radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Kanker een moderne ziekte? Dinosaurussen hadden het al, weten wetenschappers

Kanker een moderne ziekte? Dinosaurussen hadden het al, weten wetenschappers
Foto ter illustratie: een skelet van een dinosaurus in Naturalis in Leiden
Bron: ANP

Kanker komt tegenwoordig bij mensen vaker voor, maar is geen moderne ziekte. Integendeel: ook dinosaurussen liepen honderden miljoenen jaren geleden al met de ziekte rond.

De enige tastbare resten die we van dino's over hebben, zijn hun botten. En juist in dat harde weefsel kan kanker sporen achterlaten. Paleontoloog Anne Schulp vertelt dat er 'meerdere gevallen van kanker in dino-botten bekend zijn'.

Smerige explosies

Volgens hem kun je bij fossielen soms 'een woekering van botweefsel' herkennen die typisch is voor tumoren: van kleine goedaardige gezwellen tot 'hele smerige explosies, waarbij het bot naar buiten groeit'.

Jonathan Wallaard, curator bij het Oertijdmuseum, bevestigt dat. "Er zijn gezwellen op botten gevonden waarvan met zekerheid is vastgesteld dat het om kanker gaat." Maar, waarschuwt hij: "Botvergroeiingen kunnen ook ontstaan door verwondingen, bijvoorbeeld door een gevecht met een andere dino."

Bekijk ook

Evolutie als leidraad

Omdat zachte weefsels zelden fossiliseren, kijken wetenschappers naar dieren die evolutionair nauw verwant zijn aan dinosaurussen om te achterhalen welke vormen van kanker mogelijk ook bij dino's voorkwamen.

"Dat zijn vooral vogels, die direct uit dinosauriërs zijn geëvolueerd, en krokodillen, die een gemeenschappelijke voorouder delen", legt paleontoloog Daan van den Elzen uit.

Mensen en dino's vergelijken

In de moderne diergeneeskunde worden bij beide groepen regelmatig tumoren in zachte weefsels vastgesteld. Ook mensen kunnen soms als vergelijkingsmateriaal dienen. "Mensen en dino's liggen evolutionair ver uit elkaar", zegt hij. "Maar als het gaat om botgroei is er verrassend weinig veranderd."

Door de genezing van botbreuken en het gedrag van kankercellen in hedendaagse dieren te bestuderen, kunnen wetenschappers patronen herkennen die hen helpen bij het interpreteren van fossiele afwijkingen.

Bekijk ook

Zachte weefsels een raadsel

Of dino's ook kanker hadden in organen of huid, blijft grotendeels giswerk. "Die weefsels fossiliseren ook niet", zegt Van den Elzen. "We moeten daarom kijken naar hun naaste verwanten: vogels en krokodillen. Bij die soorten komen tumoren in zachte weefsels wel degelijk voor."

Schulp voegt daaraan toe dat huidkanker bij dinosaurussen mogelijk minder voorkwam dan bij mensen. "Zij hadden vaak schubben of veren die bescherming boden tegen UV-straling." Toch sluit hij het niet uit, zeker gezien het feit dat ze ook bij vogels en krokodillen kankers zien die vergelijkbaar zijn met die van mensen.

Moderne technologie

Om echt zeker te weten of een vergroeiing in een fossiel kanker was, moet er diep worden gekeken. "Dat kan met moderne CT-scans", zegt Wallaard. "Die maken het mogelijk om in het bot te kijken zonder het te beschadigen. Zo kunnen we de celstructuur bestuderen." Desondanks blijft het moeilijk. "Vaak kunnen we het alleen met hoge waarschijnlijkheid zeggen, niet met absolute zekerheid."

Hoewel kanker bij dinosaurussen dus zeker voorkwam, lijkt het niet alledaags te zijn geweest. Schulp benadrukt: "De meeste botten die we vinden, zijn gezond. Botbreuken en infecties zien we vaker dan tumoren." Toch worden ze met enige regelmaat ontdekt. Wallaard schat dat '1 op de 10 skeletten wel tekenen van verwondingen of afwijkingen vertoont'.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Israël wil noodhulp in Gaza zelf gaan regelen: 'Probeert internationale gemeenschap buitenspel te zetten'

De nood is hoog in Gaza: omdat de grenzen al 2 maanden worden dichtgehouden door Israël is er een groot tekort aan voedsel, schoon water en medische hulp. Israël zou nu tóch hulp willen toelaten, maar alleen niet meer via internationale hulporganisaties.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Israël overweegt volledige bezetting van Gaza: 'Palestijnen op kluitje in zuiden, waarschijnlijk bouw van nieuwe nederzettingen'

Israël overweegt volledige bezetting van Gaza: 'Palestijnen op kluitje in zuiden, waarschijnlijk bouw van nieuwe nederzettingen'
Bron: EPA

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Bekijk ook

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

Bekijk ook

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Israël overweegt volledige bezetting van Gaza: wat zijn de gevolgen?

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant