De komst van ChatGPT maakt duidelijk dat we ons moeten voorbereiden op een toekomst waarin kunstmatige intelligentie (AI) een belangrijke rol speelt. In dit artikel worden jullie veelgestelde vragen beantwoord.

Kunstmatige intelligentie zal de hele samenleving beïnvloeden, zoveel is duidelijk, volgens hoogleraar Kunstmatige Intelligentie aan de Universiteit Utrecht, Mehdi Dastani. "Het is een 'systeemtechnologie', vergelijkbaar met elektriciteit of de stoommachine, die beïnvloedt hoe wij onze wereld inrichten: de arbeidsmarkt, ons gedrag en onze denkwijzen."

1. Wat zijn mogelijke gevaren van kunstmatige intelligentie?

Een voorbeeld van hoe AI invloed uit kan oefenen op hoe we denken en hoe we ons gedragen is dat bedrijven meer en 'betere' advertenties sturen, zegt Dastani. "Daarmee beïnvloeden ze wat we kopen en wat we van dingen vinden."

En daar zitten ook gevaren aan: "Als kunstmatige intelligentie zo'n centrale plek gaat innemen in ons dagelijks leven, dan worden we er afhankelijk van. Bedenk eens hoe snel we verslaafd zijn geraakt aan technologieën als navigatiesystemen en vertaalapps. Nu worden nieuwe technologieën - met behulp van AI - zo snel ontwikkeld, dat ze niet goed worden getest en geëvalueerd. Als we ze dan wel massaal gaan gebruiken, maakt dat ons kwetsbaar."

Onderzoekers bij Institute of Advanced Computer Science (LIACS), Max van Duijn en Tom Kouwenhoven, bevestigen dit. "Onze kwetsbaarheid zie je nu bijvoorbeeld bij ChatGPT, een slimme chatbot. De tool is nu heel populair. Mensen spelen ermee, omdat ze het fascinerend vinden. Maar daardoor zijn ze geneigd om voorbij te gaan aan hoe het kan dat ze dit zomaar gratis in de schoot geworpen krijgen", zegt Van Duijn. De onderzoeker vermoedt dat het bedrijf achter ChatGPT op de lange termijn vooral winst wil maken. "Wij dragen met ons gespeel bij aan de ontwikkeling van een betaald abonnement."

Kouwenhoven benoemt een ander gevaar: "We zijn geneigd om klakkeloos aan te nemen wat kunstmatige intelligentie, zoals ChatGPT, ons presenteert. Dat is riskant, alleen al omdat de data waarmee een tool als ChatGPT getraind wordt meestal al een paar maanden oud is. We moeten dus echt een kritische blik ontwikkelen voor het gebruik van dit soort tools."

2. Hoe houden we controle over de ontwikkeling van AI, of zijn we al te laat?

"We zijn niet te laat", zegt hoogleraar Dastani. "Maar de ontwikkelingen gaan wel gigantisch snel. Dat komt door drie dingen: ten eerste wordt er steeds meer data bijgehouden over hoe we denken, hoe we schrijven, hoe we ons gedragen. Ten tweede worden computers steeds sneller en goedkoper. En ten derde zijn er inmiddels wereldwijd honderdduizenden AI-experts. Grote bedrijven profiteren van alledrie deze dingen. Ze hebben de data, ze hebben computerkracht én de crème-de-la-crème van de experts."

Daar is op zich niks mis mee, vindt Dastani. "Het hoort bij een vrije economie." Maar tech-experts als Elon Musk waarschuwden afgelopen week in een brief toch voor gevaren van kunstmatige intelligentie. Ze vragen om commissies, internationale wetgeving, keurmerken en certificaten. Dastani: "Het probleem is dat bedrijven enorme technologische ontwikkelingen doormaken, maar dat we dat juridisch niet kunnen bijbenen. Er zijn wetten in de maak, maar dat proces gaat veel trager dan de technologische ontwikkelingen."

Overheden en rechtsorganen hebben geen grip op de ontwikkelingen. Sommige tech-experts willen techbedrijven daarom een halt toeroepen. "Dat ligt natuurlijk niet in de aard van het bedrijfsleven, dat streeft naar maximalisatie", zegt de hoogleraar.

3. Is het reëel om bezorgd te zijn over de mogelijkheid dat technologie de mens gaat overheersen?

Het is iets wat we vaak in films of boeken zien: dat robots losbreken uit het hok van programmeurs en hun eigen weg gaan, lachen Van Duijn en Kouwenhoven. Van Duijn: "De vraag is waar we precies bang voor zijn. Ik denk dat het een terechte angst is dat mensen of partijen met bedenkelijke belangen via kunstmatige intelligentie meer grip op ons krijgen, en daar misbruik van maken. Maar we zullen niet zo snel compleet worden overheerst door autonome technologieën."

