Onder dekking van het nachtelijk duister liepen in de late avond van 27 maart 1943 negen mensen door verlaten Amsterdamse straten naar het bevolkingsregister aan de Plantage Kerklaan. In het bevolkingsregister lagen de gegevens opgeslagen van alle Amsterdammers. Een goudmijn voor de bezetter.

De Duitsers gebruikten die gegevens om Joden op te sporen. Via het register werden mannen gevonden die als dwangarbeider in Duitsland konden gaan werken. En hier kon gecontroleerd worden wie een vervalst persoonsbewijs gebruikte. Onderduikers, verzetsstrijders, Joden. Het was er allemaal voor de Duitsers in een handomdraai te vinden.

Willem Arondeus en Gerrit van der Veen, kunstenaars die betrokken waren bij het vervalsen van persoonsbewijzen, besloten dat het register vernietigd moest worden. Twee eerdere pogingen daartoe waren afgelast, onder meer omdat op een nacht de maan te helder scheen en de operatie te riskant was. Nu, die zaterdagvond 27 maart, moest het lukken. Het bevolkingsregister was gevestigd in het voormalige concertgebouw van Artis, pal naast de dierentuin. Alles was van tevoren zeer nauwkeurig gepland. Zes van de negen droegen een Nederlands politie-uniform, de andere drie waaronder twee artsen in opleiding waren in burger. De zenuwen gierden door hun keel bij aankomst.

Alles ging snel en voorspoedig. De zes verkleed als agent dwongen de bewakers de deur open te doen onder het voorwendsel dat waarschijnlijk dieven zich in het pand bevonden. Eenmaal binnen werden de bewakers overmeesterd. De verzetsmensen wilden absoluut niet dat er doden zouden vallen. Beck en Honig -allebei arts in opleiding- knevelden de bewakers, gaven ze een injectie om ze in coma te laten vallen en sjouwden ze vervolgens via een achterdeur het pand uit om ze in op enige afstand van het register in de struiken te leggen.

De explosieven moesten hun werk doen

De anderen gingen intussen ijlings te werk. De bakken werden uit de archiefkasten gerukt en de inhoud op de vloer gegooid. Benzol ging er overeen en  de explosieven moesten hun werk doen. Rond 11.00 uur ’s avonds werd de stad opgeschrikt door de knallen. De daders gingen er vandoor. Op de deur werd een bord opgehangen: Explosiegevaar.  Een paar brandweerlieden waren op de hoogte van de aanslag en treuzelden opzettelijk met uitrukken. “Laat maar lekker fikken” hebben ze gedacht. Toen ze ter plekke waren werd heel veel water gebruikt om te blussen. Alle gegevens die niet zouden zijn verteerd door het vuur liepen nu onherstelbare waterschade op. 

De aanslag op het bevolkingsregister wordt gezien als de grootste daad van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Maar was het een geslaagde daad? Na het blussen was de ravage enorm. De bovenste verdieping was uitgebrand. Helaas daar lagen een boel verouderde gegevens opgeslagen. Van de kaarten die ertoe deden was slechts 15 procent vernietigd. De Duitsers loofden onmiddellijk een beloning van 10.000 gulden uit. En toen ging het razendsnel. Eén van de betrokkenen had voor de aanslag lopen opscheppen dat hij met iets groots bezig was. Hij wordt verraden en een week later worden de aanslagplegers en hun helpers opgepakt.         

De twee artsen Beck en Honig ontsprongen de dodelijke dans

Door enorm stomme loslippigheid kon de complete groep (de bedenkers en de uitvoerders) worden opgepakt; 22 mensen in totaal. Alleen Van der Veen, Sandberg en Frieda Belinfante wisten te ontkomen. Van der Veen werd een jaar later alsnog na een gepleegde aanslag opgepakt en Frieda Belinfante ontkwam naar Zwitserland. Op 1 juli 1943 worden 12 mannen veroordeeld tot de kogel, een vonnis dat nog diezelfde dag in de duinen bij Overveen werd voltrokken. Alleen de twee artsen in opleiding, Beck en Honig, ontsprongen de dodelijke dans. Ze kwamen in Dachau terecht waar ze in 1945 levend uitkwamen.                

