Forse kritiekpunten in rapport aanpak coronacrisis, maar ook leermomenten: 'We moeten stevig gaan inzetten op preventie'

De Onderzoeksraad voor Veiligheid publiceerde vandaag een eerste rapport over de aanpak van de coronacrisis. Er is lof, maar de kritiek is niet van de lucht. "Hopelijk kunnen we uit alle gemaakte fouten lering trekken voor de toekomst."

De raad keek naar de aanpak van de coronacrisis, en dan vooral naar de eerste periode, toen het coronavirus Nederland razendsnel overviel.

Wat kunnen we leren?

Er is lof voor de inzet van alle betrokkenen, maar forse kritiek op bijvoorbeeld de manier waarop het kabinet advies van experts inwon. Ook worden de communicatie vanuit de overheid en het falende beleid met betrekking tot de ouderenzorg bekritiseerd.

"Wat kunnen we leren uit deze crisis? Dat was onze hoofdvraag", vertelt een woordvoerder van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). "We keken naar de crisisstructuur aan het begin van de coronacrisis. Waren we voorbereid, hoe hebben we gehandeld? Dat waren belangrijke vragen."

'Gewoon niet voorbereid op de crisis'

"De conclusie is dat iedereen zeker hard heeft gewerkt, maar we waren gewoon niet voorbereid op de crisis. Er werd veel te veel geïmproviseerd. De raad stelt dat het kabinet zich te eenzijdig heeft laten adviseren. "Er werden vooral adviezen van het RIVM en het OMT opgevolgd", aldus de woordvoerder. "Achteraf bleek dat te beperkt te zijn."

Ook de crisiscommunicatie was volgen het OVV-rapport te eenzijdig. "De overheid was erg stellig. Mensen die vragen hadden of het niet eens waren met het beleid werden niet gehoord.Er hadden meer sociaal- en gedragswetenschappers moeten worden betrokken om dit goed te doen. Nu was de communicatie alleen maar gestoeld op zenden."

Kwetsbaren niet voldoende beschermd

Maar de grootste hiaten vielen bij de ouderenzorg, het derde punt waar de OVV onderzoek naar deed. "We vroegen ons af hoe de meest kwetsbaren beschermd werden. Mensen die geen invloed hebben op de structuren waarin ze leven, bijvoorbeeld doordat ze in een verpleeghuis wonen", licht de woordvoerder toe.

"En daar heeft zich echt een ramp voltrokken. Meer dan de helft van alle doden in de eerste maanden vielen in de verpleeghuizen."

'Ouderenzorg viel buiten de boot'

"Er is te smal geadviseerd, met teveel aandacht voor de ziekenhuizen en patiënten op de ic's. Niemand van de verpleeghuiszorg zat in het begin mee aan tafel. De ouderenzorg viel buiten de boot met betrekking tot beschermingsmiddelen en testen, dat is echt niet goed gegaan."

"Toen moesten alle verpleeghuizen als noodgreep op slot. Het was een enorme klap, ook psychisch. Dit moet echt anders."

Rampzalige gevolgen voor ouderen in verpleeghuizen

Hoogleraar ouderengeneeskunde Cees Hertogh werd pas gevraagd om lid van het OMT te worden toen het virus in de verpleeghuizen al volop om zich heen sloeg. Hij zag vooral in de beginfase met ontzetting hoe weinig er werd omgekeken naar de ouderenzorg en hoe rampzalig de gevolgen daarvan waren voor leven en geestelijke gezondheid van ouderen.

"Het was een 'stille ramp', omdat we heel slecht in beeld konden brengen hoe het virus toesloeg in verpleeghuizen. Aanvankelijk was het moeilijk om gehoord te worden. Er was een tekort aan aandacht voor de verpleeghuizen."

Tijd om vooruit te kijken

Toch vindt Hertogh het tijd om vooruit te kijken. "Ik wil er niet meer mee bezig zijn deze of gene de schuld te geven. Zo'n rapport is belangrijk, maar vooral omdat je de conclusies kan gebruiken om het beleid te verbeteren, niet per se om terug te kijken."

"Dit rapport kijkt alleen naar de eerste golf, maar daar hebben we wel van geleerd in de golfen die erop volgden. Een deel van de aanbevelingen is toen in de praktijk doorgevoerd. Er is veel bereikt."

Lange termijnvisie

Verder deelt Hertogh de aanbevelingen van de raad, zegt hij. "We moeten het virus in beeld houden, blijven investeren in data, de samenwerkingen tussen alle zorgsectoren behouden en stevig inzetten op preventie."

Een ander belangrijk punt vindt Hertogh de maatschappelijke discussie die is ontstaan. "Op het einde van de eerste golf is de discussie begonnen of we de maatschappij op slot moeten doen voor alleen de kwetsbaren, voor 'dor hout'. Dat schuurt langs de solidariteit van de samenleving. Daar moeten we in de toekomst op letten, zodat het niet nog een keer gebeurt."