Van Duijn denkt wel dat de technologie in het komende decennium veel 'slimmer' wordt. "Nu zijn technologieën soms heel intelligent, maar zijn ze dat vooral op één domein. Ik denk dat het aantal domeinen gaat toenemen en overlappen. Het aankomende decennium gaan we zeker verbaasd worden door wat technologie allemaal kan, maar tot nu toe zijn mensen altijd slim en creatief genoeg gebleken om daar mee om te gaan, en ook hun eigen intelligentie er weer mee te vergroten."

"Een paar jaar geleden versloeg een computer van Google de wereldkampioen in het bordspel Go, een spel uit Azië, dat te vergelijken is met schaken. Vorige maand zijn er wetenschappelijke papers verschenen, waaruit blijkt dat mensen nu weer tactieken hebben ontwikkeld om te kunnen winnen van de computer. Ook als mensen verslagen worden, kunnen ze zich dus herpakken en met nieuwe creatieve oplossingen komen."

4. Kunnen we zeker weten of AI 'de waarheid spreekt'?

"Dit is inderdaad een vraag die een nieuwe tool als ChatGPT oproept", zegt Dastani. "Mensen denken vaak dat alles wat ChatGPT antwoordt, waar is. Maar dat hoeft niet zo te zijn."

"Waarheid is voor ChatGPT een bijvangst", weet Van Duijn. "De tool is vooral ontworpen om nieuwe taal te formuleren op een zo natuurlijk mogelijke manier. En om zich op te stellen als behulpzame assistent. Dat betekent niet dat de tool alles bij elkaar verzint, maar 'waarheid' is niet prioriteit nummer één."

Het bedrijf achter ChatGPT heeft toegezegd om systemen te gaan ontwikkelen die kunnen inschatten of een verhaal geschreven is door ChatGPT of niet. Maar die systemen zijn er nog niet. Kouwenhoven: "Je kunt wel aan de tool vragen hoe zeker het is van een antwoord, op een schaal van 1 tot 10, bijvoorbeeld. Maar of het antwoord 'waar' is of niet, blijft afhankelijk van de data waarmee het is getraind." Het model heeft zelf dus geen kennis van waar of onwaar, het blijft mensenwerk om dit in te schatten."

5. Hoe weet je uit welke bronnen AI zijn informatie haalt en hoe betrouwbaar zijn dan de uitkomsten?

Kouwenhoven en Van Duijn benadrukken dat er weinig informatie over ChatGPT wordt vrijgegeven. Ze leggen uit dat de tool informatie haalt uit verschillende bronnen, en die informatie combineert tot een antwoord. "De tool weet zelf ook niet waar die het precies vandaan heeft. Je kunt wel vragen wat de bron is van informatie, maar dan zal de tool waarschijnlijk slechts zoeken naar een bron die overeenkomst met de informatie die hij eerder heeft gegeven - niet de vele plaatsen noemen waar specifieke informatiedeeltjes vandaan komen", zegt Van Duijn.

Kouwenhoven: "AI is natuurlijk veel breder dan alleen ChatGPT. Maar voor alle systemen geldt: als de data waarmee de tool wordt gevoed niet waar is, dan komt er ook een antwoord uit dat niet waar is. Er bestaat nog geen enkele tool die echt méér kan ontwikkelen dan de data die eraan wordt gegeven."

Dastani: "Er zijn veel tools die voorspellende verbanden leggen tussen verschillende data en daarna tot een voorspelling komen. Als een tool bijvoorbeeld data heeft gekregen over inkomen en geslacht, kan het tot het verband komen dat vrouwen een minder hoog inkomen hebben dan mannen. Dat kan waar zijn, maar is misschien niet wenselijk of van toepassing op een individueel geval."

6. Wat is een voorbeeld van een nuttig of voordelig gevolg van kunstmatige intelligentie?

Er zijn heel veel voordelen, volgens hoogleraar Dastani. "Werk dat weinig mensen willen doen, kan worden overgenomen door AI. En in de wetenschap kan het leiden tot nieuwe ontdekkingen. AI kan bijvoorbeeld helpen in de medische wetenschap, wanneer het wordt ingezet om dna-eigenschappen te vergelijken met bepaalde ziektes."

Dastani benadrukt dat het niet erg is dat kunstmatige intelligentie zich ontwikkelt. "Het probleem is dat we moeten leren hoe we ermee omgaan. Net zoals bij de rekenmachine. Het is niet erg dat die er kwam, maar we hebben wel moeten leren bij wat voor toetsen we er een toestaan en bij welke niet."