen steeds beter wie wij zijn en wat we willen. Het gevaar is bijvoorbeeld dat bedrijven steeds makkelijker een profiel van ons kunnen maken. En wanneer wij onze eigen privacy vervolgens afschermen, maken ze gewoon gebruik van vergelijkbare doelgroepen.”

‘AI heeft het stuur in handen’

Wetenschapper Nick Bostrom gaat nog een stap verder. Hij stelt dat een succesvolle kunstmatige intelligentie wellicht de laatste uitvinding van de mens zou kunnen zijn. Samen met andere wetenschappers, waaronder natuurkundige Stephen Hawking en Tesla-ondernemer Elon Musk, waarschuwt hij voor het gevaar dat machines de mens op een dag bedreigen. In een brief meldt Bostrom met name voor wapens die autonoom beslissingen kunnen nemen, en zo gevaarlijker zullen zijn dan nucleaire wapens.

De Nederlander Diederik Kingma ondertekende ook de brief van Hawking en Musk. Tegenwoordig werkt hij met Elon Musk in San Francisco bij OPENAI. Het bedrijf streeft naar een ontwikkeling van kunstmatige intelligentie die op een veilige en transparante manier plaatsvindt. “Aan de ene kant maak ik mij nog steeds zorgen”, erkent Kingma. “Maar ik ben ook optimistisch dat we dit tegen die tijd kunnen oplossen, bijvoorbeeld met overheidsregulering. Dat is vergelijkbaar hoe wij nu andere gevaarlijke technologieën reguleren.”

Is de angst terecht dat de machine de mens gaat overheersen? De meningen zijn behoorlijk verdeeld. Jarno Duursma denkt van wel. Hij noemt het een “gepasseerd station” om als mens de baas te blijven over computers. “We kunnen als mens geen echte controle meer hebben. Algoritmes kunnen afbeeldingen, video’s, woorden, stemmen en gezichten inmiddels beter herkennen dan wij, mensen”, aldus Duursma. “Ze worden steeds beter in het doen van ‘zintuiglijke waarnemingen’ en in het begrijpen van voorbeelden, zichzelf en elkaar. Niemand heeft het stuur nog in handen.”

Filosoof Ad Verbrugge is het ermee eens dat mensen de grip verliezen op machines die ze maken. "Dat is ergens bedriegend: dat we straks machines hebben waarvan we niet meer kunnen voorspellen wat ze doen. De complexiteit is zo groot, dat de mens die niet meer kan overzien."

Mens in dienst van machine

Verbrugge ziet dat mensen langzaam doorkrijgen dat ons leven fundamenteel verandert als gevolg van de technologie. "Wij, als mensen, worden in dienst genomen door een machine. Daardoor verliezen we onze vrijheid en autonomie. Ik heb het gevoel dat die beklemmende atmosfeer er ook voor zorgde dat iedereen opgelucht was dat wereldkampioen Lee Sedol in ieder geval nog één potje won van de computer AlphaGo."

Verbrugge denkt dat kunstmatige intelligentie ook gebruikt zal worden in oorlogsvoering. "In die zin blijft de mens de zwakke schakel. Want die bepaalt waar nieuwe technologieën voor worden gebruikt. Atoomenergie kan je ten goede en ten kwade gebruiken. Dat geldt met kunstmatige intelligentie ook. We zien nu al dat er sprake is van cyber-oorlogsvoering. Zowel tussen staten als tussen mensen onderling. Daar zal de strijd van de 21ste eeuw over gaan..."