De aanslag die levens redde
Onder dekking van het nachtelijk duister liepen in de late avond van 27 maart 1943 negen mensen door verlaten Amsterdamse straten naar het bevolkingsregister aan de Plantage Kerklaan. In het bevolkingsregister lagen de gegevens opgeslagen van alle Amsterdammers. Een goudmijn voor de bezetter.
De Duitsers gebruikten die gegevens om Joden op te sporen. Via het register werden mannen gevonden die als dwangarbeider in Duitsland konden gaan werken. En hier kon gecontroleerd worden wie een vervalst persoonsbewijs gebruikte. Onderduikers, verzetsstrijders, Joden. Het was er allemaal voor de Duitsers in een handomdraai te vinden.
Willem Arondeus en Gerrit van der Veen, kunstenaars die betrokken waren bij het vervalsen van persoonsbewijzen, besloten dat het register vernietigd moest worden. Twee eerdere pogingen daartoe waren afgelast, onder meer omdat op een nacht de maan te helder scheen en de operatie te riskant was. Nu, die zaterdagvond 27 maart, moest het lukken. Het bevolkingsregister was gevestigd in het voormalige concertgebouw van Artis, pal naast de dierentuin. Alles was van tevoren zeer nauwkeurig gepland. Zes van de negen droegen een Nederlands politie-uniform, de andere drie waaronder twee artsen in opleiding waren in burger. De zenuwen gierden door hun keel bij aankomst.
Alles ging snel en voorspoedig. De zes verkleed als agent dwongen de bewakers de deur open te doen onder het voorwendsel dat waarschijnlijk dieven zich in het pand bevonden. Eenmaal binnen werden de bewakers overmeesterd. De verzetsmensen wilden absoluut niet dat er doden zouden vallen. Beck en Honig -allebei arts in opleiding- knevelden de bewakers, gaven ze een injectie om ze in coma te laten vallen en sjouwden ze vervolgens via een achterdeur het pand uit om ze in op enige afstand van het register in de struiken te leggen.
De explosieven moesten hun werk doen
De anderen gingen intussen ijlings te werk. De bakken werden uit de archiefkasten gerukt en de inhoud op de vloer gegooid. Benzol ging er overeen en de explosieven moesten hun werk doen. Rond 11.00 uur 's avonds werd de stad opgeschrikt door de knallen. De daders gingen er vandoor. Op de deur werd een bord opgehangen: Explosiegevaar. Een paar brandweerlieden waren op de hoogte van de aanslag en treuzelden opzettelijk met uitrukken. "Laat maar lekker fikken" hebben ze gedacht. Toen ze ter plekke waren werd heel veel water gebruikt om te blussen. Alle gegevens die niet zouden zijn verteerd door het vuur liepen nu onherstelbare waterschade op.
De aanslag op het bevolkingsregister wordt gezien als de grootste daad van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Maar was het een geslaagde daad? Na het blussen was de ravage enorm. De bovenste verdieping was uitgebrand. Helaas daar lagen een boel verouderde gegevens opgeslagen. Van de kaarten die ertoe deden was slechts 15 procent vernietigd. De Duitsers loofden onmiddellijk een beloning van 10.000 gulden uit. En toen ging het razendsnel. Eén van de betrokkenen had voor de aanslag lopen opscheppen dat hij met iets groots bezig was. Hij wordt verraden en een week later worden de aanslagplegers en hun helpers opgepakt.
De twee artsen Beck en Honig ontsprongen de dodelijke dans
Door enorm stomme loslippigheid kon de complete groep (de bedenkers en de uitvoerders) worden opgepakt; 22 mensen in totaal. Alleen Van der Veen, Sandberg en Frieda Belinfante wisten te ontkomen. Van der Veen werd een jaar later alsnog na een gepleegde aanslag opgepakt en Frieda Belinfante ontkwam naar Zwitserland. Op 1 juli 1943 worden 12 mannen veroordeeld tot de kogel, een vonnis dat nog diezelfde dag in de duinen bij Overveen werd voltrokken. Alleen de twee artsen in opleiding, Beck en Honig, ontsprongen de dodelijke dans. Ze kwamen in Dachau terecht waar ze in 1945 levend uitkwamen.
Het Verzetsmuseum in Amsterdam opent dinsdag 27 maart, 75 jaar na de aanslag, een tentoonstelling over de aanslag. In zeven zalen maakt de bezoeker kennis met de bedenkers en uitvoerders van het plan, en kan men de vraag stellen wat leverde het op? Volgens Marjan Schwegman, voormalig directeur van het NIOD, was het weliswaar geen succesvolle aanslag, maar was het vooral een hart onder de riem voor al diegenen die gebukt gingen onder de bezetting.
D66 stijgt 8 zetels in de slotpeiling van EenVandaag en Verian en komt nu op 24 zetels. De partij van Rob Jetten kruipt daardoor richting GroenLinks-PvdA en de PVV. Die laatste lijkt nog iets voor te liggen op de rest, maar verliest wel fors.