Het Verzetsmuseum in Amsterdam opent dinsdag 27 maart, 75 jaar na de aanslag, een tentoonstelling over de aanslag. In zeven zalen maakt de bezoeker kennis met de bedenkers en uitvoerders van het plan, en kan men de vraag stellen wat leverde het op? Volgens Marjan Schwegman, voormalig directeur van het NIOD, was het weliswaar geen succesvolle aanslag, maar was het vooral een hart onder de riem voor al diegenen die gebukt gingen onder de bezetting. 

Minister Agema van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) kondigt aan 165 miljoen euro te bezuinigen op wijkverpleegkundige zorg. Maar volgens de branche komt daarmee de wijkzorg onder verdere druk te staan.

Je kunt er van alles van betalen - zoals salarissen of opleidingen voor mensen in de wijkverpleging - maar omdat er onvoldoende personeel is, wordt een bedrag van 165 miljoen euro al jaren niet 'opgemaakt' door de wijkzorg. Nu zorgminister Agema op zoek is naar geld om een eerdere bezuiniging op de ziekenhuiszorg ongedaan te maken, is ze uitgekomen bij de wijkzorg. Maar of dit verstandig is daar wordt verschillend over gedacht.

Verpleegkundigen sluitpost

Volgens vakbond Nu'91 zijn wijkverpleegkundigen hiervan de dupe. Voorzitter van de vakbond Femke Merel van Kooten zegt: "De minister draait een eerdere bezuiniging op verpleegkundigen in ziekenhuizen terug, maar legt nu de rekening neer bij zorgprofessionals in de wijk. Hiermee worden verpleegkundigen opnieuw de sluitpost van de begroting en verlegt ze het probleem."

Wat Van Kooten zegt, klopt: minister Agema wil namelijk per se een eerder aangekondigde bezuiniging op opleidingen van verpleegkundig personeel in de ziekenhuizen terugdraaien. En inderdaad gaat de oplossing ten koste van opleidingen voor wijkverpleegkundig personeel, waar deze 165 miljoen voor bedoeld is.

'Veel mensen zijn boos'

Van Kooten gaat verder: "De minister heeft gezegd dat ze niet weer een nieuwe groep in de zorg boos wil maken, maar ik denk dat dat niet gelukt is, dat er veel mensen boos zijn."

"In het recente akkoord over de zorg is juist afgesproken om dit geld wel te besteden aan wijkzorg en ook echt uit te geven, dat het geld dat op de plank blijft liggen komt bij de mensen in de wijkverpleging en ten goede komt aan de mensen die zorg krijgen", legt ze uit.

'Spoedeisende Hulp loopt vol'

Het ministerie van VWS zegt dat het schrappen van de 165 miljoen kan omdat het bedrag al jaren blijft liggen. Het is speciaal bestemd voor wijkzorg, specifiek voor het opleiden van wijkverpleegkundigen, maar wordt niet opgemaakt. De minister laat bij Nu.nl weten dat dat vooral te maken heeft met personeelstekort.

Maar dat betekent volgens Nu'91 niet dat je het zomaar kunt schrappen. "Ook onder minister De Jonge werd al gezegd: het geld blijft liggen want er is te weinig personeel om het aan uit te geven. Maar in het zorgakkoord dat pas is gesloten was juist afgesproken dat het eindelijk uitgegeven zou worden. En dat is ook belangrijk want je krijgt met dat geld betere wijkverpleegkundigen en meer valpreventietraining voor ouderen. Dat moet je gewoon gaan doen, anders loopt ook de Spoedeisende Hulp vol."

