Is Nederland klaar voor een derde gender?

Geen ‘Geachte dames en heren’ meer, maar ‘Beste mensen.’ Na de gemeente Amsterdam besluit ook de NS deze week om voortaan ‘genderneutraal’ te communiceren. Goed nieuws voor alle transgenders en genderfluiden, de mensen die zich met meer dan één geslacht identificeren en die zich dus niet écht een jongen, maar ook niet écht een meisje voelen. 

Volgens onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau voelt bijna 6% van de Nederlandse mannen (5,7%) en 4% van de Nederlandse vrouwen zich niet eenduidig man of vrouw. Betekent dit dat al deze mensen dan ook in 'het verkeerde lichaam' zitten? 

Transgender of Tomboy

We vroegen het aan onderzoekster Lisette Kuyper van SCP. "Over gender bestaan veel misverstanden. Spraakverwarringen liggen voortdurend op de loer. Gender is namelijk niet hetzelfde is als biologisch geslacht. Geslacht staat voor de anatomie, dus de lichamelijke kenmerken, en gender is alles wat we associëren met mannelijk en vrouwelijk. Die 6% en 4% van de Nederlanders die zich niet eenduidig man of vrouw voelt is dus niet de groep met het verkeerde geslacht (dat is slechts 0,8% van de Nederlandse mannen en 0,3% van de vrouwen), maar heeft een 'fluide gender'.

Deze mensen noemden we dertig jaar geleden een 'tomboy', 'jongensmeisje' of 'sissy'. Als je in de jaren '80 een zoontje had dat zich verkleedde als meisje en meisjesachtig gedrag had, dan dacht je misschien als ouder: 'Goh, zou hij een homootje zijn?' Nu noemen we zo'n persoon genderfluide of transgender: hij heeft geen problemen met zijn mannelijke anatomie maar voelt zich ook vrouw.  De jongen die elke dag verdrietig naar zijn geslachtsdeel kijkt en niet kan geloven dat hij als meisje een penis heeft, noemden we vroeger een transsexueel maar heet nu een transgender met genderdysforie."

Toename

Tussen 2007 en 2014 besloten jaarlijks 80 burgers om hun geslachtsregistratie aan te passen, in 2015 waren dit er wel 770. En dit jaar heeft het VuMC al meer dan 700 aanmeldingen. Medisch psycholoog en hoofd sectie gender Annelijn Wensing-Kruger ziet dat 75% van de mensen die zich aanmelden bij het genderteam na een diagnostische fase doorstromen naar een medische behandeling. "Voor sommigen zijn hormonen als behandeling genoeg, om bijvoorbeeld haargroei te verminderen of juist te stimuleren. Voor anderen is de hele transitie nodig, met verwijderen van het geslachtsorgaan of het maken van een vaginaplastiek, dat zijn de mensen met genderdysforie. Wij werken vanuit de vraag: 'Wat heb jij nodig om jezelf te kunnen zijn?'"

Het VU medisch centrum gaat nu onderzoeken hoe het komt dat de wachtlijst zo ontzettend hard groeit. Is de groep van transgenders met dysforie toegenomen, of heeft de toename te maken met een verschuiving in het binaire denken (van man/vrouw) en komt er meer ruimte voor genderdiversiteit? 

Derde gender

De sterke toename is onder meer te verklaren door de wetswijziging in 2014 waardoor je je geslacht in je paspoort kunt veranderen zonder een geslachtsoperatie. Ook door andere ontwikkelingen komt er meer ruimte voor genderdiversiteit, bijvoorbeeld door Facebook die voor Amerikaanse en Britse gebruikers meer dan vijftig nieuwe opties introduceerde naast ‘man’ en ‘vrouw’. 

In 2015 voeren Nieuw-Zeeland, Australië en Nepal officieel het derde gender in en bij een prijsuitreiking in Canada wordt voor het eerst een kind-acteur genomineerd in zowel de categorie man als vrouw.  

Op een vraag van ons bij patiëntenorganisatie Transvisie komen opgeluchte reacties binnen op deze ontwikkelingen. Zo schrijft iemand: 'Operaties stonden steeds centraal, terwijl dat geen doel hoort te zijn. Als ook vrouwen een leuter kunnen hebben en partners dat prima vinden, zou er vaak geen probleem zijn. Oftewel veel transgenders doen bewust of onbewust mee aan het operatiecircus terwijl dit meestal alleen voor sociale acceptatie gebeurt.'

Mis?

De meerderheid van de Nederlanders (de norm, het cisgender) heeft echter moeite met de genderdiversiteit. 57,3% van de Nederlanders geeft aan geen onduidelijkheid te accepteren van het geslacht en meent dat er iets mis met met mensen die niet tot het man- of vrouwvakje te herleiden zijn. En ook in andere landen, zoals Engeland wordt hierover heftig gediscussieerd. 

Zelfmoord 

Door de lage sociale acceptatie is de suïcide onder transgenders hoog: volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) onderneemt 1 op de 5 transgenders een zelfmoordpoging. Een bij EenVandaag binnengekomen reactie: "De reden dat 20% van transgenders een zelfmoordpoging doet, is omdat de samenleving dicteert hoe zij (moeten) zijn en mede daardoor er geen acceptatie is maar hoogstens 20% tolerantie."

We spreken hierover met onderzoeker Lisette Kuyper van het SCP, met genderactivist Julius Thissen, medisch psycholoog Annelijn Wensing – Kruger en transvrouw Rianne Volkering. Volkering begrijpt wel dat mensen moeite hebben met de genderdiversiteit.  "Ik kan de gedachtengang van die mensen wel volgen. Het komt voort uit onwetendheid en angst voor het onbekende. Mensen willen over het algemeen weten wie of wat zij voor zich hebben." Toch hoopt ze dat mensen het binaire denken zullen loslaten. "Het gaat er toch alleen maar om hoe iemand aangesproken wenst te worden. Wat maakt het nou uit wat mensen wel of niet aan hun lichaam veranderen?”

Rianne vindt dat we af moeten van het belang van wel of niet geopereerd zijn. Ook Julius Thissen hoopt op een samenleving waarin het niet langer belangrijk is om te willen weten 'wat er wel of niet in de onderbroek zit’. Thissen: "Ik geloof dat we er aan gewend zijn geraakt door programma's zoals Hij is een Zij, dat het normaal is om hele intieme en persoonlijke vragen aan mensen met een transidentiteit te stellen zonder hierbij door te hebben dat dit een privé-aangelegenheid is en dat het heel veel ongemak met zich mee kan brengen.  Ik denk dat deze aanpak ooit gekozen is om het taboe te doorbreken, maar in mijn ogen heeft het een verkeerde uitkomst doordat het de transpersoon teveel tot object maakt." 

Thissen probeert met zijn werk de ‘norm’, dus de mensen met het cisgender, bij wie de identiteit hetzelfde is als het geslacht, zich bewust te maken van alle nuances. "Wat is man, wat is vrouw, en hoe kunnen we praten over de bijbehorende sociale verwachtingen? Pas dan kunnen we verwachten dat zij open kunnen staan voor de belevingswereld van een transpersoon. Ik geloof erin dat iedereen, zowel cisgender als transgendermensen met deze verwachtingen te maken krijgen."

Vandaag, een week voorafgaand aan de Gaypride, start in Amsterdam de Transpride. Volgende week zaterdag vaart op de GayPride een anti-zelfmoordboot mee.