CO2 opslaan onder de Noordzee om klimaatdoelen te halen: jullie vragen hierover beantwoord

CO2 opslaan onder de Noordzee om dichter bij onze klimaatdoelen te komen: er is groen licht voor project Porthos dat tot 15 procent CO2, afkomstig van de Rotterdamse havenindustrie, kan opslaan. Wij vroegen welke vragen jullie hierover hebben.

Emeritus hoogleraar Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma van de Rijksuniversiteit Groningen beantwoordt jullie vragen over Porthos, een initiatief van onder andere de haven van Rotterdam. Het megaproject is volgens het kabinet 'belangrijk voor het behalen van de klimaatdoelen'. Maar sommige milieuorganisaties maken zich zorgen om de veiligheid en effectiviteit.

1. Hoe veilig is de CO2-opslag?

Carbon Capture and Storage (CCS) is een techniek waarbij CO2 in de industrie wordt afgevangen en ondergronds wordt opgeslagen. "Het is behoorlijk veilig", zegt Jepma. Hij volgt het Porthos-project op de voet, maar is er verder niet bij betrokken.

"CO2 is geen giftig, brandbaar of explosief gas", legt hij uit. "Het zit ook gewoon in de lucht die we in- en uitademen. De CO2 wordt opgeslagen in lege gasvelden, zo'n 3 kilometer onder de zeebodem. Het enige waar het door zou kunnen ontsnappen is een boorgat, maar er zijn allerlei maatregelen genomen om dat te voorkomen."

De kans dat er CO2 ontsnapt uit het gasveld is dus ontzettend klein, benadrukt Jepma. Met de transportleidingen ligt dat anders. "Die liggen een stuk minder diep. Mocht CO2 daaruit ontsnappen, dan zal het door de hoge druk als het ware via het water de lucht in worden gespoten. De CO2 vermengt zich dan met de rest van de lucht. Maar dat verwaait normaal gesproken snel."

Wanneer CO2 in de lucht terechtkomt, is het eigenlijk veel veiliger dan aardgas. "Dat kan immers ontbranden als het ontsnapt uit de leidingen. En vergeet niet dat er in ons land al decennia duizenden kilometers aardgasleidingen liggen onder woningen en bedrijven."

2. Wat zijn de (langetermijn)gevolgen van opslag voor de zeebodem en het zeeleven?

Jepma verwacht dat die er nauwelijks zullen zijn. "Die CO2 wordt onder de bodem opgeslagen in van nature gesloten gasvelden en bindt daar geleidelijk aan het gesteente, zodat het van gasvorm in vaste vorm verandert. Als het daar niet uit ontsnapt, dan gebeurt er dus hoogstwaarschijnlijk helemaal niks merkbaars."

Mocht de CO2 zich door een of andere reden wél ophopen en ontsnappen, dan zou dat een risico kunnen vormen. "In theorie zou gelekte CO2 in het zeewater een zekere verzuring met zich mee kunnen brengen, maar of dat serieuze gevolgen met zich meebrengt hangt af van hoe groot de ontsnapte CO2-volumes zijn." Maar de kans dat dat gebeurt is ontzettend klein, benadrukt Jepma nogmaals.

Bron: Hoogleraar Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma (RUG)

3. Waar zijn dergelijke projecten al in de praktijk en wat zijn de resultaten?

"In Noorwegen wordt al 30 jaar CO2 onder de zeebodem opgeslagen. Dat gaat kennelijk zo goed, dat Noorwegen nu ook tegen andere landen heeft gezegd: 'kom maar door met je CO2, dan slaan wij het wel op'."

"Technisch is het goed te doen om CO2, bijvoorbeeld ook via aardgasleidingen die inmiddels buiten gebruik, zijn naar Noorwegen of een ander land grenzend aan de Noordzee te sturen. Ik sluit niet uit dat dat soort ontwikkelingen zich de komende jaren gaan ontvouwen, want er zijn nog veel lege gasvelden in de Noordzee beschikbaar."

4. Weegt deze CO2-opslag op tegen de stikstof die vrijkomt bij aanleg?

De Raad van State heeft recentelijk gezegd dat de stikstof-uitstoot die vrijkomt tijdens de aanleg van het Porthos-project geen noemenswaardig negatief effect heeft op natuurgebieden in de buurt. Jepma: "De hoogste bestuursrechter vond dat effect verwaarloosbaar en vond kennelijk ook dat dit door de Staat voldoende was aangetoond."

"Ik denk dat men denkt: wat we hier winnen in termen van het broeikasprobleem is velen malen groter dan de kennelijk verwaarloosbare schade van stikstof in de omgeving. Met het Porthos-project wordt de komende 15 jaar jaarlijks 2,5 megaton CO2 opgeslagen. Dat is 1,5 procent van de totale CO2-uitstoot in Nederland. Dat is voor Nederlandse begrippen een heel behoorlijke emissiereductie."

"Daarmee wordt bovendien de kans velen malen groter dat we in 2030 kunnen voldoen aan de nationale eis om de CO2-uitstoot met 55 procent te verminderen ten opzichte van het niveau in 1990. Dit zijn dus stevige klappen in het klimaatbeleid die de komende jaren behoorlijk zullen helpen."

