“Mijn moeder was het schoolvoorbeeld van een voltooid leven.” Bijna tien jaar nadat hij zijn 99-jarige moeder hielp om een einde te maken aan haar leven, staat Albert Heringa opnieuw in de rechtszaal. De rechter veroordeelt de 75-jarige Heringa voor die hulp met een half jaar voorwaardelijke celstraf.

Het vonnis is zwaarder dan de in december geëiste drie maanden voorwaardelijke celstraf. De rechter rekent het Heringa zwaar aan dat hij zijn moeder alleen heeft gelaten nadat ze het door Heringa samengestelde dodelijke mengsel innam. Ook dat Heringa anderhalf jaar heeft gewacht met het melden van wat zich had afgespeeld, weegt de rechter zwaar mee. 

Bij zijn aankomst in de rechtbank staan tientallen leden van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) Heringa met luid applaus en een ereboog op te wachten. Ze willen hem een hart onder de riem steken. Directeur Agnes Wolbert overhandigde Heringa twintigduizend steunbetuigingen die via een petitie zijn ondertekend. 

'Ik sta nog steeds achter mijn beslissing'

Het is niet de eerste keer dat Albert Heringa voor de rechter staat. “Het is beladen. Vooral voor de mensen om mij heen. Maar ik sta nog steeds achter mijn beslissing. Ik vind mezelf een moedig mens.” Heringa hielp zijn moeder Maria aan een naar eigen zeggen waardig levenseinde toen hij erachter kwam dat ze pillen aan het opsparen was. “Ze vond dat haar leven was voltooid.” Daar schrok Heringa van en besloot haar te helpen. “Dat was echt een opluchting voor haar.”  

Heringa verzamelt pillen en filmt hoe hij te werk gaat. Als de beelden in 2010 op televisie komen via de documentaire ‘De laatste wens van Moek’, wordt Heringa uitgebreid door de politie verhoord. Pas jaren later, in 2013, verschijnt hij voor de rechter want hulp bij zelfdoding is strafbaar in Nederland. Euthanasie mag alleen worden gepleegd door artsen en niet door bijvoorbeeld familieleden. 

Hulp bij zelfdoding door familieleden komt voor in 'diepste geheim'

De rechter oordeelt in 2013 dat Heringa schuldig is, maar legt geen straf op. Het OM gaat daar tegen in beroep en in 2015 oordeelt het Hof dat er sprake is van een noodtoestand en ontslaat Heringa van rechtsvervolging. Het OM is het daar niet mee eens en gaat in cassatie. De Hoge Raad verwerpt het eerdere ontslag van rechtsvervolging en dus moet Heringa bijna tien jaar later na het overlijden van zijn moeder opnieuw met advocaat Willem Anker zijn keuzes verantwoorden. “Ik vind het jammer dat ik het boek nog steeds niet kan sluiten. Maar ik heb dit bewust gedaan in alle openheid. Ik hoop nog steeds dat mijn zaak de politiek in beweging brengt om de wet op dit punt te veranderen.”

Volgens de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) staat de zaak van Heringa niet op zichzelf. “Hulp bij zelfdoding door familieleden en andere naasten komt geregeld voor in Nederland, maar dan in het diepste geheim.” Het Openbaar Ministerie twijfelde niet aan de goede bedoelingen van Albert Heringa, maar besloot hem toch te vervolgen en eist afgelopen december een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie maanden. De NVVE vindt dat het OM hiermee hulp gelijk stelt aan een misdaad. 

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.