"Het is nooit één klap, het is nooit één incident. Het is een patroon dat eraan vooraf gaat. Dat patroon kun je herkennen en dan kun je erin grijpen", zegt Tanya Hoogwerf van Filomena, het centrum voor huiselijk geweld en kindermishandeling. Ze helpen vrouwen in een gewelddadige relatie.

'Heel erg moeilijk'

Vrouwen kunnen het centrum bellen voor hulp en ze kunnen op locaties in Rotterdam en Groningen binnenlopen tijdens speciale spreekuren voor advies over hun gewelddadige relatie. Of vrouwen weten dat ze risico lopen? "Zoiets willen accepteren en beschouwen als de situatie waar je in zit, dat is gewoon heel erg moeilijk."

Het hoort bij het patroon van huiselijk geweld dat er een escalatie aan incidenten is. En zeker als er kinderen in het spel zijn of je partner je manipuleert. "Dan ligt het aan jou, het is jouw schuld, je bent een slechte vrouw, je bent een slechte moeder", schetst Hoogwerf. "Ja, dan ga je wel geloven dat het in jou ligt."

'Onveilig om weg te gaan'

Dat een relatie kan escaleren in mogelijk fataal geweld herkennen sommige vrouwen niet meer. "Dan ervaar je het gewoon als normaal." Hoogwerf vertelt dat er de ochtend dat we haar spraken nog een gesprek werd gevoerd over dat vrouwen in een gewelddadige relatie weg moeten gaan.

"Het is heel erg moeilijk om weg te gaan, en sterker nog, het is heel erg onveilig om weg te gaan", legt ze uit. "Juist op het moment dat een relatie wordt verbroken, weten we dat het een enorme risico-escalatie is en dat de kans op dodelijk geweld dan toeneemt."

'Je zwemt een fuik in'

Ester Wijnen zat jarenlang in een gewelddadige relatie. Bij haar begon het met kleine dingetjes. Jaloers gedoe als ze met een andere man sprak of als ze iets voor zichzelf wilde doen. "Dan valt die eerste klap", vertelt ze. "Je bent zelf in verwarring en denkt, het is een eenmalig iets."

Maar het ging iedere keer een beetje verder. "In het begin vliegen er spullen door het huis, op een gegeven moment word je, steeds pijnlijker, vastgegrepen of krijg je een stomp tegen je lijf of tegen je been." Je ziet volgens haar zelf niet dat pad wat je dan al hebt afgelegd. "Je zwemt eigenlijk een fuik in en je komt steeds verder vast te zitten."

'Zo zag ik mezelf niet'

De laatste jaren van haar huwelijk liep Ester op haar tandvlees. "Er was een tweede kind gekomen, een verbouwing thuis." 'Morgen beginnen we opnieuw', dacht ze als er weer wat gebeurde. "Maar er veranderde helemaal niks." De trein van het leven denderde ondertussen voort.

"Twee kinderen verzorgen, wegbrengen naar de opvang en thuis alles regelen." Dat dit ook hoogopgeleide, zelfstandige financieel onafhankelijke vrouwen kon overkomen, kwam niet in haar op. "Dat gaat over arm, kwetsbaar of zielig en zo zag ik mezelf zeker niet, zo zag de omgeving mij niet."

Belang van herkenbaarheid

"Ik werkte destijds bij een grote verzekeraar waar duizenden mensen werkten, stel ik had daar op het internet bijvoorbeeld al iets gelezen over wat je kan gebeuren en hoe het eruit ziet, of het had in vrouwenbladen gestaan", zegt Ester over het belang van herkenbaarheid. "Dat je dan zoiets leest en dat je kan gaan denken."

Blijkbaar hebben we nog steeds het idee dat dit over een bepaalde groep gaat, zegt ze. "Het komt gewoon voor in alle lagen van de bevolking, dus ook plegers zitten in alle rangen en standen", zegt ze. "Er zijn ook gewoon mensen met goede banen en vrijwilligers bij de sportvereniging, we moeten echt de ogen openen dat dit overal voorkomt."

'Ik ben nog gewoon Ester'

7 jaar lang zweeg ze. "Niemand wist iets, mijn zus niet, mijn beste vriendin niet, op mijn werk niet." Ze verborg alles uit schaamte. In een dagboek uit die periode las ze terug hoe ze opschreef dat ze hem wilde verlaten, dat het genoeg was. Maar doe het maar eens. "Je bent gewoon bang, omdat hij met van alles en nog wat dreigt."

Een volleybaltoernooi waar ze naar toe ging, voor het eerst in jaren ze alleen, was het kantelpunt. "Ik dacht, dit ben ik ook nog, ik ben nog gewoon Ester, vrijheid, blijheid." Ze realiseerde zich dat ze weg wilde en schreef haar partner een brief van 8 kantjes. "Ik heb alleen de pech gehad dat hij die brief al gevonden had en toen brak de pleuris uit, die dag is een groot zwart gat."

Controle en dwang

Dat het lang kan duren voordat iemand vertrekt, hoort bij zo'n patroon van een gewelddadige relatie, zegt Hoogwerf. "Het is niet zomaar iemand die het geweld pleegt, het is iemand waar je een intieme relatie mee hebt, iemand waarmee je een band hebt opgebouwd, waar je van houdt."

Er zit heel veel manipulatie en controle achter. "Wat ervoor zorgt dat je nog een paar keer een kans geeft, laat staan als er kinderen in het spel zijn, dan wordt het nog ingewikkelder om weg te gaan." Het zegt niks over de risico's van de situatie waar ze in zitten, zegt ze. "Het zegt alles over de controle en de dwang die erachter zit."

'Blijf naast iemand staan'

Bij Filomena gebeurt het soms dat vrouwen zeggen dat ze even niets meer willen, maar rust en terug in de relatie willen. Ze maken dan wel een duidelijke veiligheidsafspraken. "Maar ook met heel duidelijke boodschappen; de deur staat altijd open, je kan altijd weer terugkomen, we zijn er voor je als je ons nodig hebt."

Voor de omgeving is dat soms lastig. "En ik snap echt dat het moeilijk is, ik snap dat het frustrerend is, maar alsjeblieft het is zo nodig. Blijf naast iemand staan, hou die deur open, hou de lijn van het contact open, want op een gegeven moment staat iemand echt open voor het besluit om het wel te doen en dan hebben ze steun nodig."

Laat oordeel thuis

Ester is inmiddels vele jaren verder. In 2020, wanneer haar zoons volwassen zijn, plaatst ze op Linkedin een bericht over hoe zij, als hoogopgeleide vrouw, slachtoffer werd van huiselijk geweld. Ze kreeg er ontzettend veel reacties op. Ze schreef een boek en spreekt voor instanties en met hulpverleners. Ook vrouwen in de problemen benaderen haar.

Hulpverlening adviseert ze 'uit te zoomen' en niet naar losse incidenten te kijken maar naar het patroon - van soms schijnbaar onbenullige voorbeelden. Volgens Ester helpt het deze vrouwen als we naar ze luisteren en ze serieus nemen. "Laten we open luisteren naar de verhalen. Laten we ons eigen oordeel thuis laten."