Journalist zoekt oorlogsmisdadiger: 'Ze stonden gewoon in het telefoonboek'

Het tv-programma Zembla heeft de eindverantwoordelijke voor de moord op vier Nederlandse journalisten in 1982 in El Salvador gevonden. De ploeg van omroep IKON liep destijds in een hinderlaag en werd doodgeschoten. In het land woedde destijds een bloederige burgeroorlog tussen guerrillastrijders. 

De 'opdrachtgever' van de moord, Mario Reyes Mena, werd nooit vervolgd en niemand wist nog waar hij verbleef. De journalisten van Zembla kwamen er via documenten uit de Verenigde Staten alsnog achter. Dat bleek ook het land te zijn waar Reyes Mena verblijft. Uiteindelijk belde het programma bij hem thuis aan om hem te confronteren. "Het lijkt alsof hij nog steeds vindt dat hij toentertijd terecht het bevel heeft gegeven om de de IKON-journalisten te vermoorden", vertelt regisseur Jos van Dongen aan de NOS.

Oorlogsmisdadiger Siert Bruins

Het is niet voor het eerst dat een journalist op een misdadiger jaagt en bij hem thuis aanbelt om hem met zijn daden te confronteren. In 2011 deed Gideon Levy hetzelfde bij Siert Bruins, een hoogbejaarde nazi en oorlogsmisdadiger die in vrijheid in Duitsland leefde. Levy ging niet alleen achter Siert Bruins aan, hij belde ook aan bij het huis van Klaas Carel Faber. Gideon Levy maakte over die zoektocht de documentairereeks 'Levy & de laatste nazi's'.

Voor Levy was het belangrijk om de documentaire te maken. "Het zaadje ligt in mijn jeugd. Ik ben joods en opgegroeid in de schaduw van de Tweede Wereldoorlog. Ik droomde er als kind van om op nazi's te jagen, om het kwaad bij de lurven te pakken. Toen ik er als journalist achter kwam dat er nazi’s waren die in Nederland waren veroordeeld, maar in vrijheid in Duitsland leefde, wilde ik ze confronteren."

Het beest van Appingedam

In de Tweede Wereldoorlog maakte Siert Bruins deel uit van de gevreesde Duitse Sicherheitsdienst. Met zijn handlangers oefende hij een flinke terreur uit in Delfzijl en omgeving. Hij werd ook wel 'het beest van Appingedam' genoemd. 

Bruins werd nooit veroordeeld voor het doodschieten van verzetsman Aldert Dijkema in de nacht van 21 op 22 september 1944. "Bruins en zijn Duitse kompaan zetten Dijkema in een auto en reden richting Appingedam. Onderweg gaven ze hem de opdracht uit te stappen. "Geh mal eben pissen", zeiden ze tegen hem. Dijkema liep weg, en werd - zegt het vonnis uit 1949 - door beide mannen minstens vier keer in zijn rug geschoten."

Vlucht naar Duitsland

De laatste dagen van de oorlog slaagde Bruins erin om te vluchten naar Duitsland en kon hij op die manier een levenslange celstraf ontwijken die hem in 1949 was opgelegd.

Pas in 1980 ging Bruins in Duitsland vijf jaar de cel in voor de moord op twee joodse broers in Groningen. Omdat hij tijdens de oorlog de Duitse nationaliteit had gekregen, kon hij niet meer aan Nederland worden uitgeleverd.

Nazi's in het telefoonboek

Het bleek niet moeilijk om hem, en andere nazi's, te vinden. "Ze stonden gewoon in het telefoonboek", vertelt Levy. Hij zocht Bruin op in zijn huis in Duitsland en confronteerde hem daar. "Dan sta je opeens oog in oog met een hoogbejaarde nazi. Hij was oud en fragiel, maar ook snel boos. Volgens mij wist hij heel goed waar het over ging."

Naar aanleiding van 'Levy en de laatste nazi's' besloot de Duitse justitie in 2013 het onderzoek naar het Beest van Appingedam te heropenen. Het proces tegen Bruins duurde zes maanden. Aangezien niet bewezen kon worden dat verzetsman Dijkema argeloos is geweest, dat hij niet zag aankomen dat hij vermoord zou worden, spreekt de Duitse rechter van doodslag en niet van moord. Omdat doodslag in Duitsland verjaart, mocht Bruins na een proces van een half jaar gewoon als vrij man naar huis. "Enorm teleurstellend", vindt Gideon Levy dat nog steeds. Bruins overleed in 2015.