Kinderarbeid, uitbuiting en milieuvervuiling: wereldwijd is er nog veel mis in productieketens van bedrijven. Volgende maand stemt het Europees Parlement over een nieuwe wet. Maar deze 'anti-wegkijkwet' zijn veel bedrijven liever kwijt dan rijk.

"De T-shirts die je in de winkel koopt, die zijn niet zomaar zo goedkoop. En als jij een telefoon koopt, dan kan het dat een kind ergens in Afrika daar grondstoffen voor heeft gedolven", zegt Europarlementariër Lara Wolters (PvdA).

Rana Plaza

Op 24 april stemt het Europees Parlement voor een wet die dat soort dingen moet aanpakken. Het is dan precies 11 jaar na een van de grootste rampen in de kledingindustrie: op 24 april 2013 stortte in Bangladesh Rana Plaza in, een gebouw waar textielarbeiders kleding produceerden voor grote merken. Ruim 1.100 mensen, veelal jonge vrouwen, kwamen om het leven.

Om te voorkomen dat dit soort rampen zich vaker voordoen, kwam Wolters 4 jaar geleden met een wetsvoorstel. "Want de ramp in Bangladesh staat niet op zichzelf. Overal in de keten worden mensen uitgebuit en wordt de aarde uitgeput. Als consument worden we voortdurend opgeroepen om die spullen niet te kopen. Maar ondertussen komen ze nog steeds op de markt. Dat moet ophouden, vind ik. De grote bedrijven die problemen in hun ketens hebben, moeten daar wat aan doen."

'Anti-wegkijkwet'

Wolters is trots op haar 'anti-wegkijkwet', zoals ze de wet zelf noemt. "Het is echt een mijlpaal. Wij zijn het eerste continent dat nu zegt: onze bedrijven hebben zich aan de zorgplicht te houden."

De wet wordt volgende maand hoogstwaarschijnlijk aangenomen, maar dat is dan wel een afgezwakte versie van de wet die Wolters 4 jaar geleden voorstelde. "Veel 'harde' kanten moest ik in onderhandelingen loslaten. De tegenlobby was groot. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt."

Wetsvoorstel dwarsbomen

"Er is veel gedaan om mijn wetsvoorstel te dwarsbomen", vertelt Wolters. "Dit is niet hoe wij in Europa met elkaar omgaan. Je onderhandelt met elkaar, je kijkt elkaar in de ogen, je schudt elkaar de hand."

"En dan op het allerlaatste moment, op een moment dat het alleen een formaliteit had moeten zijn, dan begint iemand te chanteren."

'Schaamteloze chantage'

Wolters heeft het over de afgelopen maanden, toen het wetsvoorstel al rond leek en alleen nog door de regeringsleiders van de 27 EU-lidstaten moest worden ondertekend.

"Toen zijn er in Frankrijk grote bedrijven geweest die tegen president Macron hebben gezegd: wij gaan daar niet mee akkoord. Het is ontzettend cynisch om te zien hoe schaamteloos er dan wordt ingegrepen. Dat er telefoontjes van Macron naar Brussel gaan en dat er wordt gezegd: wacht even, wij hebben de hele tijd gezegd dat wij meededen, dat we ons handtekening zouden zetten, maar dat gaan we nu toch niet doen."

Uitzondering voor banken

Het voorstel werd, tot Wolters' frustratie, meerdere keren aangepast. De wet geldt nu alleen voor bedrijven met meer dan 1.000 werknemers en een omzet boven de 450 miljoen euro. Financiële instellingen zijn uitgezonderd van de wet, terwijl die juist grote invloed hebben. "Als jij een grote bank bent en je geeft een lening uit voor een bedrijf dat palmolie wil produceren, dan kan het dat daar bos voor wordt gekapt om een palmolieplantage neer te zetten. Dat kun je als bank weten, als je van tevoren doorvraagt."

Die verplichting is er op dit moment nog niet, maar toch zijn er banken die het wel al doen, vertelt Wolters. "Bijvoorbeeld de Nederlandse banken, die hebben daar juist voor gelobbyd. Die zeiden: het zou ons helpen als de financiële sector ook zo'n zorgplicht heeft, want dat geeft ons duidelijkheid."

Verschillende wetten per land

Werkgeversorganisatie VNO-NCW is blij met de aanpassingen in de wet. Ze vindt het bijvoorbeeld goed dat kleine bedrijven nu niet meer direct verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor misstanden in hun productieketen. "Als je een groot bedrijf hebt, dan kan je natuurlijk veel meer invloed hebben op andere bedrijven die voor jouw product iets maken. Voor een klein bedrijf is dat moeilijker", vertelt strategisch beleidsadviseur Laura Stam.

Wel is VNO-NCW bezorgd dat alle landen nu heel verschillende maatregelen gaan invoeren. "Als het Europees Parlement het voorstel volgende maand aanneemt, moeten alle landen van de Europese Unie zelf de richtlijnen omzetten in een wet", legt Stam uit. "Individuele landen mogen dan een wet maken die strenger is dan dit voorstel uit de EU. En wij willen niet dat je uiteindelijk als bedrijf nog steeds in 27 verschillende landen 27 verschillende wetten hebt."

Wet verder uitbreiden

Een van de Nederlandse bedrijven waarvoor de wetgeving gaat gelden is HEMA. Als groot bedrijf kun je eisen stellen aan bedrijven in de productieketen, vertelt inkoopdirecteur Wilma Veldman. "Bijvoorbeeld bij deze handdoeken," laat ze zien. "Bij een veiligheidscontrole zagen we dat het bedrijf erachter te weinig deed aan de veiligheid van medewerkers. Wij dwingen dan af dat het bedrijf dit verbetert, voordat we met ze gaan samenwerken."

Bedrijven als HEMA, die al bezig zijn met hun productieketen in kaart brengen, hebben er belang bij dat de wetgeving nog wordt uitgebreid. "Uiteindelijk denk ik dat het belangrijk is dat iedereen er onder valt, daar wordt iedereen beter van."

Het was lang een discussiepunt in Den Haag, maar nu komt het er hoogstwaarschijnlijk toch: een vuurwerkverbod. Voor vuurwerkhandelaren is het een grote klap, zo ook voor Hans Schram uit Castricum. "Ik dacht dat ik veilig zat voor de komende jaren."