Heimwee naar de hbs?

Vijftig jaar geleden begon de laatste lichting scholieren haar opleiding aan de Hoogere BurgerSchool. Nog altijd geldt die hbs voor veel oud leerlingen als de parel uit de Nederlandse onderwijsgeschiedenis. Maar was het wel de beste school die Nederland ooit heeft gehad? Of was het een eliteschool die terecht is verdwenen? Past zo’n autoritaire school nog wel in onze tijd? En kunnen we iets leren van die hbs met betrekking tot de problemen van ons huidige onderwijs? 

Nu hebben docenten nog nauwelijks maatschappelijk aanzien en vakkennis. Ze worden slecht betaald. Toentertijd was het salaris riant. De kwaliteit van het onderwijs groot: nogal wat docenten waren zelfbewust en gepromoveerd. Maar waren ze didactisch wel zo vaardig? Op de hbs werd in veel meer vakken eindexamen gedaan dan op het latere Atheneum. Is dat nu een verschraling van het onderwijs of juist een verdieping? Vanwaar die nostalgie naar 'vroeger was alles beter'? 

Boek

Op 29 augustus verschijnt Wij van de hbs..Terug naar de beste school van Nederland van Henk Steenhuis en Roelof Bouwman. De auteurs  hebben overduidelijk heimwee naar de hbs. En dat terwijl ze er zelf niet eens op hebben gezeten. De succesvolle ingrediënten waren volgens hen: de kwaliteit van de leraren, de uitmuntende voorzieningen -zoals practicum-lokalen- en het gezag van de leraar. Voor het boek zijn allerlei bekende Nederlanders geïnterviewd, oud hbs-ers.

‘Op de hbs ben ik mijn verlegenheid kwijtgeraakt.’

Herman Koch

‘De hbs gaf me inzicht in alles.’

Willeke van Ammelrooy

‘Zonder de hbs was er van mij niets terechtgekomen.’

Maarten ’t Hart

Ook is een eregalerij opgenomen van hbs’ers die de Nobelprijs kregen, onder wie Ben Feringa, Kamerlingh Onnes en Hendrik Lorentz. Er werd zelfs gesproken van een Tweede Gouden Eeuw. De hbs bleek ook een hofleverancier van succesvolle ondernemers als Freddy Heineken, Albert Heijn, Anton Philips.  

Thorbecke

In 1863 riep de liberale staatsman Thorbecke met zijn Wet op het Middelbaar Onderwijs de hbs, de hogere burgerschool, in het leven. De school zou meer dan honderd jaar bestaan. De hbs bereidde leerlingen voor op hoge functies in handel en industrie. In tegenstelling tot het meer elitaire gymnasium, dat opleidde voor het universitaire onderwijs. 

De HBS leerlingen waren voor het grootste deel afkomstig uit de middenklasse, die daarvoor weinig toegang tot middelbaar onderwijs hadden. Meisjes kregen pas vanaf 1871 toestemming om hbs-onderwijs te volgen. Met een diploma kon je meteen aan de slag op kantoor, bij het spoor, in de fabriek of als onderwijzer. Maar het gaf ook toegang tot de Polytechnische School in Delft, de officiersopleiding, en tot de ambtenarij in Indië.

Mammoetwet

In 1968 maakte de Mammoetwet van Onderwijsminister Cals een einde aan dit schooltype. Door de nieuwe wetgeving werden mulo, mms en hbs afgeschaft en vervangen door mavo (later vmbo), havo en vwo. Het idee achter de Mammoetwet was dat het middelbaar onderwijs voor iedereen toegankelijker moest worden, minder elitair dan de HBS en doorstroming moest gemakkelijker worden.

Architectuur

Nog steeds vallen de oude hbs-panden op in het straatbeeld vanwege de prachtige architectuur. Het zijn tegenwoordig vaak monumenten.  Bijvoorbeeld de voormalige hbs in de Arnhemse Schoolstraat die werd bezocht vanaf 1912 door Maurits Escher. Hij had het hier niet erg naar zijn zin: Escher sprak over de Arnhemse hel ”…die schoolbanken der hbs te Arnhem, vervloekte nagedachtenis, ik griezel als ik eraan denk”. 

Het indrukwekkende trappenhuis  van architect Gerrit Versteeg in de Arnhemse HBS  zien we terugkomen in Escher’s bekende kunstwerk uit 1953 “Relativiteit”. Ook de natuurkundige en Nobelprijswinnaar, Hendrik Lorentz  is een oud leerling van deze hbs. 

Bronvermelding foto's: Nationaal Onderwijsmuseum, Dordrecht