Met een fietstocht door Utrecht neemt burgervader Jan van Zanen afscheid van zijn Domstad. Vanaf 1 juli gaat hij naar 'demonstratiehoofdstad' Den Haag. "Dit kwam langs. Ik dacht: ik doe het!"

De minister-president en vele anderen deden de afgelopen maanden een klemmend beroep op Van Zanen om te solliciteren als burgemeester van Den Haag. Met bijna 30 jaar ervaring in het openbaar bestuur van Utrecht wordt de geliefde Van Zanen gezien als de ideale man om aan de slag te gaan in het onrustige Den Haag.

Van Zanen roept op tot geweldloos protest

Een grote uitdaging, want de Hofstad heeft niet alleen te maken met een lokale corruptieaffaire en een verziekte politieke sfeer, maar de laatste tijd zijn er ook regelmatig demonstraties van bijvoorbeeld de Black Lives Matter-beweging die uit de hand lopen.

Van Zanen vindt het belangrijk om die demonstraties te faciliteren, maar roept vooral op tot geweldloos protest. "Ik vermoed dat dit dossiers zijn die veel aandacht zullen vragen."

'Jan van de gemeente'

Bijna 59 jaar is hij, Jan van de gemeente, zoals Jan van Zanen zichzelf graag voorstelt. Hij leidde de touretappes in 2015 veilig door de Utrechtse straten en huldigde de Oranje Leeuwinnen in een afgeladen Park Lepelenburg.

Ook besloot hij zijn stad op de dag van de tramaanslag helemaal op slot te doen. "Die gebeurtenis heeft het meeste indruk op mij gemaakt", zegt Van Zanen.

Tramaanslag

Het is 18 maart 2019 als Gökmen T. het vuur opent in de tram bij het 24 Oktoberplein. Meerdere mensen raken gewond en vier mensen komen om het leven. "Ik ben gisteren nog bij de nabestaanden geweest", vertelt Van Zanen.

De hele provincie Utrecht ging vanwege de terreurdreiging op slot. Iedereen moest binnenblijven. "Dat maakt veel indruk, als je zo'n beslissing neemt, ook op mij", zegt Van Zanen. "En dan daarna ook die veerkracht. Want de aanslag was op een maandag. En op vrijdag was die mooie stille tocht: Utrecht buigt nooit, met mensen van alle gezindten."

Comfortzone

Begin dit jaar tekende hij nog voor een nieuwe termijn in de Domstad, die hij 'de stad van zijn dromen' noemde. Utrecht en Van Zanen lijken dan een nieuwe periode van 6 jaar met elkaar verder te gaan. Tot bekend werd dat hij per 1 juli burgemeester wordt van Den Haag.

Vanuit meerdere kanten werd hij gewezen op de plek. "Ik ben 58, bijna 59. Dit kwam nu langs", zegt Van Zanen die in Utrecht 'in z'n comfort zone zat'. "Maar ik heb ook nog wel ambitie. Dit kwam langs, ik dacht: ik doe het!"

Demonstratiehoofdstad

Den Haag is de demonstratiehoofdstad van ons land, weet ook Van Zanen. "Demonstreren betekent dat je laat zien dat je iets niet prettig vindt, het schuurt. Het doet altijd een beetje pijn. En dat mag. Het is een grondrecht. Ik zal altijd alles doen om dat te faciliteren."

"Maar dat demonstreren moet niet uitlopen in geweld en rellen. Want dat heeft dan niets meer te maken met demonstreren", zegt Van Zanen, met een verwijzing naar de ongeregeldheden enkele weken geleden.

Bruggen slaan

Bestuurlijk zit Den Haag ook in roerig vaarwater. Het vorige college viel nadat wethouders van Hart voor Den Haag/Groep de Mos werden beschuldigd van corruptie met vergunningen. Kort erna stapte burgemeester Krikke op vanwege een kritisch rapport over het uit de hand gelopen vreugdevuur in december 2018.

Een pittige taak voor Van Zanen dus. Hij hoopt een bijdrage te kunnen leveren door zaken bloot te leggen en te bespreken. "Den Haag is een stad van enorme verschillen. Ik vind het mooi om na te gaan: waar kan ik bruggen slaan?"

'De klap moet nog komen'

Van Zanen vertrekt in de coronacrisis. De volledige impact is nog niet duidelijk, ook niet voor Den Haag. "Hoe gaat het met de economie? Hoe gaat het met mensen die een hele tijd in een kleine ruimte hebben moeten werken of thuis hebben gewerkt? Hoe gaat het met mensen met een kleine beurs of mensen die werkloos dreigen te raken?"

"Ik verwacht een samenleving die aan de ene kant veerkracht heeft getoond en ondernemerschap", zegt Van Zanen. "Maar aan de andere kant moet de echte klap nog komen. Dat heeft niets met Den Haag te maken. Maar met een pandemie die wereld in z'n greep houdt."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."