Deze 'adviseur bovenwereld' probeert straatjeugd te behoeden voor onderwereld

Dagelijks pakt de politie drie à vier minderjarigen met een wapen op zak. Ervaringsdeskundige Mathijs Zwinkels adviseert gemeenten hoe zij de jeugdcriminaliteit aan moeten pakken. "Het motief is vaak niet om met een mes iemand overhoop te steken."

Het zijn alarmerende berichten van de politie. In 2022 werden bijna 300 jongeren onder de 18 jaar aangehouden als verdachte van steekwapengebruik. "Zorgelijk", vindt Zwinkels, die met zijn 'Universiteit van de Straat' adviseert en spreekt als veiligheidsadviseur.

Cirkel doorbreken

Het aantal minderjarigen met een steek- of vuurwapen op zak is de laatste jaren enorm gestegen. In 2022 hield de politie 1.268 jongeren tot en met 17 jaar aan wegens verboden wapenbezit, in 2019 waren dat er nog 315. Van het aantal minderjarigen dat vorig jaar werd aangehouden voor een gewapende overval was de helft (ongeveer 80) nog geen 16 jaar oud.

Zwinkels ziet dit in de praktijk ook. "Elk incident kan een fatale afloop hebben. Er komt veel bij kijken, commotie, slachtoffers", zegt hij. "Het roept ook weer andere jongens op om een wapen te dragen. Die cirkel moet je doorbreken."

'Adviseur bovenwereld'

Met zijn eigen achtergrond loopt de ervaringsdeskundige in gesprekken met jongeren niet te koop. Ook gebruikt hij het niet om indruk te maken. "Wanneer je ze confronteert, aanspreekt of vragen stelt komen zij wel te weten dat je niet van gisteren bent. Dat onderscheid kunnen zij maken."

"Ik presenteer mezelf niet als begeleider, maar als 'adviseur bovenwereld'", legt Zwinkels uit. Hij brengt die werelden bij elkaar en laat zien dat er in de maatschappij kansen zijn. "Ik hoor de gekste verhalen over wat je allemaal moet doen om het hbo te halen of om manager te worden. Maar het is soms simpeler dan zij denken, niet overal is sprake van discriminatie of vriendjespolitiek."

Grote messen 'als zwaarden'

De tieners die met een mes over straat gaan doen dat volgens hem niet om iemand om te brengen. "Het is vaak angst, het is erbij willen horen, het is soms heel gefrustreerd zijn en daarom zo'n ding meenemen, en een beetje de status", vertelt hij over de motieven van de jonge messendragers.

Op internet gaan filmpjes rond hoe je makkelijk een groot mes kunt kopen. "Het lijken wel zwaarden", zegt Zwinkels. Hij is dan ook voorstander van een messenverbod. "Je moet echt barrières gaan opwerpen. Daarmee los je niet het probleem op, maar daarmee voorkom je wel dat een groep jongeren het niet doet."

'Ze rollen er langzaam in'

Volgens Zwinkels is het een kleine groep die verhard is. Verklaren kan hij het niet, maar hij denkt dat social media er een grote invloed op hebben. Groepen jongeren hebben daar ruzie met elkaar, wat met regelmaat escaleert in de echte wereld. "Als je onbekend bent voor elkaar, slachtoffer je elkaar sneller."

De jeugdcriminelen denken dat ze geen perspectief hebben, ze groeien op in een omgeving waarin criminaliteit vaker voorkomt, legt hij uit. "Er zullen weinig jongens zijn die al van kleins af aan dromen van een criminele carrière. Daar rol je als het ware in via mensen die je kent."

Hebzucht en erkenning

Hij heeft niet het idee dat criminelen jongeren ronselen 'aan de poorten van het schoolplein'. "Mensen komen er via via in terecht."

De aantrekkingskracht van de criminaliteit heeft volgens hem met hebzucht te maken, naar bijvoorbeeld dure spullen en status. Ook voelen sommige jongeren zich ertoe aangetrokken omdat ze erbij willen horen: "Erkenning en waardering waarvan ze denken dat op een andere manier niet te kunnen krijgen."

Burgercultuur versus straatcultuur

Zwinkels ziet twee werelden naast elkaar staan: de burgercultuur en de straatcultuur. "Een burgercultuur is heel erg met het 'ik' bezig. Onafhankelijkheid is een groot goed dat je kunt behalen in het leven", legt hij uit. "Op school is alles heel erg gericht op zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfontplooiing."

Op straat gaat het over een positie in de groep. "Dat je samen overleeft, dat je elkaar nodig hebt. Dat gaat heel intuïtief." Op school praat je meningsverschillen uit, op straat vecht je en geldt het recht van de sterkste. "In de burgermaatschappij heb je burgerplicht, dan meld je delicten. Op straat heb je zwijgplicht, dat is een ander soort van integriteit."