Leeftijd mag geen reden zijn om iemand uit te sluiten of slecht te behandelen. Toch gebeurt het veel. 1 op de 3 ouderen krijgt ermee te maken. Dat blijkt uit onderzoek van ouderenbond ANBO-PCOB.

De ouderenbond deed een peiling onder 6.527 ouderen van het Nationaal Seniorenpanel. Leeftijdsdiscriminatie is verboden, maar bij ANBO-PCOB horen ze regelmatig verhalen van mensen die benadeeld worden vanwege hun leeftijd.

Voordeel van de twijfel

De 81-jarige Ton Wassercordt bijvoorbeeld, moest moeite te doen om te bewijzen dat hij ondanks zijn leeftijd nog prima mee kan draaien. De oud-jurist reageerde anderhalf jaar geleden op de vacature van secretaris bij Harmonie De Drie Horens, in het Limburgse Horn. Maar hoewel de muziekvereniging al enige tijd op zoek was naar iemand, kreeg Wassercordt in eerste instantie een negatieve reactie van de voorzitter.

"Men twijfelde niet aan mijn fysiek of aan mijn intellect, maar wel aan mijn leeftijd. Ik kreeg het voordeel van de twijfel. Dat vond ik wel triest. Maar nu ik me ruim een jaar voor de vereniging inzet, willen ze me niet meer kwijt."

Limiet creditcard omlaag

Wassercordt ervaarde al op verschillende manieren discriminatie, vertelt hij. Zo wordt er weleens getwijfeld aan zijn deskundigheid, merkt hij: "Kun je dat nog wel op jouw leeftijd? wordt dan gevraagd." Maar ook kreeg hij weleens een concrete afwijzing. Dat laatste maakt hem 'echt kwaad'.

"De creditcardmaatschappij wilde het limiet van mijn kaart verlagen. Waarom? Ik heb een prima pensioen, ik vorm geen enkel financieel risico. Ik ben in beroep gegaan, ik heb geprobeerd aan te tonen dat het een onjuiste beslissing was. Maar ik heb niet eens antwoord gekregen."

'Een ouder mens kan minder aan'

Dat leeftijdsdiscriminatie een probleem is, weet ook onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam Lotte Brinkhof. Zij deed tijdens de coronapandemie onderzoek naar 'seniorisme'. Dat gaat over stereotypen, vooroordelen en discriminatie van ouderen op grond van hun leeftijd. Ze zag dat tijdens corona toenemen.

"Het gaat om een combinatie van vooroordelen: dat een ouder mens minder aankan, eenzaam is en slechthorend. En onbewust handelen we daarnaar. Mensen internaliseren dat beeld. Als een ouder iemand iets vergeet, schrijven we dat toe aan het ouder worden. Maar als je jong bent, vergeet je ook wel eens iets."

'Enge heks of zorgzame oma'

En dan maakt het ook nog uit of je een vrouw of een man bent, vertelt onderzoeker Jolanda Lindenberg van kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Ageing. "Vrouwen ervaren dubbele discriminatie. De beeldvorming rondom oudere vrouwen is erger dan bij oudere mannen."

Dat begint al bij kinderboeken. "Vrouwen zijn óf de enge heks óf de lieve, zorgzame oma, die de hele dag taarten bakt. Ze is warm en verzorgend of juist boosaardig. Oudere mannen worden in sprookjes vaak neergezet als fysiek incompetent en verward. Maar ook als een wijze man, als een uitvinder of professor. Het zijn allemaal beelden die we meenemen in ons verdere leven", legt Lindenberg uit.

Minder naar geboortedatum kijken

Hoe we als samenleving dan anders naar leeftijd kunnen kijken? "Als het over leeftijd gaat, kijken we naar iemands geboortedatum: de kalenderleeftijd. Maar dat zegt eigenlijk niet zoveel", zegt Lindenberg.

De biologische leeftijd is namelijk bij iedereen anders, legt ze uit. Dan gaat het bijvoorbeeld over spierkracht en uithoudingsvermogen. "De geboortedatum is een slechte voorspeller van wat iemand kan en wil."

Hardnekkig beeld

Op de arbeidsmarkt worden 50-plussers al als 'oud' gezien. Werkgevers zijn geneigd minder in hen te investeren, ziet Lindenberg. Ze zouden vaker ziek of absent zijn. En minder productief.

"Maar ook dat beeld klopt niet. En zeker niet dat ze minder productief zijn. In tegendeel, daar is voldoende onderzoek naar gedaan." Maar het beeld is hardnekkig.

Meer levenservaring

Terwijl oudere mensen ook juist krachten in huis hebben, waar jongeren minder over beschikken, gaat de onderzoeker verder. "Ouderen zijn zelfbewuster, ze kunnen over het algemeen beter en sneller keuzes maken, omdat ze meer levenservaring hebben."

Over ouder worden en wat daarbij komt kijken, moet meer gepraat worden, vindt Lindenberg. "Het hoort bij het leven. Maar de standaard is jong en vitaal. Dus verzwijgen mensen soms dat ze pijn of ergens last van hebben. Vervolgens melden ze zich te laat bij de dokter. Of ze gaan te lang door met een activiteit."

Diversiteit op de werkvloer

"Op een diverse werkvloer haal je de beste resulaten en daar vallen verschilende generaties natuurlijk ook onder."

Onderzoeker Lotte Brinkhof heeft hier zelf ervaring mee: "Ik werk nu samen met een onderzoeker van 60 en ben zelf 28. Ik vind dat we elkaar heel goed aanvullen. Het leeftijdsverschil is echt een meerwaarde voor het onderzoek."

Vrijwilligerswerk, oppassen en politiek

Daar komt bij dat de samenleving ouderen - 70-plussers - ook hard nodig heeft, vervolgt Lindenberg. "Er is veel werk dat niet in geld wordt uitgedrukt. Allerlei maatschappelijke functies zoals vrijwilligerswerk, oppassen, lokale politiek. Het is zonde om dat kapitaal te laten liggen."

"Ik hoor wel eens dat iemand niet meer op een busje mag rijden om mensen weg te brengen omdat diegene te oud is. Maar ouderen worden al gekeurd om hun rijbewijs te behouden. Dat lijkt mij voldoende. Anders sluit je mensen uit zonder goede reden."

Samenleving kan niet zonder senioren

"Bovendien," zegt ervaringsdeskundige Ton Wassercordt, "heeft men onvoldoende in de gaten dat de samenleving wordt gedragen door actieve senioren, 40 tot 46 procent van de vrijwilligers is 65-plusser."

"Ik kwam enige tijd geleden de wethouder van Venlo tegen. Toen zei hij: 'Ton, als de senioren morgen gaan staken dan ligt heel Nederland plat'."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.