In totaal 61,5 miljoen Duitsers kunnen zondag 24 september hun politieke voorkeur uiten in een stemhokje. Drie miljoen daarvan hebben de leeftijdsgrens bereikt om dat voor de eerste keer te doen. Voor deze groep is Angela Merkel al bijna hun hele leven de vrouw die de hoogste politieke positie in Duitsland bekleedt. En de kans dat zij wederom de komende vier jaar Bondskanselier is wordt geschat op 95 procent.

Er is weliswaar een grote groep kiezers die zwevend is, maar de kans dat deze zwevende Duitse lichtjes de sociaal-democraat Martin Schulz voldoende stemmen bezorgt om Merkel af te lossen is behoorlijk klein. Toen Schulz zich enkele maanden geleden kandideerde als Der Kandidat schoot de SPD in de peilingen omhoog. Hij gold als het wonder van de partij, eindelijk een politicus die de CDU/CSU naar het leven kon staan, eindelijk een politicus die Merkel van haar troon kon stoten.

Te lang gewacht

In februari en maart van dit jaar leek het er zelfs op dat hij de huidige Bondskanselier in de peilingen achter zich zou laten. We zijn nu een paar maanden later en kunnen concluderen dat hij een baan op het hoogste niveau op z’n buik kan schrijven. Volgens insiders heeft hij te lang gedraald met het presenteren van een duidelijk welomlijnd plan.

Pas in juli, tien weken voor de verkiezingen, kwamen hij en zijn ploeg met een “Zukunftplan” bestaande uit tien punten, over onder meer verplichte staatsinvesteringen in infrastructuur en onderwijs. Veel Duitsers legden naadloos de link met de ter ziele gegane DDR waarin “tien-punten- plannen” ook regelmatig met veel geroffel werden gelanceerd. "Nee, das nie wieder”, moeten velen hebben gedacht.

Spanning blijft uit, verveeldheid dreigt

Spannend wordt het waarschijnlijk geen moment meer. Het enige wat een beetje spanning kan opleveren is de vraag welke derde partij de grootste wordt om samen met de CDU en de Beierse zusterpartij CSU (onder leiding van Horst Seehofer) een coalitie te vormen. De rechtse Alternative für Deutschland (AfD) doet zeer zeker zijn intrede in de Bondsdag. De AfD wordt echter door de CDU uitgesloten. Recent deed Merkel uitspraken van AfD-chef Gauland nog af als uitermate racistisch.

Een nieuwe coalitie met de SPD is mogelijk, maar telkens als dezer dagen een dergelijke nieuwe politieke samenwerking te berde wordt gebracht zucht een meerderheid van Duitsland en wendt het gezicht verveeld af.

Wat zijn de opties?

Die Linke, onder de charismatische leiding van -en door veel mannen bewonderde- Sarah Wagenknecht, kan niet rekenen op de steun van CSU-leider Horst Seehofer. Hij wijst alles af wat ook maar een beetje zweemt naar links. Mocht Merkel met Die Linke toch in gesprek gaan, dan gaat Seehofer er dwars voorliggen. De liberale FDP behoort tot de mogelijkheden. Deze partij die louter opkomt voor de werkgevers timmert met Christian Lindner aan het hoofd weer aan een toekomst in het landelijk parlement. Tot slot blijven Die Grünen over.

Leider Cem Özdemir is echter niet in staat veel kiezers te bewegen in het stemhokje Die Grünen aan te kruisen. In 2013 zag het er even naar uit dat er een coalitie kwam tussen CDU/CSU en Die Grünen.

Maar door de tegenvallende verkiezingsuitslag van de linkse partij en de angst in de besprekingen overschaduwd te worden door de christen-democraten, trokken de politici van de duurzaamheid en milieu-partij zich terug. Uiteindelijk werd het toen een “Grosse Coalition” tussen CDU/CSU en SPD. Het ligt enigszins voor de hand dat deze coalitie toch wordt voortgezet.

Laten we eens kijken wat de prognoses zijn (al ruim een aantal weken een beetje hetzelfde) in procenten:
CDU/CSU: 37-41
SPD: 22-26
Die Linke: 7-10
FDP: 7-10
AfD: 7-10
Die Grünen: 6-9

Naast de gevestigde partijen nemen nog 42 andere partijen aan de verkiezingen deel. In totaal dus 48 (vier jaar geleden waren dat er nog 34).

Om te voorkomen dat splinters in het parlement komen is er een drempel van vijf procent. Dat hangt samen met de geschiedenis. In de republiek van Weimar (1919-1933) werd de democratie niet alleen vermalen door de extreme partijen ter linker en rechter zijde, maar ook door de talloze kleine partijen die het hele politieke landschap versplinterden.

Dat willen we nooit meer, was de conclusie na 1945, vandaar dat een drempel werd ingebouwd van vijf procent. Dat is inderdaad voor veel partijen een obstakel, zo waarschijnlijk ook voor de 35-jarige Berlijner Raphael Hillebrand. Hij liep met zijn politieke ziel onder de arm. Wilde niet, wilde wel gaan stemmen. Tot slot besloot hij zelf een politieke partij op te richten. Na lang leuren en het bedelen om het vereiste aantal handtekeningen bij elkaar te krijgen  konden hij en zijn zielsverwanten hun politieke schepping inschrijven:”Die Urbane”. Raphael doet zijn inspiratie op in de hip-hop-scene. Cultuur en onderwijs zijn de speerpunten van hun programma, economie valt daar duidelijk buiten om de eenvoudige reden dat niemand van “Die Urbane” ook maar een spatje verstand heeft van economie. Of hij een kans maakt? “Abwarten” zegt hij laconiek.

