Pas goed op als je je zolder opruimt, ook jij kunt een schat op zolder hebben liggen volgens Jos van Beurden. Een Frans echtpaar vond een zeldzaam Afrikaanse masker en verkocht het voor 150 euro aan een kunsthandelaar, die er miljoenen mee verdiende.

Het Franse echtpaar hield twee jaar geleden een grote schoonmaak in hun vakantiehuisje. Ze vonden wat houten erfstukken, waaronder een Afrikaans masker. Ze verkochten het voor 150 euro, tot ze er later achterkwamen dat de antiquair die het kocht, het voor heeft 4,2 miljoen doorverkocht.

Iets op zolder vinden

Het echtpaar spande een zaak aan, want ze vonden dat ze misleid waren. De kunsthandelaar wist volgens het echtpaar dat het Afrikaanse masker zeldzaam was. Het bleek om een Ngil-masker te gaan uit Gabon, roofkunst. Gisteren werd besliste de rechter dat het geen misleiding was. De antiquair was nog bereid om 300.000 euro te betalen, maar dat accepteerden de kinderen van het Franse echtpaar niet.

Zulke waardevolle vondsten zijn volgens onderzoeker naar koloniale collecties en teruggavekwesties Jos van Beurden niet uniek. "Er zijn heel veel families in Nederland die nog iets op zolder hebben liggen", vertelt hij.

Bron: AFP

Bijzondere vondsten in Nederland

Zelf wordt Van Beurden regelmatig gebeld door mensen die iets op zolder hebben gevonden, vertelt hij. "Laatst nog door iemand die allemaal objecten uit Papoea had zei: 'Ik word oud, mijn kinderen zijn niet geïnteresseerd, het mag van mij terug naar Papoea'."

Laatst was Van Beurden nog bij een familie die een bijzondere houten wandelstok hadden gevonden. "Dat was een houten wandelstok, met het hout door elkaar heen geweven. Ze hielde er rekening mee dat het geroofd was uit een paleis, uit een huis waar de eerste president van Indonesië Soekarno ook kwam."

Weten bij wie je terecht kunt

Soms leiden dit soort telefoontjes ook echt tot teruggave van kunstitems. "Maar heel vaak beschikken mensen niet over de contacten om dat ook echt te doen."

In het geval van het Franse echtpaar claimde de regering van Gabon het masker ook. Ze wilden het terug hebben. "Maar meestal krijg je zo'n claim niet", vertelt roofkunst-expert Van Beurden.

Teruggave uit privécollectie lastig

Voor een land is het ook erg moeilijk om roofkunst uit een privécollectie terug te eisen. "De rechter heeft daar niks over te zeggen, tenzij het aantoonbaar gestolen is. Maar als een kunsthandelaar het keurig gekocht heeft, is dat bewijs er niet", zegt Van Beurden. "Het beleid van landen als Frankrijk en Nederland is, als het om teruggeven van roofkunst gaat, alleen gericht op het teruggeven van objecten uit rijkscollecties. Dus uit de grote musea, niet uit particulier bezit of uit de kunsthandel."

Ook aan de andere kant van de wereld vindt deze discussie plaats. Indonesië zit er nu over te denken om Boeddha-hoofden die afkomstig zijn uit de Borobudur-tempel, terug te vragen. "Maar daar doen zich dus ook dit soort problemen voor", vertelt Van Beurden. "Het Nationaal Museum van Wereldcultuur heeft meerdere hoofden, die zouden ze terug kunnen krijgen. Maar het Rijksmuseum heeft er ook één die van een particuliere collectie is."

Bron: AFP

Terugkopen voor enorme bedragen

De meeste handelaren 'duiken', als het gaat over teruggave van roofkunst, vertelt de expert. "Maar sommigen willen er wel over nadenken." Als is het bedrag neertikken wat een handelaar ervoor wil hebben, vaak wel een probleem.

"Dat zijn vaak enorme bedragen. Maar landen hebben daar niet altijd een potje voor." Zulke bedragen zijn ook niet altijd te verdedigen naar de belastingbetaler, zegt Van Beurden. "Want dan gaan dus belastingenten gebruikt worden om handelaren grote bedragen te geven."

Fonds om kunst terug te krijgen

Van Beurden hoopt dat de Verenigde Naties of de Europese Unie een soort fonds oprichten, om dit soort kunst terug te kunnen krijgen.

"Dat kan bijvoorbeeld een fonds zijn met een paar miljoen euro erin, waarmee objecten die in de handel of op veiligen verschijnen en die heel belangrijk zijn voor een land van herkomst, teruggekocht kunnen worden."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."