Sinds de inval in Oekraïne lijkt er voor Vladimir Poetin geen weg meer terug. De hele westerse wereld heeft zich tegen hem gekeerd. Welke opties heeft hij? Kan en wil hij zich nog terugtrekken uit deze crisis? "De situatie is ongelooflijk gevaarlijk."

"Poetin kan niet opgeven, want dat zou betekenen dat hij zou zeggen: 'Ik stap op.' En dat zal hij niet doen", zegt oud-correspondent in Rusland voor NRC Handelsblad Laura Starink.

'Niemand zegt: het is mooi geweest'

"De situatie is ongelooflijk gevaarlijk," zegt ze. Starink is erg pessimistisch over een manier waarop Poetin zich uit dit conflict kan terugtrekken. "Waar is Von Stauffenberg wanneer je hem nodig hebt?" (Claus von Stauffenberg was een Duitse officier die Hitler met een bom wilde vermoorden, de aanslag mislukte, red.)

"Poetin heeft in de afgelopen jaren al zijn opponenten uitgeschakeld", zegt Starink."En natuurlijk hoop ik niet echt op het neerschieten van Poetin, maar het is opvallend hoe stil de zakelijke of de politieke elite blijft. Iemand die zegt: 'Het is mooi geweest.' Maar die lijkt er niet te zijn. Poetin is een volstrekt onvoorspelbare leider die door niemand in bedwang kan worden gehouden."

Bron: EPA

Werkelijkheid kwijt

Ook Rusland-deskundige Helga Salemon schetst een somber beeld van de manier waarop Rusland momenteel wordt bestuurd. "Poetin zit al 20 jaar lang in zijn ivoren toren. Hij doet zich heel dapper voor, maar het is natuurlijk een hele bange, angstige man."

"Hij is 69 jaar, en zijn geestelijke toestand lijkt niet in orde. Hij is elke band met de werkelijkheid kwijt." Salemon kijkt terug op de tijd van de Sovjet-Unie toen er tenminste nog een Politbureau (het uitvoerend orgaan van veel communistische partijen, red.) was. "Gelijke grijze mannen die een weerwoord konden geven. Maar die is er niet meer. Dappere Russen die de straat opgaan worden gevangen gezet of vermoord."

Ieder alternatief uitgeschakeld

De kopstukken van de oppositie zijn de afgelopen jaren gevangen gezet, zoals Navalny. "Poetin heeft ieder alternatief voor zichzelf uitgeschakeld. En sinds de uitbraak van corona heeft hij zich nog veel meer geïsoleerd."

Van een opstand binnen de elite om Poetin heen, verwacht Salemon niet veel. "Als je die elite vergelijkt met een piramide, dan zitten onderaan die piramide de oligarchen. Dat zijn veelal vrienden die zich hebben verrijkt met behulp van Poetin. Die hebben het volk bestolen, en dat weet het volk heel goed. Deze mensen hebben heel veel te verliezen wanneer het Poetin regime valt en weinig in de melk te brokkelen."

Waar kan een coup vandaan komen?

"Daarboven heb je de mannen in uniform. Dat zijn de ergsten, die staan het dichtst bij Poetin. Het zijn veelal jaknikkers die hij kent uit de jaren 90. Denk aan Nikolaj Patroesjev van de Nationale Veiligheidsraad, Igor Setsjin van oliemaatschappij Rosneft en zijn voormalige KGB-vrienden die het met hem eens zijn."

"Die zijn nog steeds blijven steken in die Sovjet-periode en vinden dat Rusland zijn macht moet heroveren. Bovenin de piramide zit het leger. Ik zie iets als een 'coup' eerder voorbereid worden in de militaire laag."

Bevolking niet op de hoogte

En valt er iets te verwachten van de gewone Russen? Volgens Starink niet. "De roebel is gecrasht, de beurzen zijn op slot en de economie begint in zeer zwaar weer te raken. Maar de gewone mensen in Rusland zullen niet Poetin hiervan de schuld geven, maar het Westen."

"Op de staatstelevisie wordt verteld dat het Westen uit is op de ondergang van de Russen. Veel mensen zullen dus eerder in de slachtofferrol kruipen. Ze zullen zeggen: 'Zie je wel, Poetin heeft gelijk.' Het Westen is uit op op onze ondergang. Er is een kleine groep die wel de juiste informatie tot zich krijgt en die schamen zich kapot. Er worden petities getekend, er zijn protesten tegen alle onderdrukking in. Maar daarmee krijg je Poetin niet gestopt."

Vredesbesprekingen

Ook van de vredesbesprekingen hoeven we volgens Starink geen hoop te vestigen. "Poetin gaat zeggen tegen de Oekraïners: 'Jullie moeten je overgeven.' Maar dan zal hoongelach zijn deel zijn. De Oekraïners zullen dat niet accepteren."

"Een normale politicus zou zeggen: we moeten de wapens laten stoppen. Er moet een staakt-het-vuren komen en we gaan onderhandelen over de toekomst. Maar ik zie dat de Oekraïners niet doen en ik zie het Poetin niet doen."

Verkeerd ingeschat

Starink vertelt dat Poetin in een volstrekt isolement zit en de situatie in Oekraïne helemaal verkeerd heeft ingeschat. "Oekraïne is de afgelopen 8 jaar enorm veranderd door de agressie en op een of andere manier wil dat maar niet doordringen in Poetins kop."

"Of hij is verkeerd geïnformeerd over de capaciteiten van zijn eigen leger, of ze hebben geen duidelijk doel gehad. Waarschijnlijk hebben ze gedacht: het wordt een Blitzkrieg en dan gaan we eruit."

Akkoord als enige uitweg

Volgens Helga Salemon is de enige weg uit dit conflict een akkoord met Oekraïne. "Dat Oekraïne zich overgeeft en dat Poetin dan even kan blijven zitten. Iets anders kan ik mij niet voorstellen. De wereld zal hem tolereren als er nu een vredesakkoord zou worden gesloten. Maar je kunt je niet voorstellen dat hij nog welkom geheten wordt in de wereldgemeenschap. Dit is zijn eindspel."

De Rusland-deskundige haalt een anekdote aan die Poetin in zijn officiële biografie liet opschrijven. "Dat hij ooit een rat in een hoek probeerde te drijven en dat die rat hem aanviel. En nu zien we dat het ratje Poetin nu van zich laat horen. Dat is heel macaber en heel eng. Maar we moeten toch blijven hopen dat er mensen in zijn omgeving zijn die hem kunnen tegenhouden."