Samenwerken met de Duitsers in de oorlog: 7 procent weet zeker dat een familielid dat heeft gedaan. 1 op de 5 kwam daar, vaak tot hun verbazing, achter via de 'collaboratielijst' in het Nationaal Archief.
Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 23.000 leden van het Opiniepanel. Nederlanders kunnen sinds januari op naam zoeken naar eventuele familieleden die 'fout' zijn geweest in de oorlog. Sommigen kwamen daar voor een grote verrassing te staan. Anderen hadden al een voorgevoel, maar vonden het lastig om de feiten boven tafel te krijgen.
'Pijnlijk onderwerp'
"Ik heb dat door omstandigheden altijd al vermoed, maar dit is een pijnlijk onderwerp. Contact met de familie aan die kant is er niet. Toen dit archief online kwam te staan, heb ik mijn achternaam ingevoerd en dat gaf inderdaad resultaten", vertelt een deelnemer in het onderzoek.
7 procent weet dat een familielid ‘fout’ is geweest in de oorlog; een hoop weten het niet
Ruim 1 op de 5 van alle deelnemers (22 procent) heeft iemand opgezocht in het online archief. Een derde van hen (35 procent) kwam bij het zoeken één of meerdere familieleden tegen. Nog eens 1 op de 5 weet niet of de persoon met de gevonden naam een familielid is.
Schaamte, spanningen maar vooral duidelijkheid
Erachter komen dat een familielid tijdens de oorlog met de Duitsers samenwerkte heeft soms ingrijpende gevolgen. Zo is er bij 1 op de 5 een gevoel van schaamte voor die persoon. Bij 16 procent ontstonden spanningen in de familie. En bij een meerderheid (59 procent) veranderde na de ontdekking hoe ze over die persoon denken.
Schaamte, spanningen in de familie, maar ook duidelijkheid nadat men erachter kwam dat een familielid ‘fout’ was in de oorlog
Een panellid vertelt: "Heel vaak heb ik de vraag gesteld hoe mijn leuke vader zo heeft kunnen denken. De hele familie van mijn vrouw is vermoord, behalve haar grootvader." Maar bij verreweg de meeste nabestaanden van een 'fout' familielid schept het duidelijkheid. 57 procent zegt dat ze familiegebeurtenissen beter kunnen plaatsen, vaak na decennia van zwijgen.
'Onbegrijpelijk dat het niet is verteld'
Iemand schrijft over het verleden van haar vader: "Ik vond het onbegrijpelijk dat dit nooit eerder aan mij verteld was. Ik denk dat het voor mijn moeder ook veel beter was geweest als wij hierover hadden kunnen praten." Bij de helft (47 procent) helpt de wetenschap om het oorlogsverleden van die persoon te verwerken.
Naast de 7 procent die het zeker weet, heeft 4 procent het vermoeden dat een familielid aan de verkeerde kant stond in de oorlog. 4 op de 10 (41 procent) weet dat geen familielid 'fout' is geweest, maar er is ook nog een grote groep (37 procent) die het niet weet.
Over dit onderzoek
Het onderzoek is gehouden van 16 tot en met 22 april 2025. Er deden in totaal 23.036 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor zes variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur, gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.
Verdeeldheid over archief
Lang niet iedereen (49 procent) is blij met de mogelijkheid om namen te vinden van mogelijke collaborateurs. De helft noemt het een slechte zaak (21 procent) of heeft er twijfels bij (30 procent). Die laatste groepen vinden dat er 'oude koeien' worden opgehaald en vrezen dat nabestaanden de dupe worden. Ook hebben ze er bedenkingen bij dat namen wel openbaar worden, maar dat daar geen context bij gegeven wordt, mogelijk met verzachtende informatie.
Nabestaanden van collaborateurs zijn in meerderheid (61 procent) wel blij met het archief. Een van hen zegt daarover: "Mijn familie heeft zelf ervaren dat meer informatie pijnlijk is, maar dat duidelijkheid ook zoveel kan helen. Ik ben alleen wel bang voor cancelgedrag op social media."
Archief helemaal openbaar
Mede om die reden heeft het kabinet het plan om dossiers van mogelijke collaborateurs helemaal openbaar te maken uitgesteld. Minister Eppo Bruins an Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vindt het openbaar maken van de archieven belangrijk voor nabestaanden van slachtoffers, de wetenschap en de strijd tegen antisemitisme. Maar de Autoriteit Persoonsgegevens maakte openlijk bezwaar over privacyschendingen.
Nog niet de helft (42 procent) zou het een goed idee vinden als alle archieven online in te zien zijn, zodat nabestaanden niet, soms maandenlang, hoeven te wachten op een afspraak om een dossier verder te bekijken. 33 procent zou ertegen zijn, mede vanwege zorgen over privacy. Een kwart (26 procent) weet het niet of heeft geen mening.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