'Wereld op zijn kop'

Niet iedereen is tegen het plan, zo steunt zorgondernemer Jos de Blok het wel. Hij is voor minister Agema dan ook een sparringspartner geweest. Volgens De Blok is het heel goed mogelijk om dezelfde zorg te leveren met minder uren en laat zijn bedrijf Buurtzorg dat al jaren zien. Buurtzorg gaat uit van zelfstandig werkende teams van verpleegkundigen en ziekenverzorgenden en weinig managers.

Maar zo'n organisatievorm is niet overal mogelijk, zegt voorzitter Van Kooten. Ze benadrukt: "Al jaren stellen we vast dat salarissen in de wijkverpleging flink achterlopen op vergelijkbare publieke sectoren. Zorgprofessionals in de wijk verdienen beter, maar krijgen minder. En nu beweert de minister dat er geld over zou zijn. Dat is de wereld op zijn kop."

Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde gisteren tegen een verbod op vochtige doekjes met kunststof erin. Volgens tegenstanders van de motie is het te kort door de bocht om te zeggen dat ze verstoppingen veroorzaken. Afvalwaterbedrijven beweren anders.

Doekjes met plastic erin zijn niet of nauwelijks afbreekbaar en zorgen daarmee voor problemen in het riool. Staatssecretaris Chris Jansen van Infrastructuur en Waterstaat wil daarom een Europees verbod op vochtige doekjes met plastic.

Vochtig toiletpapier geen probleem

"Van vochtig toiletpapier is al Europees bepaald dat het geen plastics mag bevatten", vertelt directeur bij Stichting Rioned Hilde Niezen. Maar het probleem zit juist in andersoortige vochtige doekjes, weet zij.

Voor andere witte wegwerpdoekjes, zoals babydoekjes en schoonmaakdoekjes, zijn die regels er niet. Mensen spoelen juist ook deze doekjes door het toilet. En het zijn deze doekjes die voor verstopping zorgen.

Handmatig verwijderen

"Tussen alle rioolbuizen zitten gemalen, een soort pompen. Die doekjes blijven daarin hangen. Ze vormen een soort klont, een prop. Die moet er handmatig uitgetrokken worden", licht Niezen toe. "Dat is niet alleen een vies klusje, het kost ook een hoop geld."

Rioned becijfert de jaarlijkse kosten daarvan op 26 miljoen euro per jaar. "En dat zijn alleen nog maar de kosten van het verhelpen van storingen door vochtige doekjes in de pompen." De doekjes die wel door de pompen heen komen, moeten ook nog uit het water gezuiverd worden bij de afvalwaterzuiveringsbedrijven. Daar komen ook kosten bij kijken.

Helft van de verstoppingen

De Unie van Waterschappen hield een enquête onder gemeenten en waterschappen om het probleem met de vochtige doekjes te inventariseren. "Gemiddeld genomen wordt ruim 50 procent van de verstoppingen bij pompen veroorzaakt door vochtige doekjes", vertelt Michael Bentvelsen. Ze schatten de kosten op 17 tot 28 miljoen euro per jaar.

En volgens Van Bentvelsen klopt er nog meer niet aan de motie. PVV en VVD stellen namelijk dat Nederland met een verbod strenger zou zijn dan Europese wetgeving, "maar de minister pleit voor een Europees verbod. Dus dat is helemaal niet aan de orde. Andere Europese landen kampen namelijk met dezelfde problemen in het riool."

Niet zaligmakend

Wouter van Aggelen is directeur bij Remondis, dat onder andere afvalwaterbeheer doet. Hij beaamt dat vochtige doekjes veelal het probleem zijn bij verstoppingen. "Maar," waarschuwt hij, "een verbod op doekjes met plastic erin gaat niet alles oplossen."

De varianten zonder plastics erin lossen wellicht wel op in water, maar ook niet meteen. "Dat duurt soms wel een week. In die tijd kunnen ze nog steeds voor verstoppingen zorgen. Het is vooral belangrijk dat mensen deze doekjes gewoon niet meer door het toilet spoelen." Desalniettemin ziet Van Aggelen wel heil in het verbod.