Komt woningbouw in gevaar door te weinig grind en zand? 'Provincies geven niet genoeg vergunningen af voor winning'

In Nederland kan een flink tekort ontstaan aan zand en grind. Provincies zijn namelijk steeds terughoudender bij het vergunnen van graafwerkzaamheden. Bouwprojecten door heel Nederland kunnen daardoor vertraging oplopen.

"Over 5 jaar is het zand en grind binnen de huidige vergunde projecten op: dan stopt ook de bouw", zegt directeur Leonie van der Voort van de branchevereniging voor zand- en grindproducenten Cascade. Ze verwacht dat grote zand- en grindwinningen stil komen te liggen, omdat bestaande vergunningen niet worden verlengd en nieuwe niet verstrekt.

'Centrale aansturing ontbreekt'

Sinds de eeuwwisseling zijn in plaats van het Rijk de provincies verantwoordelijk voor het afgeven van vergunningen voor grote afgravingen, ook wel 'ontgrondingen' genoemd.

Door die verschuiving van verantwoordelijkheden staat het Rijk te veel op afstand, zegt Van der Voort: "De centrale aansturing is verdwenen. Het Rijk heeft niet eens een overzicht van de landelijke productie."

'Provincies angstvalliger'

Voor de winning van zand en grind zijn met name Limburg, Gelderland en Noord-Brabant belangrijk. Daar ligt de beste grond om mee te bouwen. Maar volgens Cascade geven juist die provincies te weinig vergunningen af.

"Eerst raakt het grind op, daarna de grove fractie, dan de fijne en uiteindelijk het zand", zegt Van der Voort. Volgens haar heeft dit alles te maken met gebrek aan capaciteit, expertise en gevoel van urgentie bij de provincies. "Daarnaast lijkt het erop dat ze angstvalliger zijn met het afgeven van vergunningen door regels omtrent duurzaamheid."

Achterstand al ingelopen

De provincie Gelderland herkent zich niet in het beeld dat er onvoldoende capaciteit en kennis in huis is voor een snelle en goede beoordeling van vergunningaanvragen.

De woordvoerder van verantwoordelijk provinciebestuurder Peter Drenth bevestigt wel dat vergunningsaanvragen in 2019 tijdelijk vertraging hebben opgelopen. "Maar deze zijn inmiddels ingelopen."

'Niet alles hergebruiken'

Wat volgens de provincie Gelderland een rol speelt bij het verstrekken van vergunningen is de vraag of zand en grond winnen nog wel een goed idee is. "De ambitie voor een circulaire economie werpt een ander licht op de zaak. We proberen hergebruik aan te moedigen", zegt de woordvoerder. Ook de provincie Noord-Brabant laat weten dat grondwinning zo duurzaam mogelijk moet.

Maar het is een misverstand om aanvragen om die reden te laten afketsen, reageert Van der Voort van Cascade. "Je kunt niet álles hergebruiken. Daarvoor is te weinig materiaal beschikbaar en de kwaliteit van, bijvoorbeeld, beton is vaak niet optimaal voor hergebruik."

'Draagvlak omwonenden neemt af'

Wat naast duurzaamheid een rol speelt bij de terughoudendheid in het verstrekken van vergunningen is de scepsis van omwonenden, zegt provinciebestuurder in Limburg Lia Roefs.

"Het aantal aanvragen voor ontgrondingsvergunningen is in Limburg over de afgelopen jaren inderdaad afgenomen. Dit heeft verschillende oorzaken, waaronder afnemend draagvlak bij omwonenden." Dit is ook het geval in Gelderland, laat hun woordvoerder weten.

'Veel concurrentie'

In Noord-Brabant herkennen ze het beeld van terughoudendheid rond vergunningen niet. "Er zijn geen voorbeelden in Noord-Brabant dat een initiatief is afgeketst, omdat we een vergunningaanvraag geweigerd hebben", zegt een woordvoerder.

"We kunnen ons wel voorstellen dat de branche steeds meer moeite heeft met het vinden van geschikte locaties voor zandwinning. Er is veel concurrentie om de beschikbare ruimte."

'Geen dure import'

De vraag van belangenorganisatie Cascade om meer sturing vanuit Den Haag is overigens niet helemaal onopgemerkt gebleven bij de landelijke politiek. "We hebben de komende jaren in Nederland gewonnen zand en grind nodig voor woningen, bruggen en tunnels", zegt VVD-Kamerlid Peter de Groot.

"Het is zaak om goedkope woningen te bouwen, daar kunnen we geen dure import bij gebruiken. Als er onvoldoende grondstoffen beschikbaar komen moeten we daar regie op pakken. Anders komen de benodigde 100.000 betaalbare huizen per jaar mogelijk in gevaar." De provincies moeten dit belang ook zien, vindt hij.

'Te vroeg om iets te zeggen'

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vindt het op dit moment nog te vroeg om te zeggen dat er over 5 jaar een tekort zal zijn. Het is de taak van de regionale overheden om de vergunningsruimte te bewaken, zegt een woordvoerder.

"Juist omdat het vergeven van vergunningen nu een regionale aangelegenheid is, hebben wij als nationale overheid geen cijfers van het totaal aantal vergeven vergunningen. De lopende gesprekken zullen hier natuurlijk wel inzicht in geven."