Bekijk ook

• 

  Discussie over grootschalige opslag van CO2 onder de Noordzee, morgen beslist de rechter of het door mag gaan

  • 15-08-2023

5. Wat zijn de grootste uitdagingen bij het afvangen en opslaan van CO2?

Eigenlijk is dat proces precies omgekeerd aan het winnen van gas uit een gasveld, zegt Jepma. Hij legt uit: "De CO2 wordt bij industrieën afgevangen, om daarna via gasleidingen richting de kust te gaan, de zee in, naar een boorplatform met daarop een hele grote compressor toe. Die perst het gas samen tot de juiste druk. Waarna het in een ondergronds gasveld geïnjecteerd kan worden."

De grootste uitdaging is volgens Jepma economisch. "Het transport en de opslag zijn op het totaal redelijk goedkoop, maar aan het afvangen zitten wel wat kosten. Gemiddeld zo'n driekwart van de totale kosten", schat hij.

6. Wat zijn de kosten en wie gaan die betalen?

Jepma weet niet precies hoeveel het hele project gaat kosten, maar hij denkt dat het om enkele miljarden gaat. "Er moeten leidingen en andere faciliteiten worden aangelegd van 60 kilometer lang, deels door de Rotterdamse haven naar de Maasvlakte. Daarvan moet er ook nog 30 kilometer aan leiding in de Noordzee worden gelegd naar waar het lege gasveld is. Dat is een hele operatie."

Hoogleraar Energie-economie Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen kan meer vertellen over het kostenplaatje. "Als de infrastructuur er eenmaal is, wordt het laten afvangen en opslaan van CO2 voor bedrijven goedkoper dan wat zij moeten betalen binnen het Europese Emissiehandelssysteem (ETS)", vertelt hij.

"Binnen dit systeem zijn grote, vervuilende bedrijven verplicht om te betalen voor hun CO2-uitstoot. Daar moeten zij per ton CO2 ongeveer 90 euro betalen. Voor het laten afvangen van CO2 binnen het Porthos-project betalen ze ongeveer 80 euro per ton. Bedrijven hebben dus een financiële prikkel om mee te doen aan dit project."

Ook wijst Mulder op een misvatting rondom subsidies die deelnemende industriebedrijven (Shell, ExxonMobil, Air Liquide en Air Products) zouden krijgen voor deelname aan het Porthos-project. "Veel mensen denken dat zij indirect betalen voor het afvangen van hun CO2-uitstoot. Dat vinden ze onterecht: wat is er gebeurd met 'de vervuiler betaalt'? Maar dit klopt niet."

Hij vervolgt: "De overheid heeft inderdaad toegezegd een subsidie beschikbaar te stellen, maar alléén wanneer de kosten voor deelname aan het project hoger zouden zijn dan de CO2-prijs die binnen het ETS-systeem betaald zou moeten worden. Op dit moment is dat niet zo. Dus nu worden bedrijven juist door de lagere kosten gemotiveerd om mee te doen aan het Porthos-project."

Bekijk ook

• 

  De tijd dringt voor maatregelen in Nederland, omdat de zeespiegel stijgt en oceanen warmer worden

  • 19-08-2023

7. Staat het afvangen en opslaan van CO2 een energietransitie in de weg, omdat industrieën door kunnen blijven gaan met uitstoten?

"Tegenstanders zijn inderdaad bang dat dit project het legitimeert om achterover te leunen, en gewoon aardgas en -olie te blijven gebruiken en CO2 te blijven uitstoten. En dat is een niet helemaal onbegrijpelijke angst", zegt hoogleraar Energie en Duurzaamheid Jepma.

"Maar het is belangrijk om te beseffen dat het Porthos-project in principe maar 15 jaar duurt. Dus je moet dit zien als een tijdelijke optie, terwijl ondertussen industrieën verder zullen moeten gaan met het verminderen van hun uitstoot. En daar worden ze ook door verschillende Europese en nationale regelingen toe verplicht."

Het tijdelijke CO2-opslagproject is wel nodig, daar is Jepma van overtuigd. "Anders gaan we de klimaatdoelen van 2030 niet halen. We moeten gewoon snelheid maken, en met deze optie kunnen we een paar grote klappen maken."

8. Zijn er alternatieven om CO2 te hergebruiken of op andere plekken op te slaan?

In plaats van CO2 ondergronds wegstoppen, kun je het inderdaad ook op andere manieren hergebruiken, vertelt Jepma. "Dat gebeurt ook al vrij lang, bijvoorbeeld in de glastuinbouw. CO2 wordt naar kassen gebracht, om daarmee bijvoorbeeld tomaten en komkommers sneller te laten groeien."

Maar de volumes CO2 die je op deze manier kunt hergebruiken, zijn veel kleiner dan de hoeveelheid die straks met het Porthos-project naar zee afgevoerd kan worden, vertelt Jepma. "Het is natuurlijk prima dat een deel zo wordt hergebruikt, maar het zet niet de zoden aan de dijk die we nodig hebben."

Alternatieven om koolstof op andere plekken op te slaan dan onder de zee, zijn er weinig, weet Jepma ook. "Als we net zoveel koolstof willen blijven gebruiken als nu, moeten we daarom een slag maken van 'zwarte koolstof' uit fossiele bronnen naar 'groene koolstof' uit de lucht. Maar dat is heel duur."

"Een andere optie is biomassa. Nu komt 99 procent van onze koolstof die we gebruiken voor de chemie nog uit fossiele bronnen, zoals aardgas en olie. Maar als we koolstof uit de natuur kunnen halen, zonder dat we daarmee de natuur uitputten, krijgen we een gesloten koolstofsysteem dat niet belastend is. Dan voorkom je het hele probleem dat je 'zwarte koolstof' ergens tijdelijk moet gaan opslaan."