Dat afwachten geldt ook voor de grote groep Turkse-Duitsers, het zijn er 3,5 miljoen, waarvan ongeveer 33 procent stemgerechtigd. Wat gaan zij doen? President Erdogan van Turkije heeft immers de Turken  opgeroepen niet op de CDU/CSU, de SPD of die Grünen te stemmen. Alleen op partijen die geen “Feinde der Türkei” zijn.

Veel serieuze partijen blijven er volgens mij dan niet over. De Turken die doorgaans op de sociaal-democraten stemmen kunnen als protest niet gaan stemmen of hun stem ongeldig maken. Het is overigens niet de eerste keer dat Erdogan de Duitse verkiezingen vanuit Ankara poogt te beïnvloeden. In 2005 besprak hij met de burgemeester van München de bouw van een Turkse moskee in deze stad. Als beloning, zo verzekerde hij aan deze burgemeester afkomstig uit een SPD-nest, zou hij “Alles dafür tun dass Gerhard Schröder Bundeskanzler bleibt”. Het heeft niet geholpen, een nog jong ogende en onbeholpen Angela Merkel nam in 2005 het stokje over van Schröder.

Zondag 24 september om 18.00 uur exact wordt de exitpoll bekendgemaakt.     

Een paar dagen vrij om te rouwen na het overlijden van een bloedverwant: steeds meer bedrijven bieden het aan. Maar is dat de beste manier om met verlies om te gaan? "Oppakken van dagelijkse activiteit is enorm belangrijk."

Veel meer nieuwe seniorenwoningen bouwen, dat is dé grote uitdaging van nu, volgens wethouder Pieter Paul Slikker. "Dan kunnen mensen zo lang mogelijk op hun eigen plekje wonen, maar heel erg in contact met die gemeenschap en die samenleving."

Wethouder Slikker uit 's-Hertogenbosch ziet dat de bouw van goede seniorenwoningen een oplossing kan zijn voor meerdere grote problemen: de krapte op de woningmarkt, de tekorten in de thuiszorg en de eenzaamheid waar ouderen regelmatig mee kampen.

Gezamenlijke binnenruimtes en wekelijkse borrels

We spreken hem bij een complex met seniorenwoningen waar veel aandacht is voor samenleven met anderen. Bijvoorbeeld in de vorm van gezamenlijke binnenruimtes en wekelijkse borrels.

De gebouwen lijken van buiten misschien op een verzorgingshuis, maar het concept is totaal anders, zegt Slikker. "In een verzorgingshuis word je geleefd op het ritme van de zorg. Hier hou je zelf de regie over je eigen leven. Niemand wil aan het einde van zijn leven geparkeerd worden in een plek waar alleen maar oude mensen wonen en waar je zorg behoeft. Mensen willen met hun poten in de samenleving blijven staan."

'Niet alleen'

Hij gaat verder: "Hier loop je een modern complex binnen met beneden een hele grote ontmoetingsruimte waar jong en oud en de buurt elkaar ontmoet, waarbij je uitgenodigd wordt om gewoon naar de kapper in de stad te gaan, om te gaan biljarten bij de kroeg hier een paar straten verderop."

Het gevoel van saamhorigheid is ook belangrijk voor Jeanine Liethof (65). Zij woont in het Arnhemse Elderburen, waar senioren ook gezamenlijk wonen. "Het gevoel dat ik niet helemaal alleen ben, dat vind ik heel prettig."

'Je drinkt een kopje koffie samen'

"Als ik van m'n werk op m'n fietsje hier bij al de buren de parkeerplaats op fiets, dan denk ik: 'ik ben thuis'", gaat ze verder.

"En niet alleen vanwege deze woning, maar ook vanwege de bewoners hier. In mijn vorige huis groette de buren elkaar niet eens, maar hier is aandacht voor elkaar. Je komt af en toe bij elkaar over de vloer. Je drinkt een kopje koffie samen."

Omzien naar elkaar

Jeanine wil dat de huurdersgemeenschap zich echt voor elkaar inzet. En dat is ook nodig: "Want er zijn hier nog wel meer single dames en heren, ook op oudere leeftijd. Maar dan is het toch wel prettig dat we daar naar elkaar omzien."

"Als we zien dat een bewoner na een aantal dagen nog steeds de gordijnen dicht heeft zitten, dan gaan wij toch wel even aanbellen om te vragen of alles goed is", noemt ze als voorbeeld. "Kijk, dat soort dingen heb je natuurlijk in een misschien andere woonomgeving wat minder."

Noodzakelijk

Slikker benadrukt dat dit soort vormen van gezamenlijk wonen geen hobbyprojecten zijn, maar bittere noodzaak is. "Als we niets doen dan werkt straks 1 op de 4 mensen in de zorg. Dat gaat niet gebeuren, dus we zullen het met elkaar op een andere manier moeten organiseren."

"Ouder worden in je eigen huis, levensloopbestendig wonen, meer gemeenschappelijk wonen en ook een beetje meer zorg dragen voor elkaar", zegt hij tot slot.