Kinderen en gezinnen die jeugdhulp nodig hebben, belanden vaak op lange wachtlijsten met als gevolg dat de problemen erger worden. Vakbond FNV, ervaringsdeskundigen en cliënten willen dat de crisis in de jeugdzorg op tafel ligt bij de informatie.

Maaike van der Aar is al 15 jaar bestuurder bij FNV jeugdzorg waar ze probeert de positie van gezinsvoogden en andere jeugdzorgwerkers te verbeteren. Ze wil onder andere het vak aantrekkelijker maken. Soms lukt dat, maar altijd tegen de achtergrond van de crisis die er al jaren heerst.

Te weinig jeugdbeschermers

Er zijn namelijk te weinig jeugdhulpverleners om alle kinderen en gezinnen bij te staan. De vraag naar jeugdhulp neemt toe en kinderen met de meest ernstige problemen komen op opeenvolgende wachtlijsten terecht. Bijvoorbeeld eerst bij het wijkteam, dan bij Veilig Thuis, bij de Raad voor de Kinderbescherming, bij instellingen voor jeugdbescherming en soms ook bij de jeugdreclassering. De problemen van gezinnen gaan intussen van kwaad tot erger.

Dit is allemaal al jaren bekend en er zijn veel rapporten over geschreven. Van der Aar: "Toch denk ik dat die crisis in de jeugdzorg nooit goed gehoord is. Je kunt niet eens meer spreken van een crisis als die 7 jaar duurt, dan heb je gewoon een uitgeholde sector die in slechte staat is en dat is al heel lang zo. We zien niet per se nieuwe problemen meer, maar een verdieping. De problemen worden elk jaar erger."

Dringend hulp nodig

Wat dit concreet betekent voor kinderen en gezinnen schetst Van der Aar als volgt: "Er zijn natuurlijk kinderen die in jeugdzorg komen omdat ze met mishandeling te maken hebben, met verwaarlozing, met criminaliteit. En er zijn kinderen die zelf vastlopen, waar in de opvoedsituatie niet zoveel aan de hand is."

Die kinderen hebben allemaal dringend hulp nodig volgens Van der Aar. "Dat bieden we niet in Nederland. Dat heeft gevolgen voor hen en voor de maatschappij. We kennen allemaal de kinderen die misschien nergens kunnen wonen, zwerven, in de criminaliteit belanden of - erger - suïcidaal zijn en geen hulp kunnen krijgen."

Een 'besparing' van 1,5 miljard euro

In haar brief aan de informateur, die Van der Aar op verzoek van EenVandaag schreef, staat dat de geplande bezuiniging van tafel moet. Het gaat om een 'besparing' van 1,5 miljard euro vanaf 2026. Het demissionair kabinet gaat er vanuit dat de besparing haalbaar is door de jeugdzorg te hervormen.

Van der Aar gelooft er niet in. "Er wordt een utopisch verhaal neergelegd waarbij nog onduidelijk is hoe dat in de praktijk uitwerkt. We zien er ook geen aanknopingspunten in om de dingen echt te versimpelen en goedkoper te maken in al die bureaucratische lagen. Om de professional weer ruimte te geven."

Niet de enige met kritiek

Naast de FNV hebben ook de Algemene Rekenkamer en de Raad van State kritiek op de hervormingsplannen. Politieke partij NSC stelt zich ook kritisch op. Die pleit ervoor om de jeugdzorg helemaal door te lichten, om zo te zien wie wat betaalt en wat gezinnen nodig hebben.

Dat zou een manier kunnen zijn om het zogenaamde boemerang-beleid te doorbreken. Elke keer als er een reorganisatie komt, dan is die bedoeld om te repareren wat er de vorige keer verkeerd is gegaan. Wat in de kern het doel is van jeugdzorgbeleid is allang niet meer duidelijk.

'emotioneel en lichamelijk aangetast'

De 17-jarige Tanisha kent de problemen van de jeugdzorg. Ze heeft in haar leven één constante factor: haar zusje. Voor de rest waren er veel verhuizingen, veel verzorgers en weinig wat Tanisha er zelf over te zeggen had. Op haar 8ste werd ze vanuit Suriname naar Nederland gestuurd om bij familie te wonen.

Daar was het op z'n zachtst gezegd niet fijn. "Ik was heel jong en in het begin wist ik niet wat er goed was of slecht, ook qua Hindoestaanse cultuur. Dus ik wist niet dat sommige dingen niet zo hoorden. Wij zijn daar emotioneel en lichamelijk aangetast."

Een wandeling met de voogd

Als Tanisha op haar 14de een voogd krijgt, wordt de situatie er niet beter op. Drie verschillende voogden wisselen elkaar in het begin af en de voogd praat niet afzonderlijk met Tanisha, altijd zijn haar verzorgers erbij.

