Het Nederlandse onderwijs verkeert in zwaar weer. Volgens de Onderwijsinspectie scoren steeds meer scholen een onvoldoende. Scholen in Estland doen het juist veel beter. Kunnen wij van hen leren? "De leerling staat hier centraal."

Uit een steekproef van het alarmerende rapport 'De Staat van het Onderwijs' van de Onderwijsinspectie blijkt dat 20 procent van de 225 willekeurig bezochte scholen in het (speciaal) primair- en voortgezet onderwijs een onvoldoende scoort. Nederlandse leerlingen lopen hier zo erg achter in basisvaardigheden, zoals taal en rekenen, dat hun functioneren in de maatschappij wordt bedreigd.

Slimste pubers in Estland

Dat het niet goed gesteld is met onder meer de leesvaardigheid van jongeren in Nederland was natuurlijk al bekend. Een paar maanden geleden bleek nog uit het internationale trendonderzoek PISA dat Nederlandse scholieren slecht scoren op het gebied van lezen.

Volgens datzelfde rapport hebben de Esten hebben de slimste pubers van Europa. Daarom reisden 20 Nederlandse schoolleiders onder leiding van de Algemene Vereniging van Schoolleiders vorige week naar Estland af, op zoek naar het geheim van het succesvolle Estse onderwijssysteem.

Plezier in lezen

Wilco Kannekens is schoolleider op basisschool 't Startblok in Honselersdijk en ging ook mee. Wat hem vooral opvalt op de Estse school is hoeveel plezier leerlingen hebben in het lezen.

"Als ik hier vraag: 'vind je lezen leuk?', dan krijg je niet standaard het antwoord: 'nee'. Terwijl in Nederland dat antwoord wel heel vaak gegeven wordt. Volgens mij is Nederland nog het enige land wat begrijpend lezen geeft. Dus wat ik hier zie is toch wel rust en plezier."

'We achtervolgen kinderen'

Marlijn van Dijk is schoolleider op basisschool Benoordenhout in Den Haag. Ook zij is op inspiratiereis in Estland. Zij vindt dat Nederlandse leraren onder grote druk staan. "Er is druk van bovenaf, vanuit een inspectie of wat dan ook. Er wordt wel tegen je gezegd dat je vrijheid mag nemen. Maar aan het einde van het jaar moet je precies dezelfde gegevens laten zien als alle andere scholen en wordt je er toch voor ons gevoel een beetje op afgerekend. Dus neig je dan toch naar de veilige kant. Dan ga ik toch maar weer hetzelfde doen."

Dat beaamt Wilco Kannekens: "In het Nederlandse onderwijs merk ik vaak dat we kinderen niet alleen aan het volgen zijn, maar aan het achtervolgen zijn. We staan onder druk van een programma wat we af moeten ronden van nationale testen."

Zelfstandigheid cruciaal

Het Estse onderwijssysteem verschilt van het Nederlandse. Eerst volgen kinderen kleuteronderwijs op zogenoemde 'Kindergarten'. Vanaf hun zevende worden ze leerplichtig en gaan ze tot aan hun zestiende naar school. Leerlingen van alle niveaus volgen hetzelfde onderwijs. Pas daarna gaan ze naar het driejarige gymnasium als voorbereiding op de universiteit, of kiezen ze voor een beroepsopleiding.

Er is geen onderwijsinspectie die de scholen controleert en leraren mogen zelf bepalen op welke manier zij lesgeven, zegt de Estse onderwijsminister Kristina Kallas: "Wat wij in Estland geloven is dat de zelfstandigheid van de leraar en van de school cruciaal is. Dat het onderwijssysteem van onderaf is opgebouwd of van bovenaf wordt opgedragen, dat heeft een aanzienlijke impact."

Concentreren op de leerling

Die autonomie is in Estland een sleutelpunt, zegt de onderwijsminister: "Als de leraar zonder autonomie vastzit aan beslissingen die iemand anders buiten het systeem waar zij werkt neemt. Dan is het onderwijssysteem niet veerkrachtig, omdat de leraar niet in staat is om zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden."

Valentina Anger geeft al twintig jaar les, nu op de Keskkool in het Estse dorpje Kivioli. Niet de onderwijsmethode, maar de leerling staat centraal op school: "In ons nieuwe nationale onderwijsplan staat: 'Zie het kind, denk na over hoe je hem les gaat geven'. Leraren moeten zich niet concentreren op de stof die ze het hele jaar door moeten onderwijzen, maar op de leerling."

Onderzoek naar moordzaken

Dat doet ze zelf door haar lesmethoden aan te passen aan de actualiteit of interesses van haar leerlingen. Zo doen ze nu bijvoorbeeld onderzoek naar moordzaken. "Lesgeven uit boeken? Nee, nee, nee, ik verveelde me. De kinderen konden mijn verveling voelen. Dus ik dacht aan actieve leermethodes en ik gebruikte ze."

Ze hoopt dat leraren in Nederland dezelfde vrijheid krijgen als zij: "Doe het. Ik hoop dat je de kans krijgt om dat te doen en dat je de oogst zult zien. Het werkt, echt waar!"

Lef nodig

Volgens Wilco Kannekens is de vrijheid die Estse leraren hebben, ook hier toepasbaar, maar dan is er wel lef nodig. "Ik denk dat die ruimte er is als je kunt uitleggen waarom je het anders doet dan andere scholen. Tegelijkertijd, als dan niet de prestaties worden geleverd die wel verwacht worden, dan sta je toch wel onder druk. Maar ik heb er vertrouwen in. Ik heb er vertrouwen in dat als je vanuit het waarom werkt, dat het kan."

Marlijn is van plan haar leerkrachten de vrijheid te geven. "Ik ga ze stimuleren om die methodes los te laten om naar buiten gaan met die kinderen. En ik denk dat dat wel maakt dat de kinderen zelfstandiger worden, maar ook de leerkrachten."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."