Het nieuwe kabinet wil weg kunnen stappen van het Europees asielbeleid, minder belasting betalen aan Brussel en ruimte voor de Nederlandse boer. Maar hoe realistisch is dat? "Wat Nederland en ook de Nederlandse burgers willen zijn oplossingen."

Asielbeleid, belasting en boeren: op al deze vlakken wil het nieuwe kabinet afwijken van de regels van de Europese Unie. Maar zo makkelijk als het nu bedacht is, is het in de praktijk niet, weten Europa-deskundige Adriaan Schout van Instituut Clingendael en Brussel correspondent Romana Abels van Trouw.

Ruk naar rechts

De Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar was een duidelijke ruk naar rechts en gaf een schok door heel Europa, ziet Adriaan Schout. Een halfjaar later zette die trend door en kwamen rechtse partijen als grote winnaar uit de Europese parlementsverkiezingen. Volgens hem waait er nu 'een andere wind' in Europa.

Ook de in Brussel gestationeerde Romana Abels heeft deze verandering gezien. "Alle regeringsleiders hebben een populistische stroming in hun land. Macron heeft ermee te maken, Scholz heeft het er zwaar mee. Dat komt eigenlijk goed uit voor onze premier Schoof." Volgens haar profiteert het nieuwe kabinet namelijk van de rechtse wind die er waait, het sluit aan bij hun verkiezingsbeloften.

Kanarie in de kolenmijn

Tegelijk ziet de correspondent dat Dick Schoof nog lang geen Rutte is. "Rutte nam Meloni van Italië op sleeptouw, hij zei: 'Giorgia, zullen we samen iets doen aan het asielprobleem?'" Dat ziet ze Schoof niet zo snel doen.

Nederland loopt vaak voorop bij de EU, ziet Schout. Bij de oprichting en nu weer. "Nederland is de kanarie in de kolenmijn, als dingen gebeuren in de EU, beginnen ze vaak hier." Ook hij ziet dat Schoof geen Mark Rutte is, maar hij wil niet te snel oordelen. "Het kan zo maar zijn dat ook Schoof iemand is die snel problemen benoemt, oplossingen bedenkt en coalities sluit in Brussel."

Niet meer meedoen

Nederland wil niet meer meedoen aan de Europese regels die ons land verplichten asielzoekers op te nemen. Dat heet een opt-out: je doet niet meer aan EU-beleid. Maar zowel de Clingendael deskundige als de correspondent zeggen: dat kan niet.

"Dat is het gevaar van Nederland, je wil iets, je wil het snel en je gooit het over de schutting in Brussel." Toch ziet hij dat er nu al iets verandert. "Neem de open grenzen. Frankrijk sloot die na de aanslagen in de Bataclan en kwam weer met controles, Duitsland deed het met het EK voetbal."

'Er wordt gekeken naar wat haalbaar is'

Abels ziet ook dat er op asiel wel uitzonderingen mogelijk zijn. "Je kunt zeggen: het wordt ons even teveel." Als Brussel akkoord gaat kan Nederland bijvoorbeeld de grenzen voor een half jaar sluiten voor vluchtelingen

"Dat hebben best veel landen gedaan de laatste tijd. Oostenrijk heeft die periode steeds opnieuw verlengd, dat zou Nederland ook kunnen doen." Schout ziet de houding ten aanzien van asiel veranderen in Europa. "Er wordt meer gekeken naar wat haalbaar is." Alhoewel een opt-out niet kan, zien beiden dat strenger asielbeleid dus politiek haalbaar is.

Minder geld naar Brussel

Een andere uitzondering die het kabinet graag wil zijn de belastingen. Nederland betaalt 10 miljard euro per jaar aan de Europese Unie. Van die 10 miljard krijgt Nederland ook geld terug vanuit fondsen en subsidies. Het nieuwe kabinet wil 1,6 miljard minder afdragen op een moment dat Europa juist meer geld wil hebben van de lidstaten. "Als een rijk land als Nederland komt en zegt we gaan wat minder betalen, dan zegt Brussel niet meteen oké", denkt Abels.

Schout denkt dat Nederland beter op een andere manier kan lobbyen. De controle op de uitgave van dat belastinggeld is nu volgens hem slecht. Schout: "Daar moeten we het over hebben, dat geld schaars is. We moeten het geld uitgeven op manieren die we kunnen verantwoorden. Dan pas kun je het hebben over die 1,6 miljard."

Meer geld voor defensie en Oekraïne

Abels ziet dat de EU meer geld wil voor bijvoorbeeld defensie en voor steun aan Oekraïne. De gedachte is zelfs om geld te lenen voor de stijgende EU begroting. "Dat wil Nederland helemaal niet", zegt Abels.

Dus zegt ze dat het niet handig is om de belastingen ter discussie te stellen. "Dan kom je in onderhandelingen die je helemaal niet wil." Omdat Nederland dan vooral moet praten over de belastingen, in plaats van de uitgaven waar het kabinet meer op wil focussen.

'Europa is altijd centraal geleid'

Nederland heeft al 20 jaar een uitzondering in Europa als het gaat om mest. Nederlandse boeren mochten meer mest uitrijden dan in anderen landen. Maar die tijd is voorbij. Inmiddels zitten de kelders van de boeren vol en mogen ze niet meer mest op het land uitrijden. Het nieuwe kabinet wil die uitzondering terug.

"Europa is altijd sterk centraal geleid. Brussel maakt afspraken waar iedereen zich aan moet houden", vertelt Schout. Maar er komt ook steeds meer het besef dat wat goed is voor het ene land, dat voor het andere niet is.

Medestanders nodig

"We zullen het mestprobleem moeten aanpakken, maar we kunnen dat niet doen zoals bijvoorbeeld Polen, een veel groter land." Schout ziet dat landen en regio's worstelen met het mestprobleem. "België, Denemarken maar ook Bretagne kleuren donkerrood als het gaat om stikstof."

"Met die landen en regio's moet samenwerking gezocht worden zodat mest niet alleen een Nederlands probleem is", gaat hij verder. "Wil je wat bereiken, heb je in Europa medestanders nodig."

Vuist op tafel

Het nieuwe kabinet wil dus veel van de Europese Unie. Tijdens de verkiezingen werd vaak geroepen dat de vuist op tafel moet in Brussel. "Als de kiezer denkt dat ze meteen gaan leveren in Brussel en dat het heel anders wordt dan bij andere regeringen dan is het antwoord: nee", zegt Abels.

De vuist op tafel slaan en nee zeggen, zoals de Hongaarse president Viktor Orbán doet, werkt volgens haar niet. "Wat Nederland en ook de Nederlandse burgers willen is oplossingen. Uiteindelijk zijn wij behoorlijk pro-europees.".

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.