Hoe kerkasiel aan vluchtelingen al eeuwen wordt ingezet om mensen te helpen: 'Niet iets lichtzinnigs'

In Kampen vindt al 1 maand dag en nacht een kerkdienst plaats om de Oezbeekse familie Babayants - die uitgezet dreigt te worden - daar op te kunnen vangen. Zo'n 'kerkasiel' bestaat al eeuwen. Dit is wat je erover moet weten.

"Het is niet iets lichtzinnigs", zegt professor Rechtstheologie en kerkrecht Leon van den Broeke over het kerkasiel dat de familie krijgt. "Je moet een hele organisatie draaiende houden en het overgrote deel van die organisatie moet achter het idee staan."

Weloverwogen keuze

Dat er al een maand lang een kerkdienst bezig is in de Protestantse kerk de Open Hof in Kampen laat dus zien dat het een weloverwogen keuze van de kerkgemeenschap is, vertelt Van den Broeke.

Zo'n lange kerkdienst betekent dat er continu voorgangers aanwezig moeten zijn om de kaars te laten branden. Daarbij staan de kachel en elektriciteit voortdurend aan, en moet er genoeg eten zijn voor de aanwezigen.

Wel licht en hoop bieden

De motivatie voor de kerk om asiel zoals deze mogelijk te maken, komt vooral uit de gedachte van gastvrijheid, volgens de Raad van Kerken. In de Bijbel wordt verwezen naar de kerk als een plek waar mensen in nood altijd welkom zijn. Voor veel kerkgemeenschappen is het bieden van onderdak dan ook een heilige roeping, vooral wanneer het gaat om kwetsbare mensen zoals kinderen of gezinnen.

Naast de helpende functie voor mensen in nood, is het aanbieden van een kerkasiel ook een manier om de overheid een spiegel voor te houden wat betreft het asielbeleid. Veel kerken vinden dat de lange procedures en de uitkomsten daarvan soms onmenselijk zijn, vooral als het gaat om kinderen die hier hun hele leven hebben gewoond.

Een eeuwenoude traditie

Het is dan ook niet voor het eerst dat kerkasiel in Nederland aangeboden wordt. In 2018 verbleef een Armeens gezin, dat ook uitgezet dreigde te worden, 6 maanden lang in de Bethelkapel in Den Haag. Zij mochten uiteindelijk toch blijven.

Maar de traditie van een kerkasiel gaat veel langer terug, volgens De Protestantse Kerk in Nederland. Al in de middeleeuwen werd de kerk bijvoorbeeld gebruikt om onderdak te bieden aan mensen die werden vervolgd. De kerk werd tot een vrijplaats benoemd, een veilige haven tijdens oorlogen en vetes.

Politie mag niet onderbreken

Vanaf de Franse revolutie is het principe van een vrijplaats in de kerk opgeheven, vanwege de scheiding van kerk en staat.

De reden dat kerkasiel tegenwoordig nog steeds effectief kan zijn, heeft te maken met de Algemene Wet op het binnentreden: deze wet verbiedt de politie een kerkdienst te onderbreken op basis van godsdienstvrijheid. "De politie mag hier niet ingrijpen tenzij ze op heterdaad iets kunnen bewijzen of voorkomen", vertelt Van den Broeke.

Een effectief middel

Sinds de jaren 70 is het aantal kerkasielen weer gestegen, wat in verband te brengen is met de stroom aan gastarbeiders het decennium daarvoor, vertelt Van den Broeke. Volgens de Raad van Kerken zochten in 1978 bijvoorbeeld 182 Marokkaanse gastarbeiders bescherming in een Amsterdamse kerk. Na langdurige onderhandelingen kregen zij een verblijfsvergunning.

En in de jaren 80 bood kerkasiel onderdak aan vluchtelingen uit onder andere Sri Lanka, Turkije en Irak. Ook in de jaren 90 en daarna kwamen tientallen gevallen van kerkasiel voor, waaronder de bekende 'Vluchtkerk' in 2012, waar uitgeprocedeerde asielzoekers in Amsterdam aandacht vroegen voor hun situatie.

Spanningsveld

Kerkasiel zorgt vaak voor spanningen. Vanuit politiek rechtse hoek klinkt bijvoorbeeld kritiek dat kerkasiel misbruik maakt van godsdienstvrijheid en rechtsgeldige besluiten van de overheid ondermijnt over verblijfsprocedures.

Aan de andere kant beroepen kerken zich dus op hun ethische verantwoordelijkheid. Voor hen gaat het om de vraag: wat is belangrijker, de wet of gerechtigheid? Leon van den Broeke vat deze tweestrijd samen: "De rechter heeft gesproken, overheid heeft gesproken, er is jarenlang over geprocedeerd én er ligt een uitspraak. Tegelijkertijd is er altijd weer de heilige plicht met ontferming bewogen te zijn over concrete mensen."