Georganiseerde nieuwjaarsshows, vuurwerkvrije zones en extra maatregelen. Steeds meer gemeenten kiezen voor een vuurwerkverbod blijkt uit rondgang van EenVandaag onder de G41-gemeenten. Maar vuurwerk helemaal verbieden, blijkt nog lastig.

De G41 gemeenten zijn, op Den Haag, Utrecht, Rotterdam en Amsterdam na, de grootste gemeenten in Nederland. Momenteel geldt er voor negen gemeenten uit de G41 een vuurwerkverbod. Vorig jaar stond de teller nog op vier gemeenten.

Dichtgeplakte afvalbakken

De gemeente Zoetermeer is een van de gemeenten die dit jaar nog geen vuurwerkverbod heeft, maar de gemeente hoopt met het bewonersinitiatief 'Vrijwillige Vuurwerkvrije Zones' meer rust te creëren bij bewoners die veel overlast ervaren door vuurwerk. De meeste schade in Zoetermeer is tijdens de jaarwisseling aan asfaltverharding en afvalbakken in woonwijken.

Vooralsnog valt volgens burgemeester Michel Bezuijen van Zoetermeer een volledig vuurwerkverbod in de gemeente niet te handhaven, maar met dit initiatief nemen buurtbewoners zelf het voortouw om hun wijk vuurwerkvrij te maken en hiermee de overlast en schade te beperken. "Ik probeer mensen te stimuleren om vooral zelf te handhaven. Wij vinden het heel belangrijk dat er maatregelen genomen worden tegen het vuurwerk, en dat doen wij ook."

Eerste keer afsteekverbod

Tilburg heeft dit jaar, na een aantal jaren gewerkt te hebben met vuurwerkvrije zones, voor het eerst een afsteekverbod ingesteld in de hele gemeente. Dit houdt in dat consumenten in Tilburg geen vuurwerk mogen afsteken tijdens de jaarwisseling, maar wel mogen verkopen.

"'Trek een streep', heeft de gemeenteraad gezegd. We willen echt zo snel mogelijk naar een vuurwerkvrije gemeente en dat betekent dat we dit jaar het afsteekverbod in Tilburg hebben", licht burgemeester Theo Weterings van Tilburg toe.

Aftellen tot het nieuwe jaar

Gezamenlijk het nieuwe jaar inluiden kan nog wel bij jaarwisselingsshows. Weterings vervolgt: "Het vuurwerk is niet weg, want we hebben twee centrale shows in het centrum en in de nieuwbouwwijk. We kunnen niet overal de handhaving inzetten en zorgen dat het afsteken van vuurwerk niet gebeurt. Maar het is wel het signaal, ook vanuit de gemeenteraad, dat we een vuurwerkvrij Tilburg willen en het liefst zo snel mogelijk."

Naast de gemeente Tilburg hebben ook de gemeente Eindhoven en Amersfoort dit jaar besloten om een vuurwerkverbod in te lassen en de verwachting is dat er steeds meer gemeenten gaan volgen de komende jaren. De gemeente Ede, Zwolle en Zutphen melden zeer waarschijnlijk vanaf 2024/2025 een vuurwerkverbod in te stellen.

Omringende landen

De meeste grensgemeenten kiezen er niet voor om zelf een vuurwerkverbod in te lassen, maar te wachten tot een landelijk verbod.

Dit komt omdat een lokaal verbod vooralsnog lastig te handhaven is. "Zolang vuurwerk in de ons omringende landen, zoals Duitsland, vrij verkrijgbaar is, is een lokaal verbod geen optie. Dat is gewoonweg lastig te handhaven", stelt de gemeente Enschede.

Alternatieve opties

Voor veel gemeenten is een vuurwerkverbod niet te handhaven dus wordt er gekeken naar alternatieve opties om de jaarwisseling rustiger te laten verlopen. Uit rondgang van EenVandaag blijkt dat twintig gemeenten gekozen hebben voor vuurwerkvrije zones.

Een vuurwerkvrije zone is een gebied waar geen vuurwerk mag worden afgestoken, ook niet tijdens de officiële afsteektijden. De verwachting is dat het aantal vuurwerkvrije zones in Nederland de komende jaren alleen nog maar zal stijgen. De meeste vuurwerkvrije zones zijn rond ziekenhuizen, kinder- en stadsboerderijen, dierenopvangcentra en natuurgebieden. Dit is om kwetsbare mensen, dieren en natuur te beschermen en overlast te voorkomen.

Meerderheid voor verbod

Al jaren is een meerderheid van de ondervraagden van het panelonderzoek voor een algeheel landelijk vuurwerkverbod. Sinds 'coronajaar' 2020, toen zo'n verbod eenmalig van kracht was, willen ruim zes op de tien mensen dat vuurwerk kopen en afsteken helemaal verboden wordt voor particulieren, blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder leden van het Opiniepanel.

De achterbannen van de vier partijen die aan zet lijken om een kabinet te gaan vormen, zijn daar verdeeld over. Tweederde (66 procent) van de NSC-kiezers is voor een vuurwerkverbod, bij de VVD (54 procent voor) en PVV (45 procent voor) spant het erom. Van de BBB-kiezers wil iets meer dan een derde (37 procent) dat vuurwerk afsteken verboden wordt.

Vuurwerkvrije zones

Nu mogen gemeenten zelf bepalen of ze een algeheel vuurwerkverbod, dus ook op siervuurwerk, instellen. Dit jaar geldt dat verbod over heel Nederland in zestien gemeenten. Iets meer dan de helft van de deelnemers (55 procent) ziet een verbod in hun eigen gemeente zitten, maar er zijn wel zorgen over hoe zinvol dat is als in de naastgelegen gemeenten geen verbod op verkoop en afsteken geldt.

Gemeenten kunnen ook officiële 'vuurwerkvrije zones' instellen in de gemeente, bijvoorbeeld bij ziekenhuizen, scholen en dierenasiels. 71 procent is daar voorstander van: "Vuurwerk afsteken bij een dierenasiel is nergens voor nodig en gewoon zielig, dat kan prima ergens anders."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."