Heeft het Internationaal Strafhof nog bestaansrecht als landen bevelen negeren? 'Gastland Nederland moet krachtig signaal geven'

Aanleiding voor de discussie rond het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag is het in november uitgevaardigde arrestatiebevel tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu vanwege vermeende oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid tijdens de oorlog in Gaza.

Netanyahu in Hongarije

Bij het Strafhof zijn 125 landen aangesloten. Zij zijn verplicht om personen tegen wie een arrestatiebevel is uitgevaardigd aan te houden zodra diegene voet zet in dat land. Toch werd Netanyahu begin deze maand met veel ceremonieel verwelkomd in Hongarije, een ICC-lid. Tijdens zijn bezoek noemde Netanyahu het Strafhof een 'corrupte' en 'verdorven' instelling.

"Jullie hebben een zeer moedige houding aangenomen tegen het antisemitisme dat de kop heeft opgestoken", zei Netanyahu tegen de Hongaarse premier Viktor Orbán. Daarmee verwees hij naar het arrestatiebevel tegen hem en de voormalige Israëlische minister van Defensie Yoav Gallant.

Gerechtigheid centraal

Corrupt, verdorven en antisemitisch: woordvoerder Fadi El Abdallah van het Internationaal Strafhof herkent zich in ieder geval niet in die omschrijving. "Wij baseren onze acties uitsluitend op bewijs en juridisch kader, niet op politieke sentimenten."

"Ik denk dat iedereen het recht heeft om zijn mening te uiten", reageert hij op de uitspraken van Netanyahu. "Maar bij het ICC staat gerechtigheid centraal. Er is een rechtsgang, en die moet worden gevolgd."

'Werken aan wereld zonder oorlog'

El Abdallah studeerde rechten in Libië, Libanon en Frankrijk, waar hij ook les gaf in Parijs. Sinds 2008 werkt hij voor het Strafhof in Den Haag, als een van de hoeders van de internationale rechtsorde. "We werken hier aan een wereld zonder oorlog, machtsstrijd en geweld. Voor onszelf, maar ook voor onze kinderen."

Internationale regels kunnen volgens hem niet zomaar worden genegeerd. "Ook tijdens oorlogen gelden regels", benadrukt hij. "En als die worden overtreden, moet iemand zich daarvoor verantwoorden. Of je nu in een dictatuur leeft of in een democratie."

Vrede door rechtsorde

"Wij werken voor de slachtoffers en de erkenning van hun leed en hun status als slachtoffer", vertelt El Abdallah over de missie waarmee het Strafhof eind vorige eeuw werd opgericht.

"Als een misdaad onbestraft blijft, kunnen de slachtoffers niet verder en kan de cyclus van geweld en wraak niet worden doorbroken", legt de woordvoerder uit. "En dan is vrede niet mogelijk. Vrede is niet mogelijk zonder een rechtsorde."

'Niet alleen Israël, ook Hamas'

De beschuldiging dat het Strafhof zich eenzijdig tegen Israël zou keren is ook volgens hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam Göran Sluiter onterecht. "Het ICC heeft gelijktijdig met de arrestatiebevelen tegen Netanyahu en Gallant ook een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Hamas-leider Mohammed Deif."

Begin dit jaar bevestigde Hamas dat Deif afgelopen zomer is gedood bij een Israëlische aanval. Eerder waren er ook arrestatiebevelen tegen Hamas-leiders Yahya Sinwar en Ismail Haniyeh. "Maar die werden ingetrokken nadat duidelijk werd dat zij waren omgekomen", zegt Sluiter. "Dus het is onzin dat alleen Israël wordt aangepakt. Beide partijen in het conflict worden juridisch onderzocht."

Niet alleen dictators

Het plegen van internationale misdrijven is niet alleen voorbehouden aan dictators, maakt Sluiter duidelijk. "Ook democratische regimes kunnen zich schuldig maken aan oorlogsmisdrijven of misdaden tegen de menselijkheid."

"De gewone soldaat die oorlogsmisdrijven pleegt moet op nationaal niveau worden berecht", legt de hoogleraar uit. "Maar voor de allerhoogste politieke en militaire leiders is het ICC de plek voor berechting."

Meer aanklachten?

Netanyahu wordt door het Strafhof ervan beschuldigd uithongering te gebruiken als oorlogsmethode. Ook verdenkt het ICC hem van het opzettelijk aanvallen van een burgerbevolking, in dit geval de Palestijnen in Gaza.

Maar Sluiter verwacht dat er meer bij komt: "De recente beschieting van hulpverleners en de blokkade van hulpgoederen kunnen daaraan worden toegevoegd. En misschien zelfs de aanklacht van genocide, waar Human Rights Watch en Amnesty International al over hebben gerapporteerd."

Joegoslavië-tribunaal

Volgens de hoogleraar laat de felle reactie van Israël zien dat het ICC wel degelijk effect heeft. "Deze frictie hoort erbij. Ook op de voorloper van het ICC, het Joegoslavië-tribunaal, was veel commentaar. Maar uiteindelijk verschenen de drie belangrijkste Servische leiders Slobodan Milosevic, Ratko Mladic en Radovan Karadzic toch in Den Haag voor de rechter."

Mladic en Karadzic werden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen, onder andere voor de moord op meer dan 8.000 Bosnische moslimmannen en -jongens in Srebrenica. Milosevic werd nooit veroordeeld, omdat hij 2006 in zijn cel overleed voordat het proces was afgerond.

Zorgen om Polen en Duitsland

Vlak voor het bezoek van Netanyahu maakte Hongarije bekend uit het Strafhof te stappen. Toch denkt Sluiter niet dat dit een heel groot probleem voor het ICC zal betekenen. "Hongarije is ook op veel andere dossiers onredelijk en schendt zelf mensenrechten."

Maar er zijn andere ontwikkelingen waar hij zich wél zorgen om maakt. Zo heeft premier Donald Tusk gezegd dat Polen het arrestatiebevel tegen Netanyahu niet zal uitvoeren. En aankomend bondskanselier van Duitsland Friedrich Merz heeft de Israëlische premier uitgenodigd voor een bezoek.

'Steun van Nederland nodig'

"Het is wel zorgelijk dat Duitsland en Polen nu terughoudend zijn bij het uitvoeren van het arrestatiebevel tegen Netanyahu", zegt de hoogleraar. "Daarom moeten andere landen zich hard blijven maken voor het ICC, met Nederland voorop."

Want als Nederland als het gastland ook begint te twijfelen, dan brokkelt het gezag wel snel af", zegt Sluiter. "Nederland moet een krachtig signaal geven dat we pal achter het Hof blijven staan", vindt hij dan ook. "En dat we regels handhaven, ook als het moeilijk wordt."