Maar als de coronacrisis begint en Tanisha samen met haar zusje een wandeling maakt, om met de voogd te kunnen spreken, vertellen ze wat er thuis niet goed gaat. Binnen een maand kunnen ze terecht in een tijdelijke jeugdopvang.

Cluster 7

Vanaf dat moment gaat het beter en de voogd blijft langere tijd aan Tanisha gekoppeld. Tot begin dit jaar, dan krijgt Tanisha te horen dat ze in 'cluster 7' is beland. "Ik kreeg een brief en daarin werd gezegd: je voogd wordt bij dringender casussen gezet en daarom word je geplaatst bij 'cluster 7'."

"Makkelijk uitgelegd is dat een heel team dat jou gaat behandelen dus het is niet één persoon en ik kreeg ook niet echt een contactpersoon", legt ze uit. "Dus stel je voor dat ik een handtekening nodig heb, of toestemming voor iets, dan kan ik niet mijn voogd bellen, maar stuur ik een bericht aan dat team. Daar zou een willekeurig iemand antwoorden."

Een noodmaatregel

Cluster 7 is een noodmaatregel, bedacht omdat jeugdzorg lang niet voor alle gezinnen of kinderen een voogd heeft. Ook niet in gevallen waar de veiligheid van het kind op het spel staat.

Het is een 'ongewenste, tijdelijke maatregel' zegt jeugdzorg, die 'uit nood is geboren' en waar de organisatie 'met pijn in het hart' aan is begonnen.

'Wie staat er voor mij?'

Voor Tanisha was het een schok om haar vaste voogd kwijt te raken en in dat team te belanden. "Dat voelde echt heel raar want ik heb echt een band met dat persoon, ik vertrouwde haar. En natuurlijk moet ik ook realistisch blijven. Ik weet ook dat mijn voogd er misschien niet na mijn 18de zou zijn. Maar nu ben ik nog 17."

Tanisha wist ook niet wanneer haar vaste voogd terug zou komen en of ze überhaupt terug zou komen. "En dan denk je shit, straks gebeurt er iets. Wat moet ik doen, wie staat er voor mij?"

Geluk gehad

Na een tijd is de voogd teruggekomen en koos zij ervoor om Tanisha en haar zusje opnieuw te begeleiden, tot grote opluchting van Tanisha.

"Ik heb wel geluk gehad. Toen mijn voogd terugkwam mocht ze haar gezin kiezen en toen koos ze als eerste voor mijn zusje en mij. Maar dat weet je natuurlijk nooit van tevoren."

Het kabinet wil bezuinigen op brandweerzorg. En dat is onverantwoordelijk, waarschuwt de vakvereniging voor brandweervrijwilligers. Door klimaatverandering is de kans op oncontroleerbare branden groot. Oud-brandweerman Peter Stals maakte zo'n brand mee.

Na de kinderen treedt er nu een nieuwe groep slachtoffers van misbruik in de Katholieke Kerk naar voren: volwassen zusters en paters die in kloosters zijn misbruikt. Zuster Anne is een van hen: "De pater zei dat dit tussen ons moest blijven."

Ze had er 'lang aan getwijfeld', maar uiteindelijk koos ze er vol overgave voor om haar leven te wijden aan het geloof. Vol verwachting trad de Vlaamse Anne - toen halverwege de 20 - toe tot een slotklooster, vlakbij de Nederlandse grens. Anne: "Het was een lange zoektocht, maar uiteindelijk vond ik dat ik mezelf de kans moest gunnen om gelukkig te worden. Daarom heb ik het uiteindelijk gedaan."

Dictatoriaal bewind

Als jonge zuster liep ze al snel op tegen de hiërarchische structuren binnen het klooster. Dat merkte ze aan hoe de moeder overste, die aan het hoofd van het vrouwenklooster stond, zich opstelde. "Ik stond echt onderaan de ladder. De overste was zeer streng en voerde een dictatoriaal bewind. Haar wil was wet."

Wanneer het misbruik begon, weet Anne nog precies. Ze maakte een zware periode in haar persoonlijke leven door. Haar neefje moest een ingrijpende operatie ondergaan, waardoor hij nooit meer zou kunnen lopen. Dit zorgde voor veel verdriet bij Anne.

'Ik zat verstijfd op zijn schoot'

Het was in deze zware tijd dat een Vlaamse pater, die wist wat Anne doormaakte, haar bij hem riep voor een 'begeleidingsgesprek'. Eenmaal binnen, ging het gesprek al snel een totaal andere kant op, vertelt Anne. "Hij stond plots op, nam me op zijn schoot en begon mijn armen en benen te strelen. Ik zat verstijfd op zijn schoot. Wist niet wat me overkwam, wist me hier totaal geen raad mee."

