Bij inkoop groene waterstof voorwaarden afspreken over mensenrechten is mooi streven, maar nog niet zo makkelijk

Als we de klimaatdoelen willen halen, moeten we onze economie vergroenen. Maar kan dat zonder groene energie te kopen van landen, die het niet zo nauw nemen met mensenrechten? GroenLinks en PvdA willen een plan van het kabinet.

De partijen vinden dat het kabinet eisen moet stellen aan de landen waar Nederland groene energie inkoopt, als het gaat om mensenrechten en duurzaamheid. Die zijn namelijk in het geding bij de import van groene waterstof, dat door het kabinet wordt gezien als essentieel voor de transitie naar een economie zonder CO2-uitstoot.

Oman, Kazachstan en Namibië

GroenLinks en PvdA wijzen bijvoorbeeld naar de klimaattop in Sharm-el-Sheikh, begin november, waar Mark Rutte een overeenkomst ondertekende over de handel in groene waterstof met Oman. Dat land heeft een slechte reputatie als het om de rechten van werknemers gaat.

De Europese Unie wil eenzelfde akkoord sluiten met Kazachstan. Dat land doet het wat mensenrechten betreft niet veel beter. En zo zijn er meer voorbeelden. Zo sloot Nederland eerder al een groene waterstof-akkoord met Namibië, waar de energievoorziening voor de eigen inwoners nauwelijks op orde is.

Fouten uit het fossiele verleden

Ethische overwegingen lijken nauwelijks een rol te spelen in de energietransitie, zeggen critici. Tweede Kamerleden Suzanne Kröger (GroenLinks) en Joris Thijssen (PvdA) maken zich daar zorgen over.

Kröger is bang "dat we fouten uit het fossiele verleden gaan herhalen door afspraken te maken met landen met een slechte geschiedenis met mensenrechten, arbeidsrechten en duurzaamheid."

'Je moet bereid zijn om weg te lopen'

GroenLinks en de PvdA vinden dat er aan de voorkant harde afspraken gemaakt moeten worden met de landen waar we groene waterstof van kopen. Zo willen ze ervoor zorgen dat we geen zaken doen met een land dat de rechten van de eigen inwoners schendt of bij de productie van de energie niet duurzaam te werk gaat.

Dat kan volgens PvdA-Tweede Kamerlid Joris Thijssen goed in EU-verband: "Je moet je als Europa verenigen. We zijn echt wel bereid om meer te betalen, om er bijvoorbeeld voor te zorgen dat de mensen lokaal goed betaald worden. Dat gesprek moet je aangaan. Je moet ook duidelijk maken dat er heel veel landen zijn, waar we groene waterstof kunnen kopen. En je moet bereid zijn weg te lopen."

Europa produceert niet genoeg

Maar hebben we de luxe wel, om alleen zaken te doen met landen die afspraken wíllen maken over mensenrechten en duurzaamheid?

Rob de Wijk van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) denkt dat het nog niet zo makkelijk is. Europa kan namelijk maar tot 50 procent van de eigen waterstof-behoefte produceren. Voor de rest zijn we afhankelijk van landen als Oman en Saudi-Arabië: "We zijn zowel voor grondstoffen als groene energie afhankelijk van hele of halve autocratieën".

Gaskraan dicht

Hameren op mensenrechten is natuurlijk belangrijk, benadrukt De Wijk. "Tegelijkertijd komen de energie leverende landen steeds meer tot de conclusie dat ze ons westerlingen een toontje lager kunnen laten zingen."

Rusland is een voorbeeld voor die landen, legt hij uit. "Die draaien nu de gaskraan dicht, waardoor we in Europa in de problemen komen. Andere landen zien dan dat ze hun anti-westerse sentimenten kunnen vertalen in pressie."

Opkomst van China

Met name door de opkomst van China en de oorlog in Oekraïne wordt het voor bepaalde landen minder vanzelfsprekend om loyaal te zijn aan Europa, volgens De Wijk: "Je kunt veel meer geld verdienen in China."

Hij verwijst naar Qatar, dat de eerste grote energiecontracten heeft gesloten met China en niet met westerse landen. "Dat zal ook zo gaan met groene waterstof. Het is echt niet zo dat wij bepalen hoe dat geleverd wordt. Wij zijn de afhankelijke partij." Dan maar zaken doen met een autocratie? De Wijk denkt dat het in bepaalde gevallen niet anders kan. "Als je je economie wil laten draaien en je wil niet failliet gaan, heb je vrees ik weinig andere keuze."

Geen zaken doen, geen oplossing

Helemaal geen zaken doen met landen als Qatar en Oman is wat Kröger betreft ook niet de oplossing. "Het is belangrijk dat landen de kans krijgen een nieuwe economie op te bouwen. Maar wel met goed vastgelegde afspraken rondom arbeidsrechten en duurzaamheid. Het liefst in Europees verband."

Daarnaast is het belangrijk dat Europa die afspraken met meerdere landen maakt, vervolgt ze, om niet weer van een klein aantal landen afhankelijk te zijn, zoals nu met olie het geval is.