Estland als voorbeeld om Nederlands onderwijs uit slop te trekken: 'Zelfstandigheid van leraar is hier cruciaal'

Het Nederlandse onderwijs verkeert in zwaar weer. Volgens de Onderwijsinspectie scoren steeds meer scholen een onvoldoende. Scholen in Estland doen het juist veel beter. Kunnen wij van hen leren? "De leerling staat hier centraal."

Uit een steekproef van het alarmerende rapport 'De Staat van het Onderwijs' van de Onderwijsinspectie blijkt dat 20 procent van de 225 willekeurig bezochte scholen in het (speciaal) primair- en voortgezet onderwijs een onvoldoende scoort. Nederlandse leerlingen lopen hier zo erg achter in basisvaardigheden, zoals taal en rekenen, dat hun functioneren in de maatschappij wordt bedreigd.

Slimste pubers in Estland

Dat het niet goed gesteld is met onder meer de leesvaardigheid van jongeren in Nederland was natuurlijk al bekend. Een paar maanden geleden bleek nog uit het internationale trendonderzoek PISA dat Nederlandse scholieren slecht scoren op het gebied van lezen.

Volgens datzelfde rapport hebben de Esten hebben de slimste pubers van Europa. Daarom reisden 20 Nederlandse schoolleiders onder leiding van de Algemene Vereniging van Schoolleiders vorige week naar Estland af, op zoek naar het geheim van het succesvolle Estse onderwijssysteem.

Plezier in lezen

Wilco Kannekens is schoolleider op basisschool 't Startblok in Honselersdijk en ging ook mee. Wat hem vooral opvalt op de Estse school is hoeveel plezier leerlingen hebben in het lezen.

"Als ik hier vraag: 'vind je lezen leuk?', dan krijg je niet standaard het antwoord: 'nee'. Terwijl in Nederland dat antwoord wel heel vaak gegeven wordt. Volgens mij is Nederland nog het enige land wat begrijpend lezen geeft. Dus wat ik hier zie is toch wel rust en plezier."

'We achtervolgen kinderen'

Marlijn van Dijk is schoolleider op basisschool Benoordenhout in Den Haag. Ook zij is op inspiratiereis in Estland. Zij vindt dat Nederlandse leraren onder grote druk staan. "Er is druk van bovenaf, vanuit een inspectie of wat dan ook. Er wordt wel tegen je gezegd dat je vrijheid mag nemen. Maar aan het einde van het jaar moet je precies dezelfde gegevens laten zien als alle andere scholen en wordt je er toch voor ons gevoel een beetje op afgerekend. Dus neig je dan toch naar de veilige kant. Dan ga ik toch maar weer hetzelfde doen."

Dat beaamt Wilco Kannekens: "In het Nederlandse onderwijs merk ik vaak dat we kinderen niet alleen aan het volgen zijn, maar aan het achtervolgen zijn. We staan onder druk van een programma wat we af moeten ronden van nationale testen."

Zelfstandigheid cruciaal

Het Estse onderwijssysteem verschilt van het Nederlandse. Eerst volgen kinderen kleuteronderwijs op zogenoemde 'Kindergarten'. Vanaf hun zevende worden ze leerplichtig en gaan ze tot aan hun zestiende naar school. Leerlingen van alle niveaus volgen hetzelfde onderwijs. Pas daarna gaan ze naar het driejarige gymnasium als voorbereiding op de universiteit, of kiezen ze voor een beroepsopleiding.

Er is geen onderwijsinspectie die de scholen controleert en leraren mogen zelf bepalen op welke manier zij lesgeven, zegt de Estse onderwijsminister Kristina Kallas: "Wat wij in Estland geloven is dat de zelfstandigheid van de leraar en van de school cruciaal is. Dat het onderwijssysteem van onderaf is opgebouwd of van bovenaf wordt opgedragen, dat heeft een aanzienlijke impact."

Concentreren op de leerling

Die autonomie is in Estland een sleutelpunt, zegt de onderwijsminister: "Als de leraar zonder autonomie vastzit aan beslissingen die iemand anders buiten het systeem waar zij werkt neemt. Dan is het onderwijssysteem niet veerkrachtig, omdat de leraar niet in staat is om zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden."

Valentina Anger geeft al twintig jaar les, nu op de Keskkool in het Estse dorpje Kivioli. Niet de onderwijsmethode, maar de leerling staat centraal op school: "In ons nieuwe nationale onderwijsplan staat: 'Zie het kind, denk na over hoe je hem les gaat geven'. Leraren moeten zich niet concentreren op de stof die ze het hele jaar door moeten onderwijzen, maar op de leerling."

Onderzoek naar moordzaken

Dat doet ze zelf door haar lesmethoden aan te passen aan de actualiteit of interesses van haar leerlingen. Zo doen ze nu bijvoorbeeld onderzoek naar moordzaken. "Lesgeven uit boeken? Nee, nee, nee, ik verveelde me. De kinderen konden mijn verveling voelen. Dus ik dacht aan actieve leermethodes en ik gebruikte ze."

Ze hoopt dat leraren in Nederland dezelfde vrijheid krijgen als zij: "Doe het. Ik hoop dat je de kans krijgt om dat te doen en dat je de oogst zult zien. Het werkt, echt waar!"

Lef nodig

Volgens Wilco Kannekens is de vrijheid die Estse leraren hebben, ook hier toepasbaar, maar dan is er wel lef nodig. "Ik denk dat die ruimte er is als je kunt uitleggen waarom je het anders doet dan andere scholen. Tegelijkertijd, als dan niet de prestaties worden geleverd die wel verwacht worden, dan sta je toch wel onder druk. Maar ik heb er vertrouwen in. Ik heb er vertrouwen in dat als je vanuit het waarom werkt, dat het kan."

Marlijn is van plan haar leerkrachten de vrijheid te geven. "Ik ga ze stimuleren om die methodes los te laten om naar buiten gaan met die kinderen. En ik denk dat dat wel maakt dat de kinderen zelfstandiger worden, maar ook de leerkrachten."