Totaal verbouwereerd en in shock, 'bevroor' Anne volledig. Maar dat weerhield de pater er niet van door te gaan met zijn seksuele handelingen. Anne: "Hij schakelde over naar het strelen van mijn heupen en borsten, en begon plots hevig te hijgen en te schokken met zijn lichaam. Daarna stond hij op, kuste me op de mond en zei me dat dit tussen ons moest blijven."

Gechanteerd door de pater

6 jaar lang ging het misbruik door. Al die tijd durfde ze er met niemand over te praten. Uit angst en schaamte. "Er wordt mij altijd de vraag gesteld: 'Waarom blijf je naar zo'n man toe gaan?' Maar ik was heel erg bang voor hem. Bovendien kon ik hem moeilijk ontwijken, omdat hij mij chanteerde. Er was altijd de angst dat het misbruik naar buiten zou komen. Want dan wist ik één ding zeker: ik zou als schuldige worden aangewezen."

Daarnaast speelde ook de afhankelijkheidsrelatie, die Anne met de pater had, een rol. "Hij was de enige die mij spirituele voeding gaf. Dus er was dat vreselijke misbruik, maar er waren ook gesprekken tussen ons, waaraan ik me kon optrekken. Het is de hand die slaat, maar ook voedt. Net zoals bij een hond, die gaat ook altijd terug naar zijn baasje."

Pesten en intimideren

Naast het misbruik van de pater, had Anne ook heel veel last van het schrikbewind dat de overste voerde in het klooster. Toen de overste het idee kreeg dat Anne een bedreiging vormde voor haar positie, volgde een periode van pure haat en pesterijen aan haar adres.

"Het pesten en intimideren nam toen afschuwelijke vormen aan. Ze zette anderen tegen mij op. Ik raakte volstrekt geïsoleerd. Er werd op een gegeven moment zelfs gezegd dat het jammer was, dat er geen concentratiekampen meer bestonden. Dan hadden zij mij kunnen vergassen. Zo ver ging het."

Naar de hoogste geestelijke

Pas jaren later, toen ze was uitgetreden en een leven had opgebouwd buiten het klooster, durfde Anne het misbruik en het schrikbewind in het klooster aan te kaarten. Ze deed dat uiteindelijk zelfs bij de hoogste geestelijke in België: kardinaal Daneels. Zijn reactie was een enorme teleurstelling.

"Hij liet mij weten dat hij 'het gebeuren betreurde en voor mij zou bidden'." Een typerend antwoord en volgens Anne exemplarisch voor hoe de Katholieke Kerk met slachtoffers van misbruik omgaat. "Deze reactie heb ik zo vaak gekregen, dat ze voor mij gingen bidden. Ik zeg weleens: 'Als ik voor ieder gebed een euro had gekregen, dan was ik nu heel erg rijk geweest'."

13 jaar lang procederen

In 2003 startte Anne een gerechtelijke procedure tegen de Katholieke Kerk, nadat ze jarenlang geen erkenning voor haar leed had gekregen binnen de kerkorganisatie.

Die juridische strijd zou uiteindelijk maar liefst 13 jaar duren. Uiteindelijk leidde dit tot toekenning van een bedrag aan schadevergoeding. Iets waar het Anne overigens nooit om te doen was. "Ik heb een groot bedrag aan schadevergoeding gekregen. Maar als je dit aftrekt van alle juridische kosten die ik heb moeten maken, en het bedrag dat ik aan therapie kwijt ben, blijft er weinig over."

Veel meer slachtoffers

De reden dat Anne, na al die jaren van zwijgen, nu naar buiten treedt is helder: ze wil een stem zijn. Voor al die slachtoffers die tot op de dag vandaag niet naar buiten durven met hun verhaal. En dat zijn er een hoop, weet Anne. Ze heeft sterke aanwijzingen dat zij niet het enige slachtoffer was van haar misbruiker.

"Als je op bezoek ging bij de pater, was er een soort wachtkamertje. Ik heb daar ook vrouwen naar buiten zien komen, van wie het haar en de kleding helemaal in de war was. En als ik dan bij de pater naar binnen ging, kwam hij met een schone zakdoek aan. Dat was voor mij een teken. Want als hij klaarkwam deed hij dat altijd in een zakdoek."

Nieuw leven buiten klooster

Lang is Anne op zoek geweest naar erkenning voor alles wat haar is aangedaan in het klooster. Maar uiteindelijk heeft ze zich erbij neergelegd. "Officieel heb ik nooit erkenning gekregen voor het misbruik dat mij is aangedaan. Maar door hier maar naar te blijven zoeken, hield deze man - mijn misbruiker - een soort van macht over mij. Dat wilde ik op een gegeven moment niet meer."

"Dus heb ik mijzelf erkenning gegeven. Door te zeggen dat ik niet schuldig was. Ik ben uit de slachtofferrol gestapt. En heb ik uiteindelijk een heel rijk leven kunnen opbouwen. Buiten het klooster."

*Anne is een verzonnen naam, haar echte naam is bekend bij de redactie.