Met nog 1 dag te gaan tot de verkiezingen weet een derde (35 procent) nog niet zeker wat ze willen stemmen. Het onderzoek voor deze peiling is vrijwel volledig gehouden na het EenVandaag Verkiezingsdebat van gisteravond.
PVV daalt
De PVV staat nu op 29 zetels, 5 minder dan vorige week. De partij van Geert Wilders schommelt de laatste weken regelmatig in de zetelpeiling.
Kiezers die nu overstappen hebben het gevoel dat de PVV minder relevant gaat worden na de verkiezingen, omdat middenpartijen als het CDA en de VVD de partij hebben uitgesloten. Zij stappen over naar FVD of zijn gaan zweven en weten dus nog niet of en wat ze nu willen stemmen.
Opkomst belangrijk
Toch houdt de PVV dus nog 29 zetels vast en lijkt daarmee andere partijen in deze peiling voor te blijven. Kiezers stemmen vooral op de partij om de standpunten (over migratie), om de partijleider, maar ook uit protest tegen andere partijen. Het steekt hen dat de PVV in hun ogen veel weerstand krijgt, in het kabinet-Schoof en nu in de campagne.
Vooral de opkomst zal bepalen of de PVV dit zetelaantal kan vasthouden. Van vorige verkiezingen is bekend dat vooral uiterst rechtse kiezers, met weinig vertrouwen in de politiek en een relatief lage stemdiscipline, eerder geneigd zijn thuis te blijven.
D66 in de lift
D66 komt nu in de buurt van de PVV. Die partij staat nu op 24 zetels, maar liefst 8 meer dan een week geleden. Daarmee is de partij vrijwel even groot als GroenLinks-PvdA, dat stabiel op 25 zetels blijft.
Een belangrijke reden voor de overstap naar D66 is de partijleider, Rob Jetten. Hij wordt door flink meer kiezers als premierwaardig gezien dan een week geleden. Toen vond nog een kwart hem geschikt als premier, nu is dat 34 procent. Ook vinden de meeste kiezers hem goed in de debatten. Hij weet daarin kiezers te overtuigen die normaal niet snel D66 zouden stemmen, maar een andere politiek willen zien dan die van de afgelopen jaren. D66 haalt kiezers weg bij het CDA, Volt en JA21.
'Bontenbal slechter in debat'
Maar Jetten moet nog altijd CDA-leider Henri Bontenbal voor zich dulden. 40 procent vindt hem geschikt als premier, ongeveer evenveel als vorige week. Kiezers, ook buiten het CDA, vinden hem gebalanceerd, rustig en verbindend overkomen.
Toch staat zijn partij op verlies deze week. Het CDA staat nu op 19 zetels, 4 minder dan een week eerder. Een stuk minder kiezers vinden dat Bontenbal het goed doet in debatten. Vorige week vond 36 procent dat nog, nu is dat nog 26 procent. Ook het Nieuwsuur-interview over de vrijheid van onderwijs blijft hem achtervolgen.
JA21 daalt
Kleinere partijen die er in de laatste week voor de verkiezingen wat bij krijgen, zijn Forum voor Democratie en 50PLUS. FVD staat nu op 6 zetels en vangt kiezers op die weglopen bij de PVV en JA21.
JA21 verliest 4 zetels en staat nu op 8. Kiezers stappen over naar meerdere partijen, zoals D66, FVD en 50PLUS. En een deel van kiezers die vorige week aangaven voor de partij van Joost Eerdmans te willen gaan, weten nu niet of en wat ze willen stemmen.
Een derde zweeft nog
De VVD blijft stabiel op 16 zetels. Wel maakt Dilan Yeşilgöz, na een moeizame start van de campagne, volgens kiezers een betere indruk in de debatten. Waar vorige week nog maar 8 procent Yeşilgöz sterk vond overkomen in debatten, is dat nu 21 procent.
Een dag voor de verkiezingen zweeft 35 procent nog. Zij willen (waarschijnlijk) wel stemmen, maar zijn nog niet zeker waarop. Dat zijn er een stuk minder dan een week geleden, toen bijna de helft (47 procent) nog geen keuze had gemaakt. Zwevende kiezers overwegen nu vooral CDA, VVD, JA21 en D66.
Partijkeuze in stemhokje
De slotpeiling is mede vanwege het grote aantal zwevers geen voorspelling van de verkiezingsuitslag morgen. De peiling geeft een beeld van de verhoudingen tussen de partijen op dit moment. Maar er kan - zelfs in die laatste dag - nog veel gebeuren.
Uit onderzoek na de laatste Tweede Kamerverkiezingen bleek dat veel kiezers op verkiezingsdag (9 procent) of zelfs pas in het stemhokje (4 procent) besloten wat ze gingen stemmen. Dingen als het slotdebat en actueel nieuws kunnen nog invloed hebben. Ook de opkomst kan bepalend zijn, vooral bij partijen aan de rechterkant: PVV, JA21 en FVD.
Twijfel je nog over op welke partij je morgen gaat stemmen? Kijk dan hieronder het EenVandaag Verkiezingsdebat terug