De Onderzoeksraad voor Veiligheid publiceerde vandaag een eerste rapport over de aanpak van de coronacrisis. Er is lof, maar de kritiek is niet van de lucht. "Hopelijk kunnen we uit alle gemaakte fouten lering trekken voor de toekomst."

De raad keek naar de aanpak van de coronacrisis, en dan vooral naar de eerste periode, toen het coronavirus Nederland razendsnel overviel.

Wat kunnen we leren?

Er is lof voor de inzet van alle betrokkenen, maar forse kritiek op bijvoorbeeld de manier waarop het kabinet advies van experts inwon. Ook worden de communicatie vanuit de overheid en het falende beleid met betrekking tot de ouderenzorg bekritiseerd.

"Wat kunnen we leren uit deze crisis? Dat was onze hoofdvraag", vertelt een woordvoerder van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). "We keken naar de crisisstructuur aan het begin van de coronacrisis. Waren we voorbereid, hoe hebben we gehandeld? Dat waren belangrijke vragen."

'Gewoon niet voorbereid op de crisis'

"De conclusie is dat iedereen zeker hard heeft gewerkt, maar we waren gewoon niet voorbereid op de crisis. Er werd veel te veel geïmproviseerd. De raad stelt dat het kabinet zich te eenzijdig heeft laten adviseren. "Er werden vooral adviezen van het RIVM en het OMT opgevolgd", aldus de woordvoerder. "Achteraf bleek dat te beperkt te zijn."

Ook de crisiscommunicatie was volgen het OVV-rapport te eenzijdig. "De overheid was erg stellig. Mensen die vragen hadden of het niet eens waren met het beleid werden niet gehoord.Er hadden meer sociaal- en gedragswetenschappers moeten worden betrokken om dit goed te doen. Nu was de communicatie alleen maar gestoeld op zenden."

Kwetsbaren niet voldoende beschermd

Maar de grootste hiaten vielen bij de ouderenzorg, het derde punt waar de OVV onderzoek naar deed. "We vroegen ons af hoe de meest kwetsbaren beschermd werden. Mensen die geen invloed hebben op de structuren waarin ze leven, bijvoorbeeld doordat ze in een verpleeghuis wonen", licht de woordvoerder toe.

"En daar heeft zich echt een ramp voltrokken. Meer dan de helft van alle doden in de eerste maanden vielen in de verpleeghuizen."

'Ouderenzorg viel buiten de boot'

"Er is te smal geadviseerd, met teveel aandacht voor de ziekenhuizen en patiënten op de ic's. Niemand van de verpleeghuiszorg zat in het begin mee aan tafel. De ouderenzorg viel buiten de boot met betrekking tot beschermingsmiddelen en testen, dat is echt niet goed gegaan."

"Toen moesten alle verpleeghuizen als noodgreep op slot. Het was een enorme klap, ook psychisch. Dit moet echt anders."

Rampzalige gevolgen voor ouderen in verpleeghuizen

Hoogleraar ouderengeneeskunde Cees Hertogh werd pas gevraagd om lid van het OMT te worden toen het virus in de verpleeghuizen al volop om zich heen sloeg. Hij zag vooral in de beginfase met ontzetting hoe weinig er werd omgekeken naar de ouderenzorg en hoe rampzalig de gevolgen daarvan waren voor leven en geestelijke gezondheid van ouderen.

"Het was een 'stille ramp', omdat we heel slecht in beeld konden brengen hoe het virus toesloeg in verpleeghuizen. Aanvankelijk was het moeilijk om gehoord te worden. Er was een tekort aan aandacht voor de verpleeghuizen."

Tijd om vooruit te kijken

Toch vindt Hertogh het tijd om vooruit te kijken. "Ik wil er niet meer mee bezig zijn deze of gene de schuld te geven. Zo'n rapport is belangrijk, maar vooral omdat je de conclusies kan gebruiken om het beleid te verbeteren, niet per se om terug te kijken."

"Dit rapport kijkt alleen naar de eerste golf, maar daar hebben we wel van geleerd in de golfen die erop volgden. Een deel van de aanbevelingen is toen in de praktijk doorgevoerd. Er is veel bereikt."

Lange termijnvisie

Verder deelt Hertogh de aanbevelingen van de raad, zegt hij. "We moeten het virus in beeld houden, blijven investeren in data, de samenwerkingen tussen alle zorgsectoren behouden en stevig inzetten op preventie."

Een ander belangrijk punt vindt Hertogh de maatschappelijke discussie die is ontstaan. "Op het einde van de eerste golf is de discussie begonnen of we de maatschappij op slot moeten doen voor alleen de kwetsbaren, voor 'dor hout'. Dat schuurt langs de solidariteit van de samenleving. Daar moeten we in de toekomst op letten, zodat het niet nog een keer gebeurt."

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."