Is de Coöperatie Laatste Wil een criminele organisatie? Het Openbaar Ministerie vindt van wel, komende week begint de rechtszaak

Twee bestuurders van de Coöperatie Laatste Wil, die in 2017 'middel X' ontdekte en daarmee mensen een 'zachte dood' binnen handbereik wilde geven, staan komende week voor de rechter. Vormen zij een criminele organisatie? Dat is de grote vraag in de zaak.

Het gaat om bestuurders Petra de Jong en Jos van Wijk.

Nog vijf anderen voor de rechter

De Jong was tot 2015 directeur van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE). Daarna sloot ze zich aan bij de Coöperatie Laatste Wil (CLW), waar Van Wijk voorzitter was.

Beiden worden nu verdacht van het in stand houden van een criminele organisatie, met als oogmerk 'hulp bij zelfdoding'. Naast De Jong en Van Wijk moeten nog vijf anderen voor de rechter verschijnen. Hen wordt hulp bij zelfdoding ten laste gelegd.

Middel verstrekken via kluisjes

De CLW begon met het idee een dodelijk middel te verstrekken aan mensen die dat wilden, via een systeem van kluisjes die alleen door bij de CLW aangesloten leden geopend konden worden.

Dat bleek al snel niet haalbaar, omdat dit waarschijnlijk zou neerkomen op strafbare hulp bij zelfdoding.

Alex S. aangehouden

Daarna richtte de CLW zich op het verstrekken van informatie, dus: mensen wijzen op bestaande boeken over een zelfgeorganiseerde 'zachte dood'. En tijdens huiskamerbijeenkomsten met elkaar praten over levenseinde-wensen. Maar ook dat ging te ver.

In 2021 werd Alex S. aangehouden. Hij had tijdens of rondom die bijeenkomsten het dodelijke 'middel X' verstrekt aan mensen die dat wilden. S. werd veroordeeld tot 2 jaar gevangenisstraf vanwege hulp bij zelfdoding.

Dodelijk middel door de yoghurt

Onder hulp bij zelfdoding valt onder meer het aanreiken van dodelijke middelen. Dat deed bijvoorbeeld Albert Heringa voor zijn hoogbejaarde stiefmoeder die niet meer wilde leven.

Hij reikte haar dodelijke middelen aan en roerde die door de yoghurt. Dat deed hij op uitdrukkelijk verzoek van zijn stiefmoeder. Het werd een testcase voor de strafbaarstelling van hulp bij zelfdoding.

Inderdaad strafbaar

De Hoge Raad bepaalde in 2019 in de zaak-Heringa dat de hulp bij zelfdoding die hij verleende inderdaad strafbaar is en dat alleen artsen dat mogen doen onder strikte voorwaarden.

Heringa werd veroordeeld tot 6 maanden voorwaardelijke gevangenisstraf.

Weg met 'betutteling'

Intussen is er al sinds 2010 een roep om meer zelfbeschikking. Actiegroepen als Uit Vrije Wil, maar ook de NVVE en CLW pleiten ervoor dat mensen die vinden dat hun leven voltooid is, hulp bij zelfdoding moeten kunnen krijgen.

Een arts hoeft daar wat de actiegroepen betreft geen oordeel over te geven. Ze willen, zoals ze dat zelf omschrijven, af van 'betutteling' en streven naar 'eigen regie'.

Steun, maar wel risico's

Het idee van zelfbeschikking vindt veel steun in de samenleving, maar de andere kant ervan is dat het toestaan van hulp bij zelfdoding door een niet-arts risico's meebrengt.

Hoe voorkom je dat kwetsbare jongeren en ouderen overlijden bij wie de stervenswens op en neer gaat? Of mensen die wellicht nog geholpen hadden kunnen worden? En hoe weet je zeker dat iemand wilsbekwaam is en vrijwillig handelt als er geen arts meekijkt?

Ook andere landen worstelen

Hoogleraar strafrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam Paul Mevis ziet dat er ook in andere landen mee geworsteld wordt. "In Duitsland en Oostenrijk is de strafbaarstelling van hulp bij zelfdoding opgeheven. Daar zoeken ze nu naar wetgeving met waarborgen om kwetsbare mensen te beschermen", vertelt hij.

"In Duitsland is er nog geen wetgeving tot stand gekomen. De Oostenrijkse wetgeving is beperkt tot mensen die ernstig lijden aan een ziekte. Dat zijn gevallen die bij ons onder de euthanasiewet vallen."

Criminele organisatie

De twee bestuursleden van de CLW staan nu voor de rechter vanwege het in stand houden van een criminele organisatie met als oogmerk 'hulp bij zelfdoding'. Dat is een opmerkelijke stap.

Mevis: 'Het Openbaar Ministerie zet artikel 140 in: deelname aan een criminele organisatie. Dat betekent dat het OM zegt: De Jong en Van Wijk vormen een organisatie met als oogmerk: hulp bij zelfdoding.'

'Het moet wel gebeurd zijn'

Juridisch is dat ingewikkeld, vertelt hij. "Hulp bij zelfdoding is weliswaar strafbaar, maar dan moet het wel gebeurd zijn. Er moet zelfdoding hebben plaatsgevonden."

"Of je een criminele organisatie met als oogmerk 'hulp bij zelfdoding' in die zin kunt vervolgen is best lastig", legt hij uit. "Mogelijk doelt het OM met de beschuldiging op zaken waarin inderdaad de zelfdoding is gevolgd."

Rol van mensen die geen arts zijn

Volgens Mevis draait het in dit proces ook om de vraag in hoeverre mensen die geen arts zijn op eigen verantwoording hulp bij zelfdoding mogen bieden.

"De Nederlandse wetgeving gaat er vanuit dat dit buiten de Euthanasiewet niet mogelijk is. Dat is zo, juist omdat die wet waarborgen bevat voor zorgvuldige beslissing en uitvoering. En, wel zo belangrijk, een meldplicht voor de arts, waardoor elke levensbeëindiging door een arts inzichtelijk en achteraf toetsbaar wordt."