"Van de gekke", zegt burgemeester Sjors Fröhlich van Vijfheerenlanden als het om de organisatie van de grote NAVO-top deze zomer gaat. Die heeft namelijk een maandenlange impact op de politie-inzet in zijn gemeente. "Dat vind ik wel een probleem."

De NAVO-top wordt 24 en 25 juni gehouden in Den Haag. Op die conferentie komen onder meer 45 staatshoofden en regeringsleiders bij elkaar. Het is de grootste veiligheidsoperatie in de Nederlandse geschiedenis: in totaal worden zo'n 27.000 politiemedewerkers ingezet, dat is bijna de helft van al het personeel dat in dienst is bij de politie.

'Balans is zoek'

De balans is zoek, vindt Fröhlich. Hij ziet nu al de gevolgen van de NAVO-top bij het politiekorps in zijn gemeente. "We zien nu al dat er agenten in training en opleiding gaan, die moeten worden vervangen. Dat gaat de komende weken en maanden alleen maar erger worden."

En als de NAVO-top eind juni voorbij is, zijn de capaciteitsproblemen niet ineens voorbij, benadrukt de burgemeester. "Als die top is geweest, dan gaan al die politiemensen hun verdiende verlof opnemen en dan zitten we daar ook nog mee tot in de nazomer van dit jaar."

Openbare orde

De veiligheidsoperatie in Den Haag heeft volgens hem dan ook een langdurige impact op de lokale openbare orde en veiligheid. "Vijfheerenlanden is qua oppervlakte een hele grote gemeente. Je ziet nu al dat het erg lastig is om de politie op tijd overal te krijgen en om voldoende auto's op de weg te hebben."

"Als je daar nog op gaat beknibbelen, wordt het wel heel erg lastig", gaat hij verder. "En ik weet zeker dat de politie er alles aan doet - en het gaat ze ook lukken - om die veiligheid in onze gemeente te waarborgen. Maar het is wel naadje allemaal hoor."

'We zijn aan de beurt'

Defensiespecialist Peter Wijninga van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) snapt de zorgen van Fröhlich, maar zegt dat het er vroeg of laat een keer van moest komen dat de jaarlijkse NAVO-top in Nederland wordt gehouden. "75 jaar lang zijn we niet aan de beurt geweest en nu zijn we een keer aan de beurt."

Het kan niet zo zijn dat één land of stad steeds maar weer de topconferentie moet organiseren, vindt hij. "Je kunt natuurlijk wel altijd heel makkelijk stellen dat Brussel of Washington de last moet dragen, maar je kunt natuurlijk ook zeggen als Nederland: 'Laten wij dat ook maar een keer doen.'"

NAVO-top belangrijk

Dat de NAVO-top belangrijk is, is volgens hem wel duidelijk. "Zeker gelet op wat er allemaal gaande is in Europa. Er staat veel op de agenda. Het is belangrijk dat die conferentie plaatsvindt, want er moet afstemming plaatsvinden tussen verschillende landen."

"Het belang is heel groot", benadrukt de defensiespecialist. "Zeker met het aantreden van de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump, die mogelijk heel anders naar de NAVO en het conflict in Oekraïne aankijkt dan zijn voorganger Joe Biden."

Lastige keuzes maken

En dus moet de overheid keuzes maken, zegt Wijninga. "Het is een afweging, dus dat betekent eigenlijk dat je op dit moment zo'n topconferentie belangrijker vindt dan bijvoorbeeld een wielerronde." Daar wordt dan vervolgens politiecapaciteit voor vrijgemaakt, ook als dat ten koste gaat van andere evenementen.

"Het is inderdaad lastig. Het kost een inspanning en betekent ook dat je afwegingen moet maken over wat we wel en wat we niet doen als het gaat om politie-inzet", legt hij uit. "Maar ja, dat is deels denk ik de prijs die we betalen voor onze veiligheid."

'Nadenken over consequenties'

Fröhlich snapt dat het vaststaat dat Nederland de aankomende NAVO-top organiseert en dat zijn kritiek daar geen verandering in gaat brengen, "maar ik hoop dat we een volgende keer eerder gaan nadenken over de consequenties".

Wat hem betreft moet er dan ook overlegd worden met alle belanghebbenden bij die consequenties. "Bijvoorbeeld de gemeenten, de burgemeesters. Hoe gaan we dit oplossen? Hoe gaan we dit doen? In plaats van gewoon zeggen: 'Dit gaat gebeuren en kijk maar hoe je er uitkomt'."

Nog veel onduidelijk

In zijn kritiek staat Fröhlich niet alleen. Zo laat burgemeester Hubert Bruls van Nijmegen, die namens de tien 'regioburgemeesters' in Nederland spreekt, weten zich ook zorgen te maken over de impact die de NAVO-top heeft op de politie. "Het vraagt inderdaad veel van de politiecapaciteit, die uit het hele land moet worden geleverd."

"Het is januari en veel is nog onduidelijk", stelt hij vast. "We weten nog steeds niet precies wat de gevolgen voor de politie zijn en wat dit betekent voor de verschillende eenheden. Het gaat om grote aantallen, en dat vraagt om snelle en concrete duidelijkheid."

Burgemeesters willen 'snel helderheid'

De regioburgemeesters overleggen regelmatig met de minister van Justitie en Veiligheid, de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie (OM) over allerlei kwesties op het gebied van openbare orde en veiligheid.

Bruls benadrukt tot slot dat het belangrijk is dat de gevolgen van de NAVO-top in Den Haag snel helder worden voor de verschillende politiekorpsen in het hele land. "Zodat we kunnen inspelen op de situatie en de pijnlijke keuzes met de minister kunnen bespreken."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."