De strafrechtketen piept en kraakt, zegt rechtsgeleerde Henny Sackers. Er moet daarom worden gekozen welke zaken wel of niet voor de rechter mogen komen. Coronaboetes horen daar volgens hem niet tussen. "Streep ze weg zodat er ruimte is voor zware zaken."

Het Openbaar Ministerie en de Rechtspraak hebben al jaren een gebrek aan capaciteit. De werkdruk is enorm en lijkt alsmaar groter te worden. Voor het eerst in de geschiedenis dreigen rechters en officieren met stakingen. "Ongelooflijk uniek", zegt politierechter en emeritus hoogleraar sanctierecht Henny Sackers.

'Al decennia overbelast'

De keten is al jaren zwaar belast, dat was al zo voor de coronatijd. "Het is al bijna anderhalf, twee decennia overbelast", zegt Sackers. Bij het OM en de rechterlijke macht wordt hard gewerkt om de stapel zaken te laten krimpen. Maar er komen wekelijks nieuwe bij. Tegelijkertijd roept de samenleving om ernstige zaken zo snel mogelijk af te handelen.

"Dat is vaak een probleem van capaciteit en daardoor moeten andere zaken wachten", legt Sackers uit. "Denk ook aan de grote megazaken die er de laatste jaren zijn, zoals het Marengo-proces." Voor dat soort rechtszaken worden veel rechters en officieren van justitie helemaal vrijgemaakt.

Normale zaken blijven liggen

Een heleboel normale zaken blijven daardoor liggen. "Dat is niet goed vanuit het perspectief van de slachtoffers", zegt de hoogleraar. Maar ook niet voor verdachten. "Die hebben ook het recht om binnen redelijke termijn te horen te krijgen wat het zwaard van Damocles boven hun hoofd gaat betekenen."

Sackers zegt dat het belangrijk is dat we op tijd kunnen ingrijpen bij mensen die zich niet aan de regels houden. "En desnoods uit de samenleving verwijderen", zegt hij. "Het is belangrijk dat dat correctiesysteem blijft draaien en niet verzand raakt in achterstanden en bulkzaken die niet meer voor de rechter gebracht kunnen worden."

De prijs van bezuinigingsdrift

"Het ziet ernaar uit dat we op dit moment de prijs betalen voor de bezuinigingsdrift uit de jaren 90", zegt Sackers. "Je kunt dit niet oplossen op korte termijn." Een belangrijke verbetering is al wel ingezet volgens hem: het vergroten van het aantal opleidingsplaatsen voor rechters.

"Maar voordat dit effect heeft en je voldoende ervaren rechters hebt, ben je wel 5 tot 6 jaar verder." Een andere oplossing is zaken laten afdoen door officieren van justitie. "Door een strafbeschikking, maar als daar dan duizenden mensen weer tegen in verzet gaan, span je het paard achter de wagen."

Streep zetten

Het OM heeft de laatste periode al verschillende oudere, kleine, vergrijpen geseponeerd. Lichtere misdrijven, noemden ze dit. Volgens Sackers zou dit ook een oplossing kunnen zijn voor de bulk coronaboetes die nog beoordeeld moeten worden een voorgebracht aan de rechter.

"Het is geen goed idee", geeft hij toe. "Een goed idee is dat iedereen die iets fout heeft gedaan op zijn donder krijgt. Maar als het systeem daardoor dusdanig vastgelopen is dat er geen andere oplossing meer is, dan is een streep er doorheen halen second best. Dat is dan plan B, dat moet dan maar."

Keuzes maken

Uit cijfers die EenVandaag opvroeg, blijkt dat nog ruim 7.000 corona-boetes beoordeeld moeten worden door het OM. Volgens Sackers vraagt deze enorme hoeveelheid verzetschriften om het maken van keuzes. "Om het systeem overeind te houden", zegt hij.

"Je zult soms keuzes moeten maken wie je de toegang tot de rechter verleent op momenten dat er andere hogere en belangrijkere prioriteiten zijn", zegt hij. De samenleving heeft er volgens hem een groter belang bij dat zwaardere misdrijven sneller voor de rechter worden gebracht.

Toekomstig handhaven

Landelijk officier van justitie Achilles Damen wil niet nadenken over seponeren omdat we de coronaregels destijds belangrijk vonden en omdat hij denkt dat de coronaboete anders aan kracht verliest, mocht het in de toekomst nog nodig zijn. Maar Sackers denkt dat dat wel meevalt.

Hij noemt de situatie destijds exceptioneel. "Het signaal dat toen is gehandhaafd is krachtiger geweest dan het signaal dat nu afgegeven wordt dat nu, na 2 jaar, blijkt dat een groot aantal mensen de dans ontloopt door capaciteitsproblemen op het ministerie."

Noodzaak

Iedereen heeft het recht om zijn zaak aan de rechter voor te leggen. zegt Sackers. Maar er zijn niet meer rechters, officieren of zittingszalen. "Die zijn doordeweeks echt overvol met zaken die moeten worden afgedaan en van hogere prioriteit zijn of eerder aan de rechter zijn voorgelegd", zegt hij.

"Soms ontstaat de noodzaak, hoe onprettig dat ook is, om de beslissing te nemen om coronaboetes maar weg te strepen", legt Sackers uit. "In het belang van diezelfde toegang tot de rechter waar dan weer ruimte bestaat voor de wat zwaardere strafzaken waar het belang voor nabestaanden en slachtoffers groter is om een snel oordeel van de rechter te krijgen."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."