Markante bomen met een bijzonder verhaal: daar draait het om bij de 'Boom van het Jaar-verkiezing' van het SBNL Natuurfonds. Wordt het de kabouterboom of toch de geneeskrachtige Iep? Dit zijn de twaalf genomineerden uit de twaalf provincies.

De winnaar van de verkiezing krijgt een feestelijke huldiging, een standplaatsverzorging ter waarde van 2500 euro en gaat verder in de strijd om de titel Europese Boom van het Jaar.

Op deze kaart vind je de locaties van de twaalf genomineerde bomen.

1. De beuk met de moeilijke voeten - Middelburg, Zeeland

Deze beuk staat al 100 jaar in de achtertuin van een pand aan de Herengracht in Middelburg. Aan de onderkant van de stam zijn vergroeiingen ontstaan waardoor het lijkt of de beuk zijn 'voeten' optrekt. Deze vergroeiingen zijn waarschijnlijk ontstaan door hoog water.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

2. Captein ter Zee - Vianen, Utrecht

Op de begraafplaats Sparrendreef staat deze rode beuk al 190 jaar. De boom werd geplant aan het hoofd van het graf van zeekapitein J. Carpentier na zijn overlijden in 1829. In de loop der jaren zijn de wortels van de boom om het graf heen gegroeid.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kleyheeg

3. De Heksenboom van Zwarte Kaat - Bladel, Noord-Brabant

Deze boom dankt haar naam aan de legende van Zwarte Kaat en de roversbende. Volgens deze legende ontvoerde 'Zwarte Kaat', een vrouw met gitzwart haar en een haviksneus, in 1596 met haar roversbende een baby uit de Hoeve Ten Vorsel in de Brabantse Kempen. Ze dacht dat deze baby magische krachten had en geluk zou brengen.

Ze vluchtte met haar bende en de baby het dorp uit, noemde hem Thomas en voedde hem op als haar eigen zoon. Toen de bende jaren later terugkwam in het dorp nam de broer van Thomas, die wist van de ontvoering, wraak. Samen met andere dorpelingen werd Zwarte Kaat onthoofd. Ze werd begraven op een heuvel buiten het dorp. Op haar graf werd een oude beuk geplant.

4. De Marilandicapopulier - Leeuwarden, Friesland

In de Prinsentuin in Leeuwarden staat de Marilandicapopulier. De Prinsentuin werd aangelegd door prins Willem Frederik van Nassau ter markering van het einde van de 80-jarige oorlog in 1648. Een kenmerk van de boom zijn de diepe groeven die van de voet van de boom doorlopen naar de grote, robuuste takken.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

5. De kabouterboom - Saaxumhuizen, Groningen

Deze oude es staat al eeuwenlang op het Groningse Hogeland. Onderaan de holle stam zit een gat waar je naar binnen kan. Deze holling is wel 2 meter breed, naar boven wordt de stam steeds smaller. Een perfecte schuilplaats voor kinderen bij een plotselinge regenbui.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

6. De mysterieuze jeneverbes van Zeegse - Zeegser duinen, Drenthe

In de Zeegser Duinen in Drenthe vind je deze grote Jeneverbes. De boom is in de loop der jaren enorm gegroeid, de wortels zijn gemiddeld zo dik als een bovenbeen. Wie goed kijkt ziet boven in de boom jeneverbessen hangen.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

7. Iep aan de Amstel-Keizersgracht - Amsterdam, Noord-Holland

De Iep, al eeuwenlang is dit dé boom van Amsterdam, de stad telt 31.000 exemplaren. Deze boom staat er al sinds 1900 en is te vinden op de hoek van de Amstel en de Keizersgracht. Volgens Japanners helpt de knop van de iep tegen kanker. Ieder jaar komen hordes Japanners naar Amsterdam om de knoppen van de iep te snoeien, te drogen en op te sturen naar Japan. In Japan wordt het poeder, gemaakt van de knoppen van de Iep, gebruikt tegen bijwerkingen van chemo. In Nederland is hier ook onderzoek naar gedaan maar er werd geen actieve werking gevonden.

8. De Bakspiekereik - Lattrop-Breklenkamp, Overijssel

Op landgoed Twickel groeit al eeuwen deze zomereik door het dak van een bakspieker, een bakkershuisje. Hoe dit zo gekomen is? Rond 1900 wilde pachter Scholten het huisje uitbreiden met een varkenshok. Barones Van Twickel gaf hier geen toestemming voor omdat er dan een boom gekapt zou moeten worden. Het varkenshok werd daarom om de boom heen gebouwd.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

9. De zwarte populier - Opijnen, Gelderland

Aan de Waaldijk in Opijnen staat deze 112-jarige zwarte populier. De boom is bij een dijkversteviging in 1995 bijna gekapt, maar werd toch gespaard. Nu dreigt de boom alsnog gekapt te worden: de dijk moet weer verstevigd worden. Bewoners in de omgeving praten met het waterschap in een poging de boom te redden, dit heeft tot nu toe nog geen resultaat.

10. De scheve linde - Dronten, Flevoland

Landgoed Roggebotstaete in Dronten was tot 1991 onderdeel van de Rijksbomenkwekerij. Zij leverden alle bomen en planten aan de gemeente Flevoland. Deze boom was bedoeld voor het centrum van Lelystad maar werd afgekeurd omdat hij scheef stond. In de stad wilde het bestuur alleen rechte bomen.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

11. De 'Oude Dame van Castanea sativa' die alles zag - Vlodrop, Limburg

Deze grootse kastanje staat in het Limburgse Vlodrop. De stam is maar liefst 575 cm dik, bovenaan hangt een enorm bladendek en haar twijgen komen tot op de grond. Vermoedelijk is ze in 1664 geplant door de toenmalige burgemeester van Roermond.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

12. De Lijnbaanplataan die alles overleeft - Rotterdam, Zuid-Holland

In het hart van het Rotterdamse centrum, op de Lijnbaan, vind je deze plataan. In 1852 werd deze boom geplant in de tuin van voormalige Coolsingelziekenhuis. De boom overleefde het bombardement in mei 1940 en bloeit ieder jaar weer in alle glorie.

Bron: SBNL Natuurfonds / Mark Kohn

Stemmen kan via de website van de Boom van het Jaar-verkiezing tot woensdag 16 oktober 12:00 uur. De verkiezing werd vorig jaar voor het eerst gehouden, toen won de Troeteleik van Ulvenhout in Noord-Brabant.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.

Er is een groot tekort aan opleiders bij Defensie. Daarom worden commerciële bedrijven ingehuurd om nieuwe militairen op te leiden. Jean Debie, van de militaire vakbond VBM, is kritisch. "Officieren willen gewoon hun eigen mensen trainen."

Het moet de grootste uitbreiding van het leger worden sinds de Koude Oorlog: het kabinet wil dat de krijgsmacht in rap tempo naar 200.000 militairen groeit. Dat zijn er nu nog 76.663. Aan ambities dus geen gebrek bij staatssecretaris Gijs Tuinman van Defensie.

Tekort aan militaire trainers

Het goede nieuws is dat er heel veel jonge mensen staan te trappelen om militair te worden. Alleen is er één groot probleem: wie gaat al deze toekomstige militairen opleiden? Er is namelijk een enorm tekort aan militaire trainers bij Defensie.

Dit leidde ertoe dat het afgelopen jaar van de 4.000 jongeren die mee wilden doen aan het dienjaar, een kennismakingsjaar bij Defensie, er maar voor 438 studenten plek was.

Bezuinigingen

Het probleem zit vooral bij het aantal onderofficieren. Door jarenlange bezuinigingen zijn er daar veel te weinig van. Maar juist deze onderofficieren vormen de ruggengraat van het militaire apparaat en zijn verantwoordelijk voor het opleiden van rekruten.

Om dat tekort aan te vullen, zoekt Defensie nu zijn heil bij commerciële bedrijven om deze trainingstaken toch te kunnen uitvoeren.

Commerciële bedrijven

Een van die bedrijven is de Advanced Forces Group (AFG). Directeur Geert van Oosterhout, die 17 jaar gediend heeft als militair, is blij dat hij met zijn bedrijf Defensie uit de brand kan helpen. "Defensie heeft met name nu grote uitdagingen, als het om het opleiden van personeel gaat."

"Ik heb de gelegenheid gehad veel ervaring op te kunnen doen binnen het Corps Mariniers", vertelt Van Oosterhout. "In die rol heb ik vaak samengewerkt met Amerikaanse en Engelse collega's, waar ik heb gezien wat voor kennis en ervaring daar allemaal zit. En die expertise kan voor Defensie zeer waardevol zijn, denk ik."

Trainers uit VS en Engeland

Door zijn internationale ervaring heeft de oud-marinier en directeur van dichtbij kunnen ervaren hoe je je op 'complexe gevechten' voorbereidt. Die 'internationale mindset' wil hij graag op de nieuwe lichting militairen overbrengen. Hij werkt daarom veel met trainers uit de VS en Engeland.

"Zij zijn in grote oorlogen en conflictgebieden actief geweest", legt Van Oosterhout uit. "Zowel in Afrika als het Midden-Oosten. Dit zijn landen die weten hoe je een groot leger opzet, dus dat is kennis die ik graag via die internationale opleiders doorgeef aan nieuwe militairen die het vak nog moeten leren."

Niet iedereen blij

Toch klinkt er ook kritiek op de werkwijze van deze private bedrijven, met name bij de militaire vakbonden. Zo hoort de voorzitter van de militaire vakbond VBM, Jean Debie, dat er binnen militaire kringen zorgen zijn over die externe trainers.

"Wat ik terugkrijg van mijn mensen, dat zijn in dit geval groepscommandanten die soldaten opleiden, is glashelder", zegt Debie. "Zij zeggen heel duidelijk dat ze hun eigen mensen willen opleiden. Want ze moeten straks ook met die nieuwe lichting soldaten de oorlog in of op een andere gevaarlijke missie. Dus je wil die nieuwe lichting militairen zelf in de ogen kunnen kijken. Zodat je precies weet wat je aan ze hebt."

Blind vertrouwen

Het is volgens Debie namelijk essentieel dat je blind op elkaar kunt vertrouwen als je op missie bent. Dat daar hier nu minder zicht op lijkt te zijn, zorgt voor onrust bij onderofficieren. "Ze willen gewoon weten wat hun capaciteiten zijn. Om het simpel te zeggen: hoe goed kunnen deze rekruten schieten? Hoe opereren ze als ze onder zware druk staan?", legt hij uit. "Ze willen helder hebben wat voor vlees ze in de kuip hebben."

Van Oosterhout herkent zich, naar eigen zeggen, niet direct in deze kritiek en stelt dat "alles in nauwe samenwerking" met Defensie gebeurt. En dat zijn trainingen voldoen aan alle waarborgen van het ministerie.

'We vissen niet in dezelfde vijver'

Wel wil de oud-militair graag een andere veelgehoorde klacht tegenspreken, namelijk dat private partijen personeel zouden wegtrekken bij de krijgsmacht door betere arbeidsvoorwaarden aan te bieden aan militaire opleiders. "Dat wil ik even klip-en-klaar zeggen: wij werven niet binnen Defensie."

Hij gaat verder: "Dus er komen geen mensen vanuit Defensie naar ons toe, daar hebben we geen interesse in. In de zeven jaar dat we als bedrijf bestaan hebben we nog nooit een onderofficier weggehaald bij Defensie. Wij werken wel met Nederlandse instructeurs, maar dat zijn mensen die al lang weg zijn bij defensie en jaren actief zijn in het bedrijfsleven. Dus we vissen niet in dezelfde vijver